Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 27 MARCA 2001 R.
I KZP 2/01
W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawie-
nia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i bez warunko-
wego jej zawieszenia – orzeczenie kary bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania w wyroku łącznym (art. 89 § 1 k.k.) nie jest dopuszczalne.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: A. Deptuła (sprawozdawca), M. Sokołowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza K., po rozpoznaniu, przekazane-
go na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Apelacyjny w K., postano-
wieniem z dnia 19 grudnia 2000 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy przy zbiegu skazań na kary pozbawienia wolności, z których
wykonanie jednej z nich zostało warunkowo zawieszone i braku wa-
runków określonych w art. 69 k.k. ma zastosowanie zakaz pogarsza-
nia sytuacji prawnej skazanego przy orzekaniu kary łącznej w wyroku
łącznym?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w K. zagadnienie prawne wy-
magające - zdaniem tego Sądu – dokonania zasadniczej wykładni ustawy
na podstawie art. 441 k.p.k. zrodziło się w następującej sytuacji proceso-
wej.
Dariusz K. został skazany prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 23 października 1995 r., za przestęp-
stwo z art. 210 § 1 d. k.k. w zw. z art. 158 § 1 d. k.k. popełnione w nocy
z 12 na 13 grudnia 1994 r. – na karę m.in. 4 lat pozbawienia wolności,
2. Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 16 grudnia 1997 r. za przestępstwo z
art. 201 d. k.k. w zw. z art. 208 d. k.k. i 60 § 1 d. k.k. popełnione w nocy
z 5 na 6 lutego 1997 r. – na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności
i 2000 zł grzywny,
3. Sądu Rejonowego w Z. z dnia 30 kwietnia 1998 r. za przestępstwo z art.
11 § 1 d. k.k. w zw. z art. 288 § 1 d.k.k. popełnione w dniu 27 listopada
1996 r. na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawiesze-
niem jej wykonania na okres 3 lat i 500 zł grzywny.
Sąd Okręgowy w K. w postępowaniu wszczętym na wniosek skaza-
nego wydał w dniu 4 września 2000 r. wyrok łączny którym objął kary
grzywny orzeczone w wyrokach wymienionych wyżej w pkt. 2 i 3, umarza-
jąc postępowanie w pozostałym zakresie.
Wyrok ten zaskarżył prokurator zarzucając obrazę art. 85 k.k., pole-
gającą na nie objęciu wyrokiem łącznym kar pozbawienia wolności orze-
czonych w wyrokach, pkt. 2 i 3 i umorzeniu postępowania w tym zakresie,
co było konsekwencją przyjęcia błędnej – zdaniem prokuratora – wykładni
art. 89 § 1 k.k., polegającej na przyjęciu, że wymierzając karę łączną po-
zbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa, za które wymierzono
3
kary bezwzględne i z warunkowym zawieszeniem jej wykonania możliwe
jest jedynie wymierzenie kary łącznej z warunkowym zawieszeniem jej wy-
konania.
Sąd Apelacyjny w K. uznał, iż „dla rozpoznania apelacji niezbędne
jest rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego” o treści ujętej w pytaniu praw-
nym.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z treści uzasadnienia zgłoszonego pytania wynika, że Sąd Apelacyj-
ny nie ma wątpliwości co do możliwości objęcia karą łączną w wyroku łącz-
nym kary orzeczonej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania i kary
orzeczonej z warunkowym zawieszeniem, i tak jest w istocie, albowiem art.
89 § 1 obowiązującego k.k. jest jasno sformułowany i jednoznacznie prze-
widuje możliwość łączenia takich kar.
Konieczność dokonania wykładni, i to zasadniczej, Sąd Apelacyjny
upatruje dla sytuacji, w której sekwencja skazań jest tego rodzaju, iż z
uwagi na wysokość orzeczonej prawomocnie jednej z kar pozbawienia
wolności, co do której rozważana jest kwestia objęcia jej wyrokiem łącznym
występuje brak ustawowej przesłanki do orzeczenia kary łącznej z warun-
kowym zawieszeniem jej wykonania. Sąd Apelacyjny nie wskazuje jednak,
który konkretnie przepis miałby podlegać zasadniczej wykładni. Wykładnia
taka miałaby w tym wypadku polegać na ustaleniu – czy na gruncie obo-
wiązującego stanu prawnego aktualna pozostaje zasada niepogarszania w
wyroku łącznym sytuacji prawnej skazanego.
