Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 kwietnia 2001 r.
I PKN 362/00
1. Przepis art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) nie
dopuszcza możliwości wliczenia do okresu zatrudnienia uprawnionego pra-
cownika pracy wykonywanej w innym zakładzie pracy niż komercjalizowane
przedsiębiorstwo państwowe (bank państwowy) i powstała z niego spółka.
2. Pozbawienie uprawnionego pracownika należnych mu nieodpłatnie
akcji stanowi szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 KC, niezależnie od tego, czy
zakupił on je z własnych środków na giełdzie oraz czy istnieją czasowe ograni-
czenia w możliwości zbywania tych akcji.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Zbigniewa P. przeciwko Bankowi P. Spółce Akcyjnej - Grupie P. Spółce
Akcyjnej - Oddziałowi w C. i Bankowi P. Spółce Akcyjnej - Grupie P. Spółce Akcyjnej
- Centrali w W. o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Lublinie z dnia 3 lutego 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Zbigniewa P. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 lutego 2000 r. [...], którym oddalona została jego
apelacja od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Lublinie z dnia 3 września 1999 r. [...].
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Zbigniewa P. przeciwko Bankowi P.
SA - Grupa P. SA Oddziałowi w C. i Bankowi P. SA Grupa . SA - Centrali w W. o
2
29.325 zł i zasądził od powoda na rzecz Banku P. SA - Grupa SA Centrali w W. -
kwotę 1699.22 zł tytułem kosztów procesu. Powód był zatrudniony: 1. w NBP - Od-
dziale Wojewódzkim w C. od 1 czerwca 1976 r. do 31 grudnia 1988 r., 2. w NBP Od-
dziale Okręgowym w C. w okresie od 1 do 31 stycznia 1989 r., 3. w Banku D. - Od-
dziale w C. od 1 lutego 1989 r. do 25 listopada 1991 r., 4. w Banku D. SA - Oddziale
w C. od 26 listopada 1991 r. do 15 września 1996 r., 5. w Banku D. SA - Grupa P. SA
w C. od 16 września 1996 r. do 1 lipca 1997 r. Postanowieniem z dnia 4 grudnia
1998 r. Sąd Rejonowy w L. Wydział Gospodarczy Rejestrowy wykreślił z rejestru
handlowego Bank D. SA - Grupa P. SA w L. wobec połączenia Banku z Bankiem P.
SA - Grupa P. SA w W. jako bankiem przejmującym [...]. Powód otrzymał zaświad-
czenia Banku D. SA - wydane w celu ustalenia uprawnień do nieodpłatnego nabycia
akcji Banku P. SA - Grupa P. SA w W. należących do Skarbu Państwa - wykazujące
okres zatrudnienia, według stanu na dzień przekształcenia banku państwowego w
spółkę akcyjną: 1. z 26 maja 1997 r., obejmujące okres 15 lat 5 miesięcy 25 dni, 2. z
7 listopada 1997 r., wskazujące okres 2 lat 10 miesięcy 25 dni. Z kolejnego zaświad-
czenia Banku z dnia 2 stycznia 1998 r. wynika, że okres zatrudnienia powoda do
dnia konsolidacji sprawozdań finansowych wynosił łącznie 8 lat 5 miesięcy 1 dzień
(od 1 lutego 1989 r. do 1 lipca 1997 r.). Na podstawie umowy nieodpłatnego zbycia
akcji z dnia 25 stycznia 1999 r. - zawartej pomiędzy Skarbem Państwa reprezento-
wanym przez Ministra Skarbu Państwa (zbywającym) a powodem Zbigniewem P. -
nabywający uzyskał 845 akcji zwykłych na okaziciela serii A Spółki Akcyjnej Bank P.
