Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PKN 365/00
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 kwietnia 2001 r.
Sąd Najwyższy – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie następującym:
Przewodniczący SSN Barbara Wagner
Sędziowie SN: Walerian Sanetra (sprawozdawca)
Andrzej Wasilewski
Protokolant Anna Maszkowska
po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2001 r.
sprawy z powództwa T. S.
przeciwko Bankowi […]
o odszkodowanie
na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 3 lutego 2000 r.,
o d d a l a kasację i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda T. S. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 3 lutego 2000 r., którym oddalona została jego
apelacja od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L. z dnia 3 września 1999 r.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo T.S. przeciwko Bankowi
[…] i Bankowi […] o 32.291 zł i zasądził od powoda na rzecz Banku […] –
2
kwotę 1699.22 zł tytułem kosztów procesu. Powód był zatrudniony: 1. w
NBP – Oddziale w C. od 1 listopada 1974 r. do 30 czerwca 1975 r., 2. w
NBP Oddziale Wojewódzkim w C. w okresie od 1 lipca 1975 r. do 31
grudnia 1988 r., 3. w NBP Oddziale Okręgowym w C. od 1 do 31 stycznia
1989 r., 4. w B. od 1 lutego 1989 r. do 25 listopada 1991 r., 5. w B. SA –
od 26 listopada 1991 r. do 15 września 1996 r. Postanowieniem z dnia 4
grudnia 1998 r. Sąd Rejonowy w L. Wydział Gospodarczy Rejestrowy
wykreślił z rejestru handlowego Bank […] wobec połączenia Banku z
Bankiem […] jako bankiem przejmującym. Powód otrzymał dwa
zaświadczenia Banku […] – wydane w celu ustalenia uprawnień do
nieodpłatnego nabycia akcji Banku […] należących do Skarbu Państwa –
wykazujące okres zatrudnienia, według stanu na dzień przekształcenia
banku państwowego w spółkę akcyjną: 1. z 30 maja 1997 r., obejmujące
okres 17 lat 25 dni, 2. z 7 listopada 1997 r., wskazujące okres 2 lat 10
miesięcy 25 dni. Z kolejnego zaświadczenia Banku z dnia 2 stycznia 1998
r. wynika, że okres zatrudnienia powoda do dnia konsolidacji sprawozdań
finansowych wynosił łącznie 8 lat 5 miesięcy 1 dzień (od 1 lutego 1989 r.
do 1 lipca 1997 r.). Na podstawie umowy nieodpłatnego zbycia akcji z
dnia 25 stycznia 1999 r. – zawartej pomiędzy Skarbem Państwa
reprezentowanym przez Ministra Skarbu Państwa (zbywającym) a
powodem T.S. – nabywający uzyskał 845 akcji zwykłych na okaziciela
serii A Spółki Akcyjnej Bank […], każda o wartości nominalnej 1 zł. Powód
został zaliczony do czwartej grupy stażowej, w której na jednego
zatrudnionego przypada 845 akcji. Żądanie pozwu zmierzało by w stażu
pracy uwzględniono również wcześniejszy okres zatrudnienia powoda, tj.
od 1 listopada 1974 r. do 31 stycznia 1989 r., co w konsekwencji
sytuowałoby go w grupie siódmej i uprawniało do nabycia 1504 akcji, co
według kursu akcji Banku […] z dnia 4 lutego 1999 r. wynoszącego 49 zł
stanowi 32.291 zł dochodzone pozwem. Zdaniem Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych istota sporu sprowadza się do rozstrzygnięcia
kwestii, czy powód winien mieć zaliczony okres pracy w NBP do stażu
pracy uprawniającego do nieodpłatnego nabycia akcji Banku […],
należących do Skarbu Państwa. Uprawnienie pracowników do nabywania
akcji uregulowano w art. 36 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
3
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr
118, poz. 561 ze zm.), stanowiąc w jego ust. 4, iż akcje zbywa się
nieodpłatnie w grupach wyodrębnionych ze względu na okresy
zatrudnienia uprawnionych pracowników w komercjalizowanym
przedsiębiorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku
komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego. Minister Skarbu
Państwa w wydanym w dniu 3 kwietnia 1997 r. rozporządzeniu w sprawie
szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy,
ustalenia liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu
nabywania akcji przez uprawnionych pracowników (Dz. U, Nr 33, poz.