Brak wskazania przepisu ustawy, o którego wykładnię, i to zasadni-
czą, zwraca się Sąd Apelacyjny stanowi błąd w sposobie ujęcia zagadnie-
nia prawnego na tyle istotny, iż mogłoby to uzasadniać odmowę udzielenia
odpowiedzi. Dostrzegając jednak, że w istocie rzeczy – przy uwzględnieniu
układu procesowego, który wywołał wystąpienie Sądu Apelacyjnego – cho-
dzi tu o prawidłowe rozumienie, a w konsekwencji właściwe stosowanie w
4
praktyce art. 89 § 1 k.k., Sąd Najwyższy uznał, że kwestia wyartykułowana
w pytaniu ma oparcie w art. 441 § 1 k.p.k. i uzasadnia udzielenie odpowie-
dzi w formie uchwały.
Przepis ten istotnie wzbudza poważne wątpliwości w praktyce, o
czym może świadczyć liczba pytań jaka napłynęła dotąd do Sądu Najwyż-
szego, a różne jego interpretacje w piśmiennictwie wątpliwości te dodatko-
wo potęgują.
W punkcie wyjścia należy rozważyć jakich sytuacji dotyczy przepis
art. 89 § 1 k.k. Otóż przepis ten nie dotyczy i nie reguluje podstawowych
zasad orzekania kary łącznej w wyroku łącznym, nie mówi wszak kiedy
może dojść do wydania wyroku łącznego i w jakich granicach może być
orzekana kara łączna. Przepis ten ustala jedynie jeden ze sposobów
kształtowania w wyroku łącznym kary łącznej, a mianowicie: po pierwsze –
pozwala łączyć karę, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone z
karą bez warunkowego zawieszenia, po drugie – dopuszcza, przy takiej
sekwencji kar podlegających łączeniu, orzeczenie kary łącznej z warunko-
wym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli zachodzą przesłanki określone w
art. 69 k.k. Zakres regulacji zawartej w tym przepisie jest taki, że nie po-
zwala ustalić innej funkcji kary łącznej w polskim systemie prawnym, niż
racjonalizacja odpowiedzialności karnej. Z tego wynika, że łączenie kar nie
może prowadzić do skutków mniej korzystnych dla skazanego niż te, które
wynikałyby z wykonania kar jednostkowych.
Normatywna treść tego przepisu sprowadza się zatem do dwóch
elementów: pierwszy określa rodzaj kar, które mogą być objęte karą łączną
w wyroku łącznym, drugi zaś wyznacza końcowy, dopuszczalny wynik łą-
czenia wyrażający się w karze z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Nie ma tu więc w ogóle mowy o możliwości orzeczenia kary łącznej bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania. Gdyby ustawodawca dla układu
określonego art. 89 § 1 k.k. dopuszczał możliwość wymierzenia kary bez
5
warunkowego zawieszenia jej wykonania to przepis ten musiałby mieć inne
brzmienie, a mianowicie: „sąd może orzec karę łączną bez warunkowego
zawieszenia albo zawiesić jej wykonanie jeżeli zachodzą przesłanki okre-
ślone w art. 69”.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do obowiązywania w obecnym
stanie prawnym zakazu pogarszania sytuacji prawnej skazanego w wyroku
łącznym są nieuzasadnione albowiem żaden z przepisów obowiązującego
kodeksu karnego nie daje podstaw do zmiany dotychczasowej wykładni.
Nie tracą zatem na aktualności wcześniej wyrażone poglądy zarówno w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w piśmiennictwie. Sąd Najwyższy
zakaz ten sytuował w ogólnych zasadach postępowania karnego, wskazu-
jąc na normę art. 3 § 1 d. k.p.k., jako na normę w której zakaz ten jest za-
kotwiczony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1997 r., IV KRN
123/97 – Prok. i Pr. 1997, z. 11, poz. 14). Z kolei przedstawiciele doktryny
wywodzili, że instytucje kary łącznej i wyroku łącznego są instytucjami
„swego rodzaju ustawowego złagodzenia kary” (tak M. Cieślak, Polskie
prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1990, s. 467), bądź
wskazywali na racje sprawiedliwościowe. Fakt bowiem kilkakrotnego po-
ciągnięcia do odpowiedzialności karnej, gdy istniała możliwość jednocze-
snego postawienia sprawcy zarzutów obejmujących wszystkie popełnione
przez niego przestępstwa, a w konsekwencji jednoczesnego ich osądzenia
jest spowodowany niedoskonałością funkcjonowania organów ścigania, co
nie może obciążać sprawcy. Tak więc sprawca nie powinien być w gorszej
sytuacji prawnej z punktu widzenia odpowiedzialności i wymiaru kary od tej
któraby nastąpiła w przypadku pociągnięcia od odpowiedzialności karnej
za wszystkie przestępstwa jednocześnie.