SA - Grupa P. SA, każda o wartości nominalnej 1 zł. Powód został zaliczony do
czwartej grupy stażowej, w której na jednego zatrudnionego przypada 845 akcji. Żą-
danie pozwu zmierzało by w stażu pracy uwzględniono również wcześniejszy okres
zatrudnienia powoda, tj. od 1 czerwca 1976 r. do 31 stycznia 1989 r., co w konse-
kwencji sytuowałoby go w grupie siódmej i uprawniało do nabycia 1504 akcji, co we-
dług kursu akcji Banku P. z dnia 25 stycznia 1999 r. wynoszącego 44,50 zł stanowi
29.325 zł dochodzone pozwem (659 x 44,50 zł). Zdaniem Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych istota sporu sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy powód wi-
nien mieć zaliczony okres pracy w NBP do stażu pracy uprawniającego do nieod-
płatnego nabycia akcji Banku P. SA, należącego do Skarbu Państwa. Uprawnienie
pracowników do nabywania akcji uregulowano w art. 36 ustawy z dnia 30 sierpnia
1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118,
poz. 561 ze zm.), stanowiąc w jego ust. 4, iż akcje zbywa się nieodpłatnie w grupach
3
wyodrębnionych ze względu na okresy zatrudnienia uprawnionych pracowników w
komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku
komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego. Minister Skarbu Państwa w
wydanym w dniu 3 kwietnia 1997 r. rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad
podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalenia liczby akcji przypadających
na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników
(Dz.U. Nr 33, poz. 200) w § 2 ust. 2 określił, że zaliczenie uprawnionych pracowni-
ków do grupy następuje na podstawie udokumentowanego okresu zatrudnienia, po-
twierdzonego zaświadczeniami wydanymi przez komercjalizowane przedsiębiorstwo i
spółkę powstałą w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa. W umowie zawartej
przez Ministra Skarbu Państwa ze Spółką Bank P. SA - Grupa P. SA w W. - w celu
sprawnego przeprowadzenia nieodpłatnego udostępnienia uprawnionym pra-
cownikom Spółki akcji należących do Skarbu Państwa - określono kategorie pracow-
ników, do których będą kierowane wezwania do składania oświadczeń o zamiarze
nieodpłatnego nabycia akcji. Za uprawnionych pracowników uznano między innymi
„osoby zatrudnione przez banki zależne tworzące Grupę P. SA w dniu przekształce-
nia banku państwowego w spółkę akcyjną oraz osoby, które pracowały co najmniej
10 lat w Oddziale NBP, z którego powstał dany z banków zależnych wchodzących w
skład Grupy P. SA jako bank państwowy i w banku państwowym do dnia jego reje-
stracji jako spółki akcyjnej, z którymi rozwiązano stosunek pracy w związku z ich
przejściem na emeryturę lub rentę, ewentualnie z przyczyn określonych w ustawie z
dnia 28 grudnia 1989 r. o tzw. zwolnieniach grupowych”. W ocenie Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych powództwo jest bezzasadne, bowiem zgłoszone przez
powoda żądanie nie znajduje podstaw prawnych. Jego zdaniem za taką podstawę
nie może być uznany przepis § 3 umowy z dnia 30 kwietnia 1997 r. ponieważ z Od-
działu Wojewódzkiego NBP w C., w którym pracował powód, nie powstał Oddział
Banku D. w C. Sąd ten podniósł, że zgodnie z Zarządzeniem Prezesa NBP z dnia 24
grudnia 1988 r. [...] w przedmiocie organizacji Banku, z dniem 31 grudnia 1988 r. zo-
stał między innymi zlikwidowany Oddział Wojewódzki NBP w C. i powołany Oddział
Okręgowy NBP w C. oraz oddział operacyjny pod nazwą NBP Oddział w C., posia-
dający numer rozliczeniowy [...]. Zarządzeniem [...] Prezesa NBP z dnia 14 lutego
1989 r. w sprawie zadań i jednostek organizacyjny przechodzących z Narodowego
Banku Polskiego do Banku D. w L. został przekazany do Banku D. Oddział NBP w C.
[...], wskazany w poz. 3 załącznika Nr 1 do zarządzenia. Sąd pierwszej instancji
4
podkreślił, iż także ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim
(Dz.U. Nr 4, poz. 22 ze zm.) normująca w art. 79 ust. 3 status prawny pracowników
banków państwowych zatrudnionych uprzednio w NBP - nie może stanowić podsta-
wy roszczenia powoda. Dlatego jego żądanie zasądzenia równowartości dalszych
akcji nie znajduje usprawiedliwienia.