200) w § 2 ust. 2 określił, że zaliczenie uprawnionych pracowników do
grupy następuje na podstawie udokumentowanego okresu zatrudnienia,
potwierdzonego zaświadczeniami wydanymi przez komercjalizowane
przedsiębiorstwo i spółkę powstałą w wyniku komercjalizacji tego
przedsiębiorstwa. W umowie zawartej przez Ministra Skarbu Państwa ze
Spółką Bank […] – w celu sprawnego przeprowadzenia nieodpłatnego
udostępnienia uprawnionym pracownikom Spółki akcji należących do
Skarbu Państwa – określono kategorie pracowników, do których będą
kierowane wezwania do składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego
nabycia akcji. Za uprawnionych pracowników uznano między innymi
„osoby zatrudnione przez banki zależne tworzące Grupę […] w dniu
przekształcenia banku państwowego w spółkę akcyjną oraz osoby, które
pracowały co najmniej 10 lat w Oddziale NBP, z którego powstał dany z
banków zależnych wchodzących w skład Grupy […] jako bank
państwowy i w banku państwowym do dnia jego rejestracji jako spółki
akcyjnej, z którymi rozwiązano stosunek pracy w związku z ich przejściem
na emeryturę lub rentę, ewentualnie z przyczyn określonych w ustawie z
dnia 28 grudnia 1989 r. o tzw. zwolnieniach grupowych”. W ocenie Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych powództwo jest bezzasadne, bowiem
zgłoszone przez powoda żądanie nie znajduje podstaw prawnych. Jego
zdaniem za taką podstawę nie może być uznany przepis § 3 umowy z
dnia 30 kwietnia 1997 r. ponieważ z Oddziału Wojewódzkiego NBP w C.,
w którym pracował powód, nie powstał Oddział Banku […]. Sąd podniósł,
że zgodnie z Zarządzeniem Prezesa NBP z dnia 24 grudnia 1988 r. Nr
4
[…]w przedmiocie organizacji Banku, z dniem 31 grudnia 1988 r. został
między innymi zlikwidowany Oddział Wojewódzki NBP w C. i powołany
Oddział Okręgowy NBP w C. oraz Oddział operacyjny pod nazwą NBP
Oddział w C., posiadający numer rozliczeniowy […]. Zarządzeniem
Prezesa NBP z dnia 14 lutego 1989 r. w sprawie zadań i jednostek
organizacyjny przechodzących z Narodowego Banku Polskiego do Banku
[…] został przekazany do B. Oddział NBP w C. (, wskazany w poz. 3
załącznika Nr 1 do zarządzenia. Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż
także ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim
(Dz. U. Nr 4, poz. 22) - normująca w art. 79 ust. 3 status prawny
pracowników banków państwowych zatrudnionych uprzednio w NBP – nie
może stanowić podstawy roszczenia powoda. Dlatego jego żądanie
zasądzenia równowartości dalszych akcji nie znajduje usprawiedliwienia.
Oddalając apelację powoda Sąd drugiej instancji w szczególności
stwierdził, że powód w piśmie procesowym z dnia 9 czerwca 1999 r.
sprecyzował ostatecznie swoje żądanie domagając się odszkodowania za
utracone 659 akcji Banku […](k. 126). W uzasadnieniu żądania powołał
się na winę pracodawcy polegającą na cofnięciu pierwotnie wydanego
zaświadczenia o stażu pracy łącznie z całym okresem zatrudnienia w
NBP i wydaniu nowych zaświadczeń, na podstawie których zaliczano go
do IV grupy uprawnionych do nabycia akcji i przyznaniu zamiast 1504
akcji – 845 akcji Banku. Wynika stąd, że powód wywodzi swoje
roszczenie z przepisów o czynach niedozwolonych, tj. art. 415 KC w
związku z art. 300 KP. Podstawą wszelkich roszczeń odszkodowawczych
jest istnienie szkody i związku przyczynowego między doznaną szkodą a
działaniem osoby zobowiązanej do jej naprawienia (w niniejszej sprawie –
działaniem pracodawcy). Ciężar dowodu wszystkich przesłanek
odpowiedzialności – zgodnie z art. 6 KC - spoczywa na poszkodowanym.
