Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 16 maja 2001 r.
III ZP 9/01
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie: SN Zbigniew
Myszka, SA Kazimierz Josiak.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Teresy C. przeciwko Samodzielnemu Publicz-
nemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Adminis-
tracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na rozprawie w dniu 16 maja 2001 r. za-
gadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 14 lutego 2001 r. [...]
„Czy pracownicy byłego ZOZ-u przejęci w trybie art. 231
kp przez nowego pra-
codawcę – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – zachowują dotych-
czasowe uprawnienie do nagrody z zakładowego funduszu nagród (obecnie dodat-
kowe wynagrodzenie roczne) w sytuacji, gdy nowy pracodawca nie dokonał żadnych
zmian w treści stosunku pracy, czy też pracownicy zostali pozbawieni tego prawa w
związku ze zmianą przepisów, to jest utratą mocy obowiązującej ustawy z dnia
10.07.1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwo-
wych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi
(Dz. U. Nr 32, poz. 131 ze zm.) i wejściem w życie nowej ustawy z dnia 12 grudnia
1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery bu-
dżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.), co równoznaczne jest ze zmianą treści
stosunku pracy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Pracownik zakładu opieki zdrowotnej przejęty na podstawie art. 231
§ 1
KP przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej przed dniem 1
stycznia 1998 r. , tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o
dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budże-
towej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.) zachowuje prawo do nagrody z zakłado-
2
wego funduszu nagród do czasu zmiany treści stosunku pracy w tym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku przeds-
tawił rozpatrywane zagadnienie prawne w następującym stanie sprawy:
Powódka Teresa C. wniosła o zasądzenie od pozwanego Samodzielnego Pub-
licznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w W. wynagrodzenia rocznego za lata 1998 i
1999. Pozwany Zakład wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc, iż od 1 września
1997 r. jest samodzielną jednostką państwową posiadającą osobowość prawną i nie
jest jednostką sfery budżetowej w związku z czym ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o
dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej
(Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.) nie ma zastosowania, a nadto prawo powódki do
tzw. "trzynastki" nie wynikało z umowy o pracę, ale z ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o
rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz.U. Nr 32, poz.
141 ze zm.), która utraciła moc.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Giżycku wyrokiem z dnia 24 lipca 2000 r. [...] od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, że do końca 1997 r. pozwany pracodawca wypłacał po-
wódce nagrodę roczną na podstawie ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych na-
grodach z zakładowego funduszu nagród. Ustawa ta utraciła moc obowiązującą w
związku z wejściem w życie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wyna-
grodzeniu rocznym, a powódka nie jest pracownikiem sfery budżetowej w rozumieniu
przepisów tej ustawy. Nie może więc skutecznie domagać się wypłaty dodatkowego
wynagrodzenia. Sąd uznał, że zmiana przepisów w sposób automatyczny pozbawiła
powódkę dodatkowego wynagrodzenia rocznego, bez potrzeby składania przez no-
wego pracodawcę oświadczeń woli w tym przedmiocie i powołał się na wyrok Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 czerwca 1992 r., III APr 34/92 (OSP 1993 r. z. 5,
poz. 107), w uzasadnieniu którego stwierdzono, że jeśli prawo pracownika do dodat-
kowego składnika wynagrodzenia wynika z ustawy, to jej uchylenie automatycznie
pozbawia go prawa do tego świadczenia, bez potrzeby składania przez strony
oświadczeń woli oraz na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r., III ZP
7/00 (OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 679), według której pracownicy samodzielnego
zakładu opieki zdrowotnej utworzonego przez wojewodę i działającego na podstawie
3
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz.
408 ze zm.) nie są pracownikami jednostki sfery budżetowej w rozumieniu art. 1 ust.
1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla
pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080).