Oddalając apelację powoda Sąd drugiej instancji w szczególności stwierdził,
że powód w piśmie procesowym z dnia 9 czerwca 1999 r. sprecyzował ostatecznie
swoje żądanie domagając się odszkodowania za utracone 659 akcji Banku P. SA
Grupa Kapitałowa P. SA w W.. W uzasadnieniu żądania powołał się na winę praco-
dawcy polegającą na cofnięciu pierwotnie wydanego zaświadczenia o stażu pracy
łącznie z całym okresem zatrudnienia w NBP i wydaniu nowych zaświadczeń, na
podstawie których zaliczano go do IV grupy uprawnionych do nabycia akcji i przy-
znano zamiast 1504 akcji - 845 akcji Banku. Wynika stąd, że powód wywodzi swoje
roszczenie z przepisów o czynach niedozwolonych, tj. art. 415 KC w związku z art.
300 KP. Podstawą wszelkich roszczeń odszkodowawczych jest istnienie szkody i
związku przyczynowego między doznaną szkodą a działaniem osoby zobowiązanej
do jej naprawienia (w niniejszej sprawie - działaniem pracodawcy). Ciężar dowodu
wszystkich przesłanek odpowiedzialności - zgodnie z art. 6 KC - spoczywa na po-
szkodowanym. Powód nie wykazał, że pracodawca nie kwalifikując go do grupy osób
uprawnionych do otrzymania 1504 akcji naruszył przepisy o charakterze bezwzględ-
nie obowiązującym. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych szczegółowo tę kwestię
zbadał i poczynił w tym zakresie niezbędne ustalenia. Nie istnieje zatem potrzeba
powtarzania tych ustaleń, jak i dokonanej przez Sąd pierwszej instancji interpretacji
przepisów prawa. Z ustaleń tego Sądu nie wynika, aby pracodawca w postępowaniu
dotyczącym zbywania akcji dopuścił się jakichkolwiek zaniedbań. Przy kwalifikowaniu
osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji strona pozwana kierowała się
przepisami ustawy o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyj-
nej oraz o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Przepisy tych
ustaw określają, kto jest uprawniony do nabycia akcji i jaki okres należy uwzględnić
przy kwalifikowaniu do grup uprawnionych. W tej sytuacji brak jest podstaw do przy-
jęcia, że strona pozwana wyrządziła powodowi szkodę ze swojej winy. W jej działa-
niu brak było elementu bezprawności.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie istnieje również pierwsza z wymienionych
wyżej przesłanek odpowiedzialności, tj. szkoda. Szkodą w rozumieniu art. 361 KC są
5
straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu
szkody nie wyrządzono. Powód nie poniósł szkody bowiem nie zakupił na giełdzie z
własnych środków takiej liczby akcji pozwanego, której nie otrzymał nieodpłatnie. Nie
poniósł również szkody w postaci utraconych korzyści, wskutek tego, że nie mógł
sprzedać tej liczby akcji, które otrzymałby od pozwanego nieodpłatnie, ponieważ ak-
cje nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych pracowników nie mogą być przedmiotem
obrotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych
akcji na zasadach ogólnych (art. 38 ust. 3 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych).
Wbrew odmiennemu poglądowi apelującego Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się
nieprawidłowości w obciążeniu go kosztami procesu, a to z uwagi na wynik procesu -
art. 98 KPC.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.
Nr 18, poz. 561 ze zm.) w związku z art. 231
KP oraz art. 76 ust. 3 ustawy z dnia 31
stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 72,
poz. 360 ze zm.) „poprzez ustalenie, iż okres pracy powoda u pozwanego pracodaw-
cy powinien być liczony od dnia przejęcia części NBP przez tegoż pracodawcę, a nie
od dnia zawarcia przez powoda umowy o pracę”. Zarzucono niezastosowanie § 1
ust. 1 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy,
ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania ak-
cji przez uprawnionych pracowników (Dz.U. Nr 33, poz. 200) w związku z art. 415 KC
„poprzez przyjęcie, iż wydane przez pracodawcę zaświadczenie oraz decyzja poz-
wanego ad. 2 o zaliczeniu powoda do określonej grupy nie wykazuje cechy działania
bezprawnego”. Ponadto w kasacji zarzucono „błędną wykładnię art. 361 KC a w
szczególności ustalenie, iż powód nie poniósł szkody wskutek nieotrzymania należ-
nej ilości akcji”. W płaszczyźnie prawnoprocesowej podstawy kasacyjnej wskazane