Powód nie wykazał, że pracodawca nie kwalifikując go do grupy osób
uprawnionych do otrzymania 1504 akcji naruszył przepisy o charakterze
bezwzględnie obowiązującym. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
szczegółowo tę kwestię zbadał i poczynił w tym zakresie niezbędne
ustalenia. Nie istnieje zatem potrzeba powtarzania tych ustaleń, jak i
dokonanej przez Sąd pierwszej instancji interpretacji przepisów prawa. Z
5
ustaleń tego Sądu nie wynika, aby pracodawca w postępowaniu
dotyczącym zbywania akcji dopuścił się jakichkolwiek zaniedbań. Przy
kwalifikowaniu osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji strona
pozwana kierowała się przepisami ustawy o łączeniu i grupowaniu
niektórych banków w formie spółki akcyjnej oraz o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Przepisy tych ustaw
określają, kto jest uprawniony do nabycia akcji i jaki okres należy
uwzględnić przy kwalifikowaniu do grup uprawnionych. W tej sytuacji brak
jest podstaw do przyjęcia, że strona pozwana wyrządziła powodowi
szkodę ze swojej winy. W jej działaniu brak było elementu bezprawności.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie istnieje również pierwsza z
wymienionych wyżej przesłanek odpowiedzialności, tj. szkoda. Szkodą w
rozumieniu art. 361 KC są straty, które poszkodowany poniósł oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Powód nie poniósł szkody bowiem nie zakupił na giełdzie z własnych
środków takiej liczby akcji pozwanego, której nie otrzymał nieodpłatnie.
Nie poniósł również szkody w postaci utraconych korzyści, wskutek tego,
że nie mógł sprzedać tej liczby akcji, które otrzymałby od pozwanego
nieodpłatnie, ponieważ akcje nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych
pracowników nie mogą być przedmiotem obrotu przed upływem dwóch lat
od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach
ogólnych (art. 38 ust. 3 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw).
Wbrew odmiennemu poglądowi apelującego Sąd Apelacyjny nie
dopatrzył się nieprawidłowości w obciążeniu go kosztami procesu, a to z
uwagi na wynik procesu – art. 98 KPC.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 36 ust. 4 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (Dz. U. Nr 11, poz. 775 ze zm.) w związku z art. 231
kp.
oraz art. 76 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1988 r. o Narodowym Banku
Polskim (jednolity tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 360 ze zm.) „poprzez
ustalenie, iż okres pracy powoda u pozwanego pracodawcy powinien być
liczony od dnia przejęcia części NBP przez tegoż pracodawcę, a nie od
dnia zawarcia przez powoda umowy o pracę”. Zarzucono
6
niezastosowanie § 1 ust. 1 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Skarbu
Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad
podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji
przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników (Dz. U. Nr 33, poz. 200) w związku z art. 415
kc. „poprzez przyjęcie, iż wydane przez pracodawcę zaświadczenie oraz
decyzja pozwanego ad. 2 o zaliczeniu powoda do określonej grupy nie
wykazuje cechy działania bezprawnego”. Ponadto w kasacji zarzucono
„błędną wykładnię art. 361 kc. a w szczególności ustalenie, iż powód nie
poniósł szkody wskutek nieotrzymania należnej ilości akcji”. W
płaszczyźnie prawnoprocesowej podstawy kasacyjnej wskazane zostało
naruszenie art. 231 kpc. „przez nie przyjęcie domniemania prawnego, iż
Oddział B. w C. powstał z części Oddziału Wojewódzkiego NBP w C.”,
naruszenie art. 233 kpc. „poprzez przekroczenie granicy swobody oceny
dowodów, a w szczególności uznanie, iż dowód w postaci protokołu
przekazania przez NBP O/Okręgowy w C. do B. Oddziału w C. rachunków
bankowych, środków trwałych i przedmiotów nietrwałych, nie stanowił
