Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 maja 2001 r.
I PKN 424/00
Podróżą służbową poza granice kraju jest wykonywanie zadania okre-
ślonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe
miejsce pracy pracownika.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Józef Iwulski (spra-
wozdawca), SA Kazimierz Josiak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2001 r. sprawy z powództwa
Waldemara K. przeciwko „T.” Spółce Akcyjnej w P. o zapłatę, na skutek kasacji po-
woda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 marca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 listopada 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu
uwzględnił częściowo roszczenie Waldemara K. i zasądził od pozwanej Spółki Akcyj-
nej „T.” w P. wynagrodzenie za lata 1997 i 1998 w zakresie, w którym zostało
uznane. Sąd Okręgowy oddalił powództwo w części dotyczącej diet i ryczałtów za
noclegi z tytułu podróży służbowej. Sąd Okręgowy ustalił, że w sierpniu 1995 r. wice-
prezes pozwanej spółki zaproponował powodowi zorganizowanie przedsiębiorstwa w
Mińsku, które prowadziłoby sprzedaż towarów wyprodukowanych w Polsce. W tym
czasie powód przebywał w Mińsku i pracował tam na rzecz innego pracodawcy. W
dniu 1 listopada 1995 r. strony zawarły umowę o pracę. Powód został zatrudniony na
stanowisku specjalisty do spraw handlu zagranicznego. Oprócz wynagrodzenia, któ-
rego wysokość odpowiadała najniższej kwocie obowiązującej w Polsce, strony prze-
widziały diety, które początkowo miały być wypłacane na bieżąco, a później miały
być zaliczone na poczet podwyższonego wynagrodzenia lub też miały stanowić
część kapitału powoda w nowo utworzonym przedsiębiorstwie. Ustalenia co do diet
były poczynione ustnie. Przedsiębiorstwo w Mińsku zostało założone zgodnie z pra-
2
wem białoruskim. Zarejestrowano je w Ministerstwie Współpracy Gospodarczej z Za-
granicą Republiki Białoruś w dniu 16 grudnia 1995 r. Organem założycielskim i wła-
ścicielem mińskiego przedsiębiorstwa była pozwana spółka. Przedsiębiorstwo w
Mińsku miało osobowość prawną i było uprawnione do prowadzenia działalności go-
spodarczej oraz zawierało we własnym imieniu umowy. Przedsiębiorstwo to działało
na zasadzie pełnego rozrachunku gospodarczego, rentowności i samofinansowania.
Zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo, po potrąceniu kwot należnych budżetowi
państwa oraz przeznaczonych na utworzenie i uzupełnienie funduszy, pozostawać
powinien do dyspozycji organu założycielskiego. Zarząd pozwanej spółki zadecydo-
wał, że pozostały zysk ma być przeznaczony na wynagrodzenie powoda i pozosta-
łych pracowników. Nie określono jednoznacznie wynagrodzenia powoda. Powód w
rzeczywistości pobierał wyższe wynagrodzenie niż to, które wynikało z umowy o
pracę. Powód w mińskim przedsiębiorstwie wykonywał funkcję dyrektora generalne-
go, chociaż formalnie nigdy na to stanowisko nie został powołany. Przedsiębiorstwo
to było wyłącznym miejscem pracy powoda, ale kilka razy przyjechał do Polski, aby
złożyć ustne sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa. Będąc pracownikiem
pozwanej spółki, powód nie otrzymał ani nie wystawił żadnego polecenia wyjazdu
służbowego. Przedsiębiorstwo w Mińsku zostało zlikwidowane, a 20 października
1998 r. pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę, ze skutkiem na 30 listo-
pada 1998 r. Sąd Okręgowy uznał, iż powód nie odbywał podróży służbowych.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 16 marca 2000 r. [...] oddalił
apelację powoda. Sąd drugiej instancji uznał, że obowiązujące do dnia 1 lipca 1998 r.