zostało naruszenie art. 231 KPC „przez nie przyjęcie domniemania prawnego, iż Od-
dział Banku D. w C. powstał z części Oddziału Wojewódzkiego NBP w C.”, narusze-
nie art. 233 KPC „poprzez przekroczenie granicy swobody oceny dowodów, a w
szczególności uznanie, iż dowód w postaci protokołu przekazania przez NBP
O/Okręgowy w C. do Banku D. Oddziału w C. rachunków bankowych, środków trwa-
łych i przedmiotów nietrwałych, nie stanowił dowodu na powstanie tegoż Oddziału
6
Banku D. z wydzielonej części jednostki organizacyjnej NBP w C.” oraz art. 102 KPC
„przez jego nie zastosowanie i zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa proceso-
wego na rzecz pozwanego ad. 2”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i skutkiem tego nie zo-
stała uwzględniona. W myśl art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych akcje zbywa się nieodpłatnie w grupach wyodrębnio-
nych ze względu na okresy zatrudnienia uprawnionych pracowników w komercjalizo-
wanym przedsiębiorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji
tego przedsiębiorstwa państwowego. Z przepisu tego wynika, że przy ustalaniu stażu
pracy (okresu zatrudnienia) , od którego zależy liczba przysługujących uprawnione-
mu pracownikowi akcji (zaliczenie do określonej grupy uprawnionych wyodrębnionej
zgodnie z regułami rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r.) uwzględnia się tylko okres
zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i w spółce po-
wstałej w wyniku jego komercjalizacji. W przepisie tym nie wymienia się bowiem in-
nych okresów zatrudnienia (u innych pracodawców), nie odsyła się też do regulacji
dotyczących określenia „uprawnionych pracowników” (art. 2 ust. 5 ustawy o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych), a więc rozstrzygających o tym
komu należą się nieodpłatnie akcje (ale już nie o tym w jakiej liczbie), jak również nie
upoważnia się Ministra Skarbu Państwa (ani też innego organu) do innego ukształ-
towania zasad ustalania tego stażu niż wynika to z tego przepisu. Oznacza to w
szczególności, że przepis ten nie przewiduje możliwości uwzględnienia w okresie
zatrudnienia uprawnionego pracownika pracy wykonywanej w innym zakładzie pracy
niż komercjalizowane przedsiębiorstwo (i w powstałej z niego spółce), nawet jeżeli
dany zakład pracy (prywatny lub państwowy) został przejęty (np. kupiony) przez
przedsiębiorstwo państwowe, które następnie zostało skomercjalizowane. W art. 36
ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych mowa
jest bowiem tylko o okresie zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie
państwowym, a nie o zatrudnieniu w jakiejś innej jednostce organizacyjnej. Komer-
cjalizacji podlega przy tym przedsiębiorstwo państwowe, a nie przedsiębiorstwo w
rozumieniu art. 551
KC i wobec tego między innymi z tego powodu na gruncie art. 36
ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych okres
7
zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym nie może być rozumiany jako okres
zatrudnienia w „przedsiębiorstwie” pojętym tak jak to wynika z art. 551
KC. To zaś
prowadzi do wniosku, że kasacyjny zarzut naruszenia art. 36 ust. 4 ustawy o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych jest bezpodstawny. Należy za-
znaczyć, że stawiając zarzut naruszenia tego przepisu powód w gruncie rzeczy
przedstawia trojakiego rodzaju argumentację. W pierwszej kolejności twierdzi, że
Bank D. w L. przejął część Narodowego Banku Polskiego (w tym wyodrębnioną
część Oddziału Wojewódzkiego NBP), co oznacza że została przejęta część przed-
siębiorstwa (NBP) w rozumieniu art. 551
KC. Zakłada on tym samym, że w art. 36
ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych idzie o
przedsiębiorstwo w pojęciu art. 551
KC, a nie o przedsiębiorstwo państwowe (jako
osobę prawną), co wszakże jest stanowiskiem błędnym. Drugi nurt argumentacji
skargi kasacyjnej oparty jest na art. 231
KP. W tym zakresie twierdzi się w niej, że
powód na podstawie tego przepisu z mocy prawa stał się pracownikiem Banku D.
„Powód od dnia podpisania umowy o pracę z NBP, co nastąpiło w dniu 1.06.1976 r.,
pozostaje w tym samym stosunku pracy do dziś. A więc okres jego pracy w Banku D.