dowodu na powstanie tegoż Oddziału B. z wydzielonej części jednostki
organizacyjnej NBP w C.” oraz art. 102 kpc. „przez jego nie zastosowanie
i zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego na rzecz
pozwanego ad. 2”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i skutkiem
tego nie została uwzględniona. W myśl art. 36 ust. 4 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych akcje zbywa
się nieodpłatnie w grupach wyodrębnionych ze względu na okresy
zatrudnienia uprawnionych pracowników w komercjalizowanym
przedsiębiorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku
komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego. Z przepisu tego
wynika, że przy ustalaniu stażu pracy (okresu zatrudnienia) , od którego
zależy liczba przysługujących uprawnionemu pracownikowi akcji
(zaliczenie do określonej grupy uprawnionych wyodrębnionej zgodnie z
regułami rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r.) uwzględnia się tylko okres
zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i w
7
spółce powstałej w wyniku jego komercjalizacji. W przepisie tym nie
wymienia się bowiem innych okresów zatrudnienia (u innych
pracodawców), nie odsyła się też do regulacji dotyczących określenia
„uprawnionych pracowników” (art. 2 ust. 5 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych), a więc rozstrzygających o
tym komu należą się nieodpłatnie akcje (ale już nie o tym w jakiej liczbie),
jak również nie upoważnia się Ministra Skarbu Państwa (ani też innego
organu) do innego ukształtowania zasad ustalania tego stażu niż wynika
to z tego przepisu. Oznacza to w szczególności, że przepis ten nie
przewiduje możliwości uwzględnienia w okresie zatrudnienia
uprawnionego pracownika pracy wykonywanej w innym zakładzie pracy
niż komercjalizowane przedsiębiorstwo (i w powstałej z niego spółce),
nawet jeżeli dany zakład pracy (prywatny lub państwowy) został przejęty
(np. kupiony) przez przedsiębiorstwo państwowe, które następnie zostało
skomercjalizowane. W art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych mowa jest bowiem tylko o
okresie zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie
państwowym, a nie o zatrudnieniu w jakiejś innej jednostce
organizacyjnej. Komercjalizacji podlega przy tym przedsiębiorstwo
państwowe, a nie przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551
kc. i wobec tego
między innymi z tego powodu na gruncie art. 36 ust. 4 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych okres
zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym nie może być rozumiany
jako okres zatrudnienia w „przedsiębiorstwie” pojętym tak jak to wynika z
art. 551
kc. To zaś prowadzi do wniosku, że kasacyjny zarzut naruszenia
art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych jest bezpodstawny. Należy zaznaczyć, że stawiając zarzut
naruszenia tego przepisu powód w gruncie rzeczy przedstawia trojakiego
rodzaju argumentację. W pierwszej kolejności twierdzi, że Bank […]
przejął część Narodowego Banku Polskiego (w tym wyodrębnioną część
Oddziału Wojewódzkiego NBP), co oznacza że została przejęta cześć
przedsiębiorstwa (NBP) w rozumieniu art. 551
kc. Zakłada on tym samym,
że w art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych idzie o przedsiębiorstwo w pojęciu art. 551
kc., a nie o
8
przedsiębiorstwo państwowe (jako osobę prawną), co wszakże jest
stanowiskiem błędnym. Drugi nurt argumentacji skargi kasacyjnej oparty
jest na art. 231
kp. W tym zakresie twierdzi się w niej, że powód na
podstawie tego przepisu z mocy prawa stał się pracownikiem B. „Powód
od dnia podpisania umowy o pracę z NBP, co nastąpiło w dniu 1.06.1976
r., pozostaje w tym samym stosunku pracy do dziś. A więc okres jego
pracy w B. (obecnie Bank […] S.A.),w rozumieniu art. 36 ust. 4 ustawy o
komercjalizacji..., w związku z art. 231
k.p. trwa od dnia 1.06.1976 r.”.