Wyrok ten zaskarżyła apelacją powódka, która podniosła, że u poprzedniego
pracodawcy nagroda roczna stanowiła istotny element stosunku pracy. Jako pracow-
nik przejęty przez nowego pracodawcę w trybie art. 231
KP zachowała uprawnienia
płacowe, nie tylko przez roczny okres ochronny zagwarantowany art. 2418
KP, ale
także po upływie tego okresu, skoro nie doszło do zmiany treści stosunku pracy
przez porozumienie stron lub wypowiedzenie zmieniające.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sądowi Okręgowemu nasunęły się wątpliwości
sformułowane w przedstawionym zagadnieniu. Sąd Okręgowy podniósł, że powódka
jako pielęgniarka była zatrudniona od 1983 r. w Zespole Opieki Zdrowotnej w W. Z
dniem 1 września 1997 r. została przejęta przez Samodzielny Publiczny Zakład
Opieki Zdrowotnej w W. utworzony zarządzeniami Wojewody S. z dnia 2 kwietnia
1997 r. i z dnia 27 czerwca 1997 r. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej
posiada osobowość prawną i jest nowym podmiotem prawa, a jego poprzednik ZOZ
w W. przestał istnieć. Powódka została więc przejęta przez nowego pracodawcę w
trybie art. 231
KP. Oznacza to, że nowego pracodawcę wiążą dotychczasowe warunki
umowy o pracę niezależnie od tego, czy źródłem uprawnień pracowniczych były
przepisy prawa czy postanowienia stron. Sąd Okręgowy powołał się na uchwałę z
dnia 11 marca 1998 r., III ZP 3/98 (OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 588). Mając na uwa-
dze dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy powziął wątp-
liwości, czy istotnie zastąpienie dotychczasowej ustawy z 1985 r. nową ustawą z dnia
12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym pozbawiło przejętych pra-
cowników prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Nowa ustawa, która we-
szła w życie z dniem 1 stycznia 1998 r. zastąpiła dotychczasową ustawę. Zmiana
przepisów w tym zakresie nie spowodowała jednak powszechnej utraty przez pra-
cowników sfery budżetowej prawa do dodatkowego wynagrodzenia ponad ustalone
umową o pracę. Ustawa z 12 grudnia 1997 r. wprowadziła szereg zmian w dotych-
czasowych uregulowaniach, jednakże pracownicy sfery budżetowej nie utracili prawa
do wynagrodzenia wypłacanego ponad kwotę wynikającą z treści umowy o pracę.
Dotychczasową nagrodę z zakładowego funduszu nagród zastąpiono dodatkowym
wynagrodzeniem rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Ponadto w
4
porównaniu do poprzednio obowiązującej ustawy w odmienny sposób określony zos-
tał zakres podmiotowy ustawy, warunki nabycia prawa do dodatkowego wynagrodze-
nia i jego wysokości oraz przypadki utraty tego prawa. Nowa regulacja zakresu pod-
miotowego ustawy różni się od poprzednich unormowań. Przepisami nowej ustawy
nie zostali objęci pracownicy tych jednostek, które w poprzednim stanie prawnym
mogły tworzyć zakładowy fundusz nagród, mimo że nie miały statusu państwowych
jednostek organizacyjnych. Ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. nie dotyczy samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które nie są jednostkami sfery budże-
towej. Stanowisko takie wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000
r., III ZP 7/00 (OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 679). Jednak w uzasadnieniu tej uchwały
Sąd Najwyższy podniósł, że uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego fundu-
szu nagród przysługujące na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 lipca 1985 r.
stanowi element treści stosunku pracy pracowników zakładu przejętego w trybie art.