(obecnie Bank P. S.A.),w rozumieniu art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji..., w
związku z art. 231
KP trwa od dnia 1.06.1976 r.”. Wywody te są błędne, bo z art. 231
§ 1 KP wynika wprawdzie, że w okolicznościach wskazanych w tym przepisie pra-
cownik pozostaje w dotychczasowym stosunku pracy ale to nie znaczy, iż łączy go
on nadal z tym samym pracodawcą. W przepisie art. 231
§ 1 KP przyjęto konstrukcję
niezmienności stosunku pracy (trwania stosunku pracy o niezmienionej treści), nie
przyjęto jednakże fikcji, iż stosunek ten trwa nadal z tym samym pracodawcą. Z art.
231
KP nie wynikają uprawnienia pracownika do nieodpłatnych akcji, bo choć upraw-
nienie to jest ściśle związane ze stosunkiem pracy, to jednak nie jest objęte jego tre-
ścią i ma odrębną podstawę prawną określoną przez ustawę o komercjalizacji i pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych. Przepis art. 231
KP mógłby mieć znaczenie
w rozstrzyganej sprawie gdyby art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych do niego odsyłał, czego jednakże artykuł ten nie czyni.
Mowa jest w nim o zatrudnieniu w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwo-
wym, a więc u ściśle określonego pracodawcy, a nie w ramach określonego stosunku
pracy (który zachowując swoją ciągłość może być tym samym stosunkiem pracy u
różnych pracodawców). Trzeci nurt argumentacji nawiązuje do art. 79 ust. 3 ustawy o
NBP, z którego wynika, że pracownicy jednostek organizacyjnych NBP włączonych w
8
skład banków stają się z mocy prawa pracownikami tych banków. Według powoda
przepis ten „daje samodzielną podstawę do domagania się zaliczenia całego okresu
pracy w NBP do okresu uprawniającego do nabycia akcji. Zmiana pracodawcy, do-
konana niezależnie od woli pracownika, a wynikająca z samej ustawy - powinna da-
wać przeniesionemu pracownikowi wszelkie uprawnienia wynikające, czy wiążące
się ze stosunkiem pracy”. Według art. 79 ust. 3 ustawy o NBP pracownicy określo-
nych jednostek organizacyjnych, których listę ustalił Prezes NBP, stali się z mocy
prawa pracownikami banków państwowych, a to oznacza, iż przepis ten w gruncie
rzeczy wprowadził - z pewnymi modyfikacjami - analogiczną zasadę do tej, którą
przewiduje art. 231
KP, z tym że jako przepis szczegółowy ma on pierwszeństwo
przed unormowaniem art. 231
KP. Wynika z niego, że określeni pracownicy NBP stali
się z mocy prawa pracownikami banków państwowych, a więc że treść ich sto-
sunków pracy nie uległa zmianie oraz że stosunki te nadal trwają, natomiast nie
oznacza to, iż nadal są (byli) oni pracownikami NBP, czy też, że są jednocześnie
pracownikami NBP i określonych banków państwowych. Z tego tytułu istnieje cią-
głość ich sytuacji i uprawnień pracowniczych, nie ma to jednak znaczenia dla ich
uprawnień do nieodpłatnych akcji, bo nie stanowią one elementu treści stosunku
pracy, choć są z nim związane. Te same więc racje, które przemawiają przeciwko
wywodzeniu uprawnień powoda z art. 231
KP są aktualne także i w przypadku od-
woływania się przez niego do art. 79 ust. 3 ustawy o NBP. Prowadzi to do wniosku,
że ani ze wskazanego przez powoda art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywa-
tyzacji przedsiębiorstw państwowych, ani art. 231
KP, ani też z art. 79 ust. 3 ustawy o
NBP, nie wynika, że do jego okresu zatrudnienia stanowiącego podstawę określenia
liczby przysługujących mu nieodpłatnie akcji można było doliczyć okres jego pracy u
pracodawcy (w NBP), który poprzedzał jego zatrudnienie w banku państwowym,
który następnie został skomercjalizowany (przekształcony w spółkę). Zgodnie z art.