Wywody te są błędne bo z art. 231
§ 1 kp. wynika wprawdzie, że w
okolicznościach wskazanych w tym przepisie pracownik pozostaje w
dotychczasowym stosunku pracy ale to nie znaczy, iż łączy go on nadal z
tym samym pracodawcą. W przepisie art. 231
§ 1 kp. przyjęto konstrukcję
niezmienności stosunku pracy (trwania stosunku pracy o niezmienionej
treści), nie przyjęto jednakże fikcji, iż stosunek ten trwa nadal z tym
samym pracodawcą. Z art. 231
kp. nie wynikają uprawnienia pracownika
do nieodpłatnych akcji, bo choć uprawnienie to jest ściśle związane ze
stosunkiem pracy to jednak nie jest objęte jego treścią i ma odrębną
podstawę prawną określoną przez ustawę o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Przepis art. 231
kp. mógłby mieć znaczenie
w rozstrzyganej sprawie gdyby art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych do niego odsyłał, czego
jednakże artykuł ten nie czyni. Mowa jest w nim o zatrudnieniu w
komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym, a więc u ściśle
określonego pracodawcy, a nie w ramach określonego stosunku pracy
(który zachowując swoją ciągłość może być tym samym stosunkiem pracy
u różnych pracodawców).
Trzeci nurt argumentacji nawiązuje do art. 79 ust. 3 ustawy o NBP, z
którego wynika, że pracownicy jednostek organizacyjnych NBP
włączonych w skład banków stają się z mocy prawa pracownikami tych
banków. Według powoda przepis ten „daje samodzielną podstawę do
domagania się zaliczenia całego okresu pracy w NBP do okresu
uprawniającego do nabycia akcji. Zmiana pracodawcy, dokonana
niezależnie od woli pracownika, a wynikająca z samej ustawy – powinna
dawać przeniesionemu pracownikowi wszelkie uprawnienia wynikające,
9
czy wiążące się ze stosunkiem pracy”. Według art. 79 ust. 3 ustawy o
NBP pracownicy określonych jednostek organizacyjnych, których listę
ustalił Prezes NBP, stali się z mocy prawa pracownikami banków
państwowych, a to oznacza, iż przepis ten w gruncie rzeczy wprowadził –
z pewnymi modyfikacjami – analogiczną zasadę do tej, którą przewiduje
art. 231
kp., z tym że jako przepis szczegółowy ma on pierwszeństwo
przed unormowaniem art. 231
kp. Wynika z niego, że określeni
pracownicy NBP stali się z mocy prawa pracownikami banków
państwowych, a więc że treść ich stosunków pracy nie uległa zmianie
oraz że stosunki te nadal trwają, natomiast nie oznacza to, iż nadal są
(byli) oni pracownikami NBP, czy też, że są jednocześnie pracownikami
NBP i określonych banków państwowych. Z tego tytułu istnieje ciągłość
ich sytuacji i uprawnień pracowniczych, nie ma to jednak znaczenia dla
ich uprawnień do nieodpłatnych akcji, bo nie stanowią one elementu treści
stosunku pracy, choć są z nim związane. Te same więc racje, które
przemawiają przeciwko wywodzeniu uprawnień powoda z art. 231
kp. są
aktualne także i w przypadku odwoływania się przez niego do art. 79 ust.
3 ustawy o NBP. Prowadzi to do wniosku, że ani ze wskazanego przez
powoda art. 36 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych, ani art. 231
kp., ani też z art. 79 ust. 3
ustawy o NBP, nie wynika, że do jego okresu zatrudnienia stanowiącego
podstawę określenia liczby przysługujących mu nieodpłatnie akcji można
było doliczyć okres jego pracy u pracodawcy (w NBP), który poprzedzał
jego zatrudnienie w banku państwowym, który następnie został
skomercjalizowany (przekształcony w spółkę). Zgodnie z art. 19 ust. 2
ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych
banków w formie spółki akcyjnej (Dz. U. Nr 90, poz. 406 ze zm.)
pracownikom banku należącego do grupy bankowej, zatrudnionym w tym
banku w dniu konsolidacji sprawozdań finansowych albo zatrudnionym w
bankach należących do grupy w dniu ich przekształcenia z banku
państwowego w spółkę akcyjną, przysługuje prawo nabycia akcji banku
dominującego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r.