przepisy zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w
sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (M.P. Nr 34, poz. 346 ze zm.) oraz
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie
zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu
podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 89, poz. 568 ze zm.) zawierają
taką samą definicję podróży służbowej. Podróż służbowa poza granicami kraju to
wykonywanie zadania w terenie i państwie określonym przez pracodawcę. Zatem
słusznie Sąd Okręgowy zauważył, że rozstrzygnięcie sporu zależy od odpowiedzi na
pytanie, kiedy pracownik przebywa w podróży służbowej. To z kolei pozostaje w ści-
słym związku z określeniem miejsca wykonywania pracy. Z definicji podróży służbo-
wej wynika bowiem, że ma ona miejsce wtedy, gdy pracownik musi wykonać swoje
3
obowiązki poza stałym miejscem świadczenia pracy. Stałe miejsce świadczenia pracy
nie musi być związane z siedzibą pracodawcy. Sąd drugiej instancji powołał się na
uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 19 października 1988 r., III PZP 10/88, w któ-
rej Sąd Najwyższy dokonał interpretacji poprzednio obowiązujących przepisów.
Uchwała ta zachowała aktualność. Z samej istoty podróży służbowej wynika, że musi
być ona związana z opuszczeniem przez pracownika stałego miejsca pracy. Wska-
zuje na to określenie „wykonanie zadania”, co świadczy, że pracownik ma wykonać
na polecenie pracodawcy określone czynności w innym miejscu niż jego stałe miej-
sce pracy. Dlatego Sąd drugiej instancji nie podzielił poglądu, że pojęcie podróży
służbowej należy odnieść do siedziby pracodawcy i miejsca zamieszkania pracowni-
ka. Stałym miejscem pracy powoda był Mińsk, a usytuowanie siedziby pracodawcy w
Poznaniu, nie ma żadnego znaczenia, gdyż powód nigdy nie był zobowiązany do
świadczenia pracy w Poznaniu.
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił naruszenie prawa materialne-
go przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 774
KP w związku z § 1
pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. przez
stwierdzenie, iż nie ma podstaw do uznania, że odbywał podróż służbową oraz art.
774
KP w związku z § 3 tego rozporządzenia przez przyjęcie, iż z tytułu podróży
służbowej nie przysługiwał zwrot kosztów oraz diety. W uzasadnieniu kasacji powód
wywiódł w szczególności, iż pracodawcę obciążają niezbędne koszty związane z
poleceniem wykonywania pracy poza miejscowością, w której pracownik jest stale
zatrudniony. Zdaniem powoda podróż służbowa polega na wykonywaniu pracy poza
miejscowością, w której pracownik jest stale zatrudniony, a nie z opuszczeniem przez
pracownika miejsca pracy. Miejsce pracy wiąże się bowiem z miejscem, w którym
praca jest wykonywana, natomiast stałe zatrudnienie, jak również stałe miejsce
pracy, wiążą się z siedzibą pracodawcy. Miejscem pracy wyznaczonym przez praco-
dawcę był Mińsk. Nie było to jednak stałe miejsce pracy, a tylko miejsce wyznaczone
do wykonywania pracy w czasie trwania podróży służbowej. Wykonywanie pracy w
Mińsku polegało na utworzeniu nowego przedsiębiorstwa, które miało mieć silne po-
wiązanie z pracodawcą powoda. Powód był stale zatrudniony w siedzibie pracodaw-
cy, a pracę świadczył w Mińsku w miejscu określonym przez pracodawcę. Stałym
miejscem pracy powoda był Poznań. W tym mieście powód jest na stałe zameldowa-
ny. W umowie o pracę nie ma żadnej wzmianki, jakoby stałym miejscem pracy miał
być Mińsk. Oczywiste jest, że powód będąc w Poznaniu nie mógł zająć się organiza-
4
cją firmy na Białorusi. Niezbędny był zatem wyjazd służbowy do kraju, w którym
przedsiębiorstwo miało być utworzone. Nie zmienia to w niczym faktu, że jego stałe
miejsce pracy znajdowało się w P.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 774
pkt 2 KP (w brzmieniu, które ma zastosowanie w sprawie) sa-
modzielnie nie mógł być naruszony, gdyż stanowi on wyłącznie upoważnienie dla
Ministra Pracy do uregulowania zasad ustalania oraz wysokości należności przysłu-
gujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej. Rozpatrzeniu podlegał więc w
zasadzie tylko zarzut naruszenia § 1 pkt 2 i § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Poli-
tyki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. Łatwo zauważyć, że przepisy te mogą dotyczyć
tylko niewielkiej części okresu, za który powód dochodzi roszczeń, a w kasacji nie
przedstawiono zarzutu naruszenia przepisów poprzednio obowiązującego rozporzą-
dzenia. Zarzut naruszenia § 1 pkt 2 i § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. jest niezasadny, gdyż Sąd drugiej instancji przedstawił
prawidłową wykładnię tych przepisów i słusznie uznał, że nie mają one zastosowania
w ustalonym stanie faktycznym. Decydujące znaczenie ma wykładnia § 1 ust. 2 roz-
porządzenia, który stanowi, że podróżą służbową odbywaną poza granicami kraju
jest wykonywanie zadania w terminie i w państwie określonym przez pracodawcę.