19 ust. 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych ban-
ków w formie spółki akcyjnej (Dz.U. Nr 90, poz. 406 ze zm.) pracownikom banku na-
leżącego do grupy bankowej, zatrudnionym w tym banku w dniu konsolidacji spra-
wozdań finansowych albo zatrudnionym w bankach należących do grupy w dniu ich
przekształcenia z banku państwowego w spółkę akcyjną, przysługuje prawo nabycia
akcji banku dominującego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 lipca 1990
r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.). Z
chwilą uchylenia ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych przez ustawę o
9
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (art. 75, art. 63) nabycie
akcji przez pracowników wskazanych w art. 19 ust. 2 ustawy z 1996 r. o łączeniu i
grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej powinno następować na
podstawie zasad określonych w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych, a to między innymi oznacza, że przy ustalaniu okresu zatrud-
nienia, od którego zależy liczba akcji należnych pracownikowi bez zapłaty (zaliczenie
do określonej grupy), zastosowanie ma art. 36 ust. 4 tej ustawy. Przy zastosowaniu
tego przepisu do powoda - jak wspomniano - nie doszło do jego naruszenia, a to
oznacza, że zasadniczy zarzut kasacji jest bezpodstawny. Przepis ten nie stwarza
bowiem możliwości zaliczania do okresu zatrudnienia okresów pracy u innych pra-
codawców niż komercjalizowane przedsiębiorstwo państwowe (komercjalizowany
bank państwowy) i spółka, która z niego powstała. Konsekwencją tego jest stwier-
dzenie, że zachowanie się strony pozwanej nie nosiło cechy bezprawności - jak
przyjął to Sąd Apelacyjny - a to oznacza, iż bezzasadny jest kasacyjny zarzut naru-
szenia art. 415 KC. Ponieważ okres zatrudnienia powoda został ustalony zgodnie z
regułą zawartą w art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych wobec tego nieusprawiedliwiony jest także zarzut naruszenia §
1 ust. 1 i § 2 ust. 2 rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r. Pierwszy z tych przepisów
przewiduje, że uprawnieni pracownicy nabywają nieodpłatnie akcje w równej liczbie
w ramach grupy wyodrębnionej ze względu na łączny okres zatrudnienia w komer-
cjalizowanym przedsiębiorstwie i w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji tego
przedsiębiorstwa państwowego. W kasacji w istocie nie wskazano na czym narusze-
nie tego przepisu polegało. Podobnie jest z przepisem § 2 ust. 2 rozporządzenia z 3
kwietnia 1997 r., który stanowi, że zaliczenie uprawnionych pracowników do grupy
następuje na podstawie udokumentowanego okresu zatrudnienia, potwierdzonego
zaświadczeniami wydanymi przez komercjalizowane przedsiębiorstwo i spółkę po-
wstałą w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa. Powodowi wydano wymaga-
ne zaświadczenie i na tej podstawie zaliczono go do określonej grupy, co oznacza,
że nie doszło do naruszenia wskazanego przepisu, tym bardziej, że treść zaświad-
czenia odpowiada regule wynikającej z przepisów art. 36 ust. 4, a także z § 1 ust. 2 i
§ 2 ust. 2 rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r., posługujących się konsekwentnie
ustawowym sformułowaniem „okres zatrudnienia w komercjalizowanym przedsię-
biorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji tego przedsię-
biorstwa państwowego”.
10
Bezpodstawne są również zarzuty naruszenia art. 231 KPC oraz art. 233 KPC.
W myśl art. 3931
pkt 2 KPC kasacja może być oparta na zarzucie naruszenia przepi-
sów postępowania, jeżeli wykazane zostanie w niej, że naruszenie określonego
przepisu czy przepisów procesowych mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
tego zaś wniesiona do Sądu Najwyższego skarga powoda nie zawiera. Ponadto pi-
sze się w niej, że na podstawie art. 231 KPC powinno zostać przyjęte określone do-
mniemanie prawne podczas gdy przepis ten upoważnia sąd do posłużenia się do-
mniemaniem faktycznym. Wreszcie w związku z zarzutem naruszenia art. 233 KPC
należy stwierdzić, że Sąd drugiej instancji bezpośrednio sam przepisu tego nie sto-
sował, a to oznacza że zarzut jego naruszenia został wadliwie zaadresowany. Po-
nadto ze sposobu jego uzasadnienia w kasacji wynika, że stronie powodowej raczej
idzie o bezpodstawność kwalifikacji prawnej przyjętej jako podstawa rozstrzygnięcia
(wykluczenia, że nie miało miejsca przejęcie przez Bank D. określonej części struktu-
ry NBP), nie zaś o ocenę wiarygodności i mocy dowodów, czego dotyczy art. 233 § 1
KPC. Trudno uznać, że Sąd pierwszej instancji przyjął, że określony protokół, o któ-
rym mowa w kasacji, jest niewiarygodny jako dowód w sprawie. Ocenił jedynie, że na
jego podstawie nie można sformułować twierdzenia, iż doszło do powstania oddziału
Banku D. z jednostki organizacyjnej NBP wskazywanej przez powoda, co nie ma
bezpośrednio związku z oceną wiarygodności samego środka dowodowego, a pole-
ga jedynie na dokonaniu określonej kwalifikacji prawnej faktów ustalonych w sprawie
na podstawie przeprowadzonych dowodów (odrzuceniu na ich podstawie, że doszło
do przejęcia w takim rozumieniu jak przyjmuje powód, tj. przejęcia jednostki organi-
zacyjnej NBP, którą należy traktować jako przedsiębiorstwo w pojęciu art. 551
KC).