o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze
zm.). Z chwilą uchylenia ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw
10
państwowych przez ustawę o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (art. 75, art. 63) nabycie akcji przez
pracowników wskazanych w art. 19 ust. 2 ustawy z 1996 r. o łączeniu i
grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej powinno
następować na podstawie zasad określonych w ustawie o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a to między innymi oznacza,
że przy ustalaniu okresu zatrudnienia, od którego zależy liczba akcji
należnych pracownikowi bez zapłaty (zaliczenie do określonej grupy),
zastosowanie ma art. 36 ust. 4 tej ustawy. Przy zastosowaniu tego
przepisu do powoda – jak wspomniano - nie doszło do jego naruszenia, a
to oznacza, że zasadniczy zarzut kasacji jest bezpodstawny. Przepis ten
nie stwarza bowiem możliwości zaliczania do okresu zatrudnienia
okresów pracy u innych pracodawców niż komercjalizowane
przedsiębiorstwo państwowe (komercjalizowany bank państwowy) i
spółka, która z niego powstała. Konsekwencją tego jest stwierdzenie, że
zachowanie się strony pozwanej nie nosiło cechy bezprawności – jak
przyjął to Sąd Apelacyjny – a to oznacza, iż bezzasadny jest kasacyjny
zarzut naruszenia art. 415 kc. Ponieważ okres zatrudnienia powoda został
ustalony zgodnie z regułą zawartą w art. 36 ust. 4 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wobec tego
nieusprawiedliwiony jest także zarzut naruszenia § 1 ust. 1 i § 2 ust. 2
rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r. Pierwszy z tych przepisów
przewiduje, że uprawnieni pracownicy nabywają nieodpłatnie akcje w
równej liczbie w ramach grupy wyodrębnionej ze względu na łączny okres
zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie i w spółce powstałej
w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego. W kasacji
w istocie nie wskazano na czym naruszenie tego przepisu polegało.
Podobnie jest z przepisem § 2 ust. 2 rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r.,
który stanowi, że zaliczenie uprawnionych pracowników do grupy
następuje na podstawie udokumentowanego okresu zatrudnienia,
potwierdzonego zaświadczeniami wydanymi przez komercjalizowane
przedsiębiorstwo i spółkę powstałą w wyniku komercjalizacji tego
przedsiębiorstwa. Powodowi wydano wymagane zaświadczenie i na tej
podstawie zaliczono go do określonej grupy, co oznacza, że nie doszło do
11
naruszenia wskazanego przepisu, tym bardziej, że treść zaświadczenia
odpowiada regule wynikającej z art. 36 ust. 4, a także z § 1 ust. 2 i § 2
ust. 2 rozporządzenia z 3 kwietnia 1997 r., posługujących się
konsekwentnie ustawowym sformułowaniem „okres zatrudnienia w
komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i w spółce powstałej
w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego”.
Bezpodstawne są również zarzuty naruszenia art. 231 kpc. oraz art.
233 kpc. W myśl art. 3931
pkt 2 kpc. kasacja może być oparta na zarzucie
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli wykazane zostanie w niej, że
naruszenie określonego przepisu czy przepisów procesowych mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy, tego zaś wniesiona do Sądu Najwyższego
skarga powoda nie zawiera. Ponadto pisze się w niej, że na podstawie
art. 231 kpc. powinno zostać przyjęte określone domniemanie prawne
podczas gdy przepis ten upoważnia sąd do posłużenia się domniemaniem
faktycznym. Wreszcie w związku z zarzutem naruszenia art. 233 kpc.
należy stwierdzić, że Sąd drugiej instancji bezpośrednio sam przepisu
tego nie stosował, a to oznacza że zarzut jego naruszenia został wadliwie
zaadresowany. Ponadto ze sposobu jego uzasadnienia w kasacji wynika,
że stronie powodowej raczej idzie o bezpodstawność kwalifikacji prawnej
przyjętej jako podstawa rozstrzygnięcia (wykluczenia, że nie miało
miejsca przejęcie przez B. określonej części struktury NBP) nie zaś o
ocenę wiarygodności i mocy dowodów, czego dotyczy art. 233 § 1 kpc.