231
KP i wiąże nowego pracodawcę do czasu zmiany treści tego stosunku. Powódka
została przejęta przez nowego pracodawcę z dniem 1 września 1997 r. wraz z
uprawnieniem do nagrody rocznej z zakładowego funduszu nagród wynikającym z
ustawy z 10 lipca 1985 r. Jej sytuacja prawna jest jednak inna niż pracowników za-
trudnionych bezpośrednio przez pozwanego. U pozwanego pracodawcy można więc
wyróżnić dwie grupy pracowników: przejętych od poprzedniego pracodawcy wraz z
uprawnieniem do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród oraz pracowni-
ków zatrudnionych przez pozwanego, do których przepisy nowej ustawy nie mają
zastosowania. Przejęcie powódki w trybie art. 231
KP sprawiło, że pozwany z mocy
prawa stał się pracodawcą w dotychczasowym stosunku pracy ukształtowanym nie
tylko postanowieniami umowy o pracę, ale także przez akty normatywne, nie wyłą-
czając aktów obowiązujących poprzedniego pracodawcę i nie mających zastosowa-
nia wobec nowego pracodawcy. Skoro ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. zastąpiła z
dniem 1 stycznia 1998 r. poprzednią ustawę i jest korzystniejsza dla zainteresowa-
nych pracowników, to wydaje się uzasadnione przyjęcie stanowiska, że dotychcza-
sowe uprawnienie powódki do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród
przekształcone zostało po wejściu w życie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. w
uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Oznacza to, że powódka
zachowała uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia rocznego skoro pracodaw-
ca nie dokonał wypowiedzenia zmieniającego.
Prokurator wniósł o podjęcie uchwały, że w sytuacji faktycznej i prawnej takiej
5
jaką ma powódka, pracownik zachował prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocz-
nego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W wyniku powstania samodzielnego zespołu opieki zdrowotnej i zlikwidowania
jednostki budżetowej jaką był poprzednio zespół opieki zdrowotnej doszło do przeję-
cia w całości zakładu pracy (w znaczeniu przedmiotowym) przez nowego pracodaw-
cę i wszyscy pracownicy dotychczasowego pracodawcy zostali z mocy prawa prze-
jęci przez nowego pracodawcę na podstawie art. 231
§ 1 KP (por. uchwałę z dnia 7
lipca 2000 r., III ZP 16/00, OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 847, według której samo-
dzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, który powstał w wyniku przekształcenia
zakładu publicznego prowadzonego w formie jednostki budżetowej ponosi odpowie-
dzialność za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy powstałe przed dokona-
niem przekształcenia). W stanie faktycznym sprawy podkreślenia wymaga, że prze-
jęcie to nastąpiło w dniu 1 września 1997 r., a więc w momencie, w którym obowią-
zywała jeszcze ustawa z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród. Uchylenie tej ustawy i wejście w życie nowej ustawy z dnia 12
grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek
sfery budżetowej nastąpiło później, bo w dniu 1 stycznia 1998 r. Powoduje to ko-
nieczność uściślenia zakresu rozpoznania zagadnienia do takiej właśnie sytuacji,
gdyż jego rozpoznanie musi służyć rozstrzygnięciu konkretnej sprawy. Nadto w
pierwszej kolejności należy rozważyć jaki skutek dla uprawnienia do nagrody z za-
kładowego funduszu nagród miało przejęcie pracowników przez nowego pracodaw-
cę. Dopiero później należy ewentualnie rozważyć skutek jaki miało uchylenie starej i
wejście w życie nowej ustawy, która nie dotyczy pozwanego pracodawcy, gdyż nie
jest on jednostką sfery budżetowej (uchwała z dnia 4 kwietnia 2000 r., III ZP 7/00,
OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 679).
Problemem prawa do nagrody z zakładowego funduszu nagród po przejęciu
pracowników przez nowego pracodawcę Sąd Najwyższy zajmował się już w dwóch
uchwałach. W uchwale z dnia 24 października 1997 r., III ZP 35/97 (OSNAPiUS 1998
nr 16, poz. 474) Sąd Najwyższy uznał, że do czasu wypowiedzenia pracownikom
warunków pracy lub płacy przez pracodawcę, który przejął zakład pracy na podsta-
wie art. 231
§ 2 KP, pracodawcę tego wiążą dotychczasowe warunki umów o pracę.