Spośród zarzutów kasacji trafny jest zarzut błędnej wykładni art. 361 KC. Sąd
Apelacyjny stwierdził bowiem, że powód nie poniósł szkody bo nie zakupił na giełdzie
z własnych środków „takiej liczby akcji, której nie otrzymał nieodpłatnie”. Według tego
Sądu nie poniósł również szkody w postaci utraconych korzyści ponieważ akcje na-
byte nieodpłatnie przez uprawnionych pracowników nie mogą być przedmiotem ob-
rotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji
na zasadach ogólnych. Nie jest to stanowisko trafne, gdyż akcje jako rodzaj papierów
wartościowych mają określoną wartość majątkową i to także wtedy, gdy w stosunku
do nich istnieją ograniczenia w możliwości ich sprzedaży. Pozbawienie uprawnione-
go pracownika należnych mu nieodpłatnie akcji stanowi szkodę w rozumieniu art.
361 § 2 KC niezależnie od tego, czy zakupił on je z własnych środków na giełdzie
11
oraz czy istnieją czasowe ograniczenia w możliwości zbywania tych akcji. Prowadzi
to do wniosku, że wyrok Sąd Apelacyjnego w zakresie w jakim w jego uzasadnieniu
twierdzi się, że z uwagi na regulację art. 361 KC powód nie poniósł szkody (strona
nie wyrządziła mu szkody, bo odmowa przyznania nieodpłatnych akcji pracowniczych
z samej niejako istoty nie stanowi dla strony ani straty ani utraty korzyści), jest wadli-
wy. Mimo wszakże wadliwego uzasadnienia wyroku w tym zakresie jego rozstrzy-
gnięcie jest prawidłowe, gdyż zachowaniu strony pozwanej nie można przypisać
bezprawności (a bez bezprawności nie ma odpowiedzialności z art. 415 KC ani też z
art. 471 KC), zgodnie zaś z art. 39312
in fine Sąd Najwyższy oddala kasację także
wtedy, gdy zaskarżony wyrok mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Za-
skarżony przez powoda wyrok mimo częściowo błędnego uzasadnienia jest zgodny z
prawem, bo strona pozwana słusznie odmówiła uwzględnienia w okresie zatrudnie-
nia powoda, od którego zależała liczba przyznanych mu nieodpłatnych akcji, okresu
jego pracy w NBP, a wobec tego to jej zachowanie nie było działaniem bezprawnym i
w konsekwencji oddalenie przez Sąd drugiej instancji apelacji było zasadne.
Nie jest trafny także kasacyjny zarzut naruszenia art. 102 KPC. Warunkiem
jego zastosowania jest istnienie „szczególnie uzasadnionego wypadku”, co oznacza -
z woli ustawodawcy - pozostawienie sądowi stosunkowo szerokiego marginesu swo-
body oceny, czy i w jaki sposób przepis ten zastosować. Na podstawie okoliczności
wskazanych w uzasadnieniu kasacji nie wydaje się, by zakres tej swobody został
przekroczony. Istotniejsze wszakże tu jest to, że postanowienia sądu w sprawie
kosztów postępowania, także wtedy, gdy są to rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji,
nie mogą być skarżone kasacją. Zgodnie z ukształtowanym już orzecznictwem Sądu
Najwyższego rozstrzygnięcie o kosztach postępowania z uwagi na jego akcesoryjny
charakter nie mieści się w pojęciu sprawy w rozumieniu art. 392 § 1 KPC i wobec
tego nie służy od niego kasacja.
Z powyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================