Trudno uznać, że Sąd pierwszej instancji przyjął, że określony protokół, o
którym mowa w kasacji, jest niewiarygodny jako dowód w sprawie. Ocenił
jedynie, że na jego podstawie nie można sformułować twierdzenia, iż
doszło do powstania oddziału B. z jednostki organizacyjnej NBP
wskazywanej przez powoda, co nie ma bezpośrednio związku z oceną
wiarygodności samego środka dowodowego, a polega jedynie na
dokonaniu określonej kwalifikacji prawnej faktów ustalonych w sprawie na
podstawie przeprowadzonych dowodów (odrzuceniu na ich podstawie, że
doszło do przejęcia w takim rozumieniu jak przyjmuje powód – przejęcia
jednostki organizacyjnej NBP, którą należy traktować jako
przedsiębiorstwo w pojęciu art. 551
kc.).
12
Spośród zarzutów kasacji trafny jest zarzut błędnej wykładni art.
361 kc. Sąd Apelacyjny stwierdził bowiem, że powód nie poniósł szkody
bo nie zakupił na giełdzie z własnych środków „takiej liczby akcji, której
nie otrzymał nieodpłatnie”. Według tego Sądu nie poniósł również szkody
w postaci utraconych korzyści ponieważ akcje nabyte nieodpłatnie przez
uprawnionych pracowników nie mogą być przedmiotem obrotu przed
upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji
na zasadach ogólnych. Nie jest to stanowisko trafne gdyż akcje jako
rodzaj papierów wartościowych mają określoną wartość majątkową i to
także wtedy, gdy w stosunku do nich istnieją ograniczenia w możliwości
ich sprzedaży. Pozbawienie uprawnionego pracownika należnych mu
nieodpłatnie akcji stanowi szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 kc.
niezależnie od tego, czy zakupił on je z własnych środków na giełdzie
oraz czy istnieją czasowe ograniczenia w możliwości zbywania tych akcji.
Prowadzi to do wniosku, że wyrok Sąd Apelacyjnego w zakresie w jakim
w jego uzasadnieniu twierdzi się, że z uwagi na regulację art. 361 kc.
powód nie poniósł szkody (strona nie wyrządziła mu szkody, bo odmowa
przyznania nieodpłatnych akcji pracowniczych z samej niejako istoty nie
stanowi ani straty ani utraconych korzyści), jest wadliwy. Mimo wszakże
wadliwego uzasadnienia wyroku w tym zakresie jego rozstrzygnięcie jest
prawidłowe gdyż zachowaniu strony pozwanej nie można przypisać
bezprawności (a bez bezprawności nie ma odpowiedzialności z art. 415
kc. ani też z art. 471 kc.), zgodnie zaś z art. 39312
in fine Sąd Najwyższy
oddala kasację także wtedy, gdy zaskarżony wyrok mimo błędnego
uzasadnienia odpowiada prawu. Zaskarżony przez powoda wyrok mimo
częściowo błędnego uzasadnienia jest zgodny z prawem, bo strona
pozwana słusznie odmówiła uwzględnienia w okresie zatrudnienia
powoda, od którego zależała liczba przyznanych mu nieodpłatnych akcji,
okresu jego pracy w NBP, a wobec tego to jej zachowanie nie było
działaniem bezprawnym i wobec tego oddalenie przez Sąd drugiej
instancji apelacji było zasadne.
Nie jest trafny także kasacyjny zarzut naruszenia art. 102 kpc.
Warunkiem jego zastosowania jest istnienie „szczególnie uzasadnionego
wypadku”, co oznacza – z woli ustawodawcy – pozostawienie sądowi
13
stosunkowo szerokiego marginesu swobody oceny, czy i w jaki sposób
przepis ten zastosować. Na podstawie okoliczności wskazanych w
uzasadnieniu kasacji nie wydaje się, by zakres tej swobody został
przekroczony. Istotniejsze wszakże tu jest to, że postanowienia sądu w
sprawie kosztów postępowania, także wtedy, gdy są to rozstrzygnięcia
sądu drugiej instancji, nie mogą być skarżone kasacją. Zgodnie z
ukształtowanym już orzecznictwem Sądu Najwyższego rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania z uwagi na jego akcesoryjny charakter nie mieści
się w pojęciu sprawy w rozumieniu art. 392 § 1 kpc. i wobec tego nie
służy od niego kasacja.
Z powyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art.
39312
kpc., orzekł jak w sentencji wyroku.