6
Teza tej uchwały jest ogólna i stanowi kontynuację utrwalonej linii orzecznictwa, ale w
sprawie chodziło konkretnie o zachowanie prawa do nagrody z zakładowego fun-
duszu nagród w zakładzie przejętym przez prywatnego pracodawcę. Całkiem wyraź-
nie w omawianej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 marca
1998 r., III ZP 3/98 (OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 588), w której stwierdził, że upraw-
nienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród przysługujące na pods-
tawie przepisów ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących
przedsiębiorstwami państwowymi (Dz.U. Nr 32, poz. 141 ze zm.) stanowi element
treści stosunku pracy pracowników zakładu pracy przejętego w trybie art. 231
KP i
wiąże nowego pracodawcę do czasu zmiany treści tego stosunku. W uzasadnieniu
tej uchwały Sąd Najwyższy wywiódł, że treść umownego stosunku pracy jest kształ-
towana nie tylko przez umowę o pracę i uregulowania specyficznych źródeł prawa
pracy, ale również przez powszechnie obowiązujące przepisy ustawodawstwa pracy,
czyli przepisy Kodeksu pracy i innych ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodo-
wych oraz normatywnych aktów wykonawczych. Innymi słowy, wpływ na treść sto-
sunku pracy mają zarówno czynności prawne stron, jak też akty normatywne prawa
pracy, bez względu na to od jakiego podmiotu pochodzą i w jakim trybie zostały usta-
nowione. Dokonanie czynności prawnej powoduje przy tym, że do treści kreowanego
przez nią stosunku pracy zostają ex lege (art. 56 KC w związku z art. 300 KP)
wprowadzone również prawa i obowiązki określone w aktach normatywnych. Takim
elementem treści stosunku pracy pracowników zatrudnionych w państwowych jed-
nostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi było mię-
dzy innymi uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród. Upraw-
nienie to oraz odpowiadający mu po stronie pracodawcy obowiązek wypłacenia na-
grody miały ograniczony zasięg podmiotowy i u innych pracodawców, np. o statusie
spółki prawa handlowego, nie mogłyby powstać w sposób pierwotny, a jedynie w
związku z przejęciem państwowej jednostki organizacyjnej w trybie art. 231
KP, tzn. w
sposób pochodny. Wspomniane przejęcie sprawia bowiem, że przejmujący staje się
ex lege pracodawcą w dotychczasowych stosunkach pracy, a więc w stosunkach o
treści ukształtowanej także przez akty normatywne, nie wyłączając aktów obowiązu-
jących poprzedniego pracodawcę i nie mających skądinąd zastosowania wobec
nowego pracodawcy.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze zagadnienie prawne w
7
pełni podziela te poglądy. Oznacza to, że w dniu 1 września 1997 r., to jest w dniu w
którym nowy pracodawca, jakim jest strona pozwana będąca samodzielnym zakła-
dem opieki zdrowotnej, przejął zakład pracy poprzedniego pracodawcy i doszło do
przejęcia powódki jako pracownika, a treść jej stosunku pracy (wynikająca zarówno z
umowy o pracę, jak i aktów prawnych) została niezmieniona. Prawo powódki do na-
grody z zakładowego funduszu nagród nie wynikało już wówczas z ustawy, ale z tre-
ści stosunku pracy, było więc niezależne od tego czy strony pozwanej dotyczyła
ustawa z 1985 r. Uchylenie tej ustawy nie miało więc już wpływu na przysługiwanie
prawa do nagrody. Dlatego też tego składnika wynagrodzenia za pracę powódka
mogła zostać pozbawiona tylko w wyniku zmiany treści stosunku pracy w tym zakre-
sie w drodze prawnie przewidzianej (porozumienie stron lub wypowiedzenie zmie-
niające).
W prawnej i faktycznej sytuacji jaka występuje w sprawie powódka zachowała
więc prawo do nagrody, jeżeli nie nastąpiła zmiana treści jej stosunku pracy. Prowa-
dzi to do podjęcia uchwały jak w sentencji.
========================================