Przepis ten nie zawiera pełnej definicji pojęcia podróży służbowej, gdyż wskazuje
tylko miejsce docelowe podróży. Istotne jest więc ustalenie miejsca początkowego
podróży, zwłaszcza w sytuacji, gdy pracownik ma określone stałe miejsce wykony-
wania pracy poza siedzibą pracodawcy (miejscem zamieszkania pracownika). Słusz-
nie Sąd drugiej instancji wywiódł, że w takim przypadku tylko wtedy mamy do czynie-
nia z podróżą służbową, gdy pracodawca zleci pracownikowi wykonywanie pracy za
granicą poza miejscem stałego wykonywania pracy. Sąd drugiej instancji prawidłowo
odwołał się do wykładni przedstawionej w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19
października 1988 r., III PZP 10/88 (OSP 1988 r. z. 10, poz. 311), według której pra-
cownicy przedsiębiorstw budowlano-montażowych, wykonujący pracę na budowach
zlokalizowanych poza miejscowością stanowiącą siedzibę zakładu pracy i dojeżdża-
jący do tej pracy oraz powracający z niej codziennie do miejsca zamieszkania, nie
mają prawa do diet przewidzianych w uchwale nr 90 Rady Ministrów z dnia 27 kwiet-
nia 1973 r. w sprawie diet i innych należności za czas podróży służbowych na obsza-
5
rze kraju (jednolity tekst: M.P. z 1981 r. Nr 14, poz. 106 ze zm.). Wykładnia ta o tyle
zachowała aktualność, że wówczas obowiązujące przepisy wyraźnie nawiązywały w
definicji podróży służbowej do siedziby pracodawcy. Za prawidłowością przedstawio-
nej wykładni (poza argumentami Sądu drugiej instancji) przemawia nadto odwołanie
się do definicji podróży służbowej zawartej w przepisach dotyczących podróży na
obszarze kraju (zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 sierpnia
1990 r. w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze
kraju, M.P. Nr 32, poz. 257 ze zm.; zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 25 czerwca 1996 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przy-
sługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, M.P. Nr 39,
poz. 387 ze zm.; rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 czerwca
1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pra-
cownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, Dz.U. Nr 69, poz. 454 ze
zm.). Według jednobrzmiących § 1 ust. 2 tych aktów podróżą służbową jest wykony-
wanie zadania określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje
się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonych w poleceniu
wyjazdu służbowego. Wykładnię, że dla definicji podróży służbowej istotne jest wy-
konywanie zadania poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy
pracownika (a nie tylko poza siedzibą pracodawcy) potwierdza nowelizacja Kodeksu
pracy dokonana ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień
ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 120, poz. 1268). Dodano nią nowy art. 775
KP, w którym stwierdza się (§
1), że pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe
poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym
miejscem pracy przysługuje zwrot kosztów związanych z podróżą służbową. Sąd
pierwszej instancji ustalił (zarówno w sferze faktów, jak i wykładni oświadczeń woli
stron), że stałym miejscem wykonywania pracy przez powoda był Mińsk. Sąd drugiej
instancji to zaakceptował, a w kasacji nie postawiono tej ocenie zarzutu naruszenia
prawa przez wskazanie konkretnych przepisów prawa procesowego czy materialne-
go, które miały być naruszone. Takie ustalenie jest więc wiążące w postępowaniu
kasacyjnym i do takiego stanu faktycznego przepisy, których naruszenie zarzuca się
w kasacji, zostały zastosowane prawidłowo.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC.
========================================