Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 maja 2001 r.
I PKN 429/00
Zatrudnienie nauczyciela w niepublicznej szkole artystycznej może być
wykonywane na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Józef Iwulski, SA
Kazimierz Josiak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2001 r. sprawy z powództwa
Agnieszki H. przeciwko Andrzejowi K. o ustalenie i zapłatę, na skutek kasacji powód-
ki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
z dnia 5 listopada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powódki Agnieszki H. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego w Poznaniu oddalającego apelację powódki od orzeczenia Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Poznaniu, którym oddalono powództwo o ustalenie istnienia
stosunku pracy. Powódka powołując się na art. 22 § 11
KP twierdziła, że zawarła z
pozwanym Andrzejem K., umowę o pracę, zgodnie z którą zobowiązała się do prze-
prowadzenia zajęć dydaktycznych z historii sztuki w niepublicznej szkole wyższej
założonej przez pozwanego w P. O pracowniczym charakterze łączącego strony sto-
sunku prawnego, zdaniem powódki, świadczyło podporządkowanie jej poleceniom
pozwanego i rady szkoły w sprawie organizacji zajęć, czasu ich odbycia, programu
nauczania, a także ustalony w umowie sposób wynagrodzenia za pracę, płatnego
miesięcznie w stałej wysokości oraz podobieństwo wykonywanych przez nią czynno-
ści do pracy nauczyciela akademickiego w państwowych uczelniach wyższych.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa zarzucając, że strony zgodnie świa-
domie wybrały „formę” umowy o dzieło jako odpowiednią do „autorskiego” charakteru
zajęć prowadzonych przez powódkę ze studentami.
2
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z
dnia 31 maja 1999 r. oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwa-
nego 2.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd ustalił, że w roku 1996 pozwany Andrzej K. na podstawie zezwolenia Mi-
nistra Kultury i Sztuki założył w P. niepubliczną szkołę artystyczną o nazwie Akade-
mia Sztuk Wizualnych - Studium Sztuk Plastycznych. Do prowadzenia zajęć ze stu-
dentami pozwany zatrudnił pracowników naukowo - dydaktycznych z innych uczelni
oraz absolwentów państwowych szkół wyższych. Zaproponował im świadczenie
pracy na podstawie umów o dzieło. Kierował się potrzebami szkoły, programem nau-
czania i ilością godzin z poszczególnych przedmiotów. Również z powódką, która
podjęła pracę w szkole 1 listopada 1996 r., zawarta została umowa o dzieło. Począt-
kowo powódka miała ze słuchaczami jednego roku tylko sześć godzin zajęć tygo-
dniowo w soboty. Od następnego roku akademickiego wymiar wykładów i ćwiczeń
uległ zwiększeniu do 20 godzin tygodniowo. Za wykonaną pracę powódka otrzymy-
wała wynagrodzenie miesięczne obliczone od ilości faktycznie odbytych zajęć. W
razie niezdolności do pracy lub nieobecności, powódka nie otrzymywała wynagro-
dzenia. Dotyczyło to także okresu ferii szkolnych. Powódka przedstawiła pozwanemu
program zajęć, który traktował on jako „autorski”. Nie ingerował w sposób prowadze-
nia wykładów i ćwiczeń oraz ich nie kontrolował. Jedyną formą sprawdzenia efektów
nauczania były oceny wystawione studentom i prace przygotowywane przez nich na
koniec roku akademickiego. Pozwany nie odprowadzał od wynagrodzenia powódki
składek na ubezpieczenie społeczne. Również dla celów podatkowych dochód po-
wódki wykazywany był przez nią w zeznaniach podatkowych jako dochód z umowy o
dzieło. W świetle powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał żądanie po-
wódki o ustalenie istnienia stosunku pracy za nieuzasadnione. W ocenie Sądu w tre-
ści stosunku prawnego łączącego strony przeważały elementy występujące w umo-
wach prawa cywilnego o świadczenie usług typowych dla tak zwanych „wolnych za-
wodów”. Powódka sama bowiem decydowała o zakresie wykładów i ćwiczeń z histo-
rii sztuki, wybierała ich tematy i realizowała je według swojej koncepcji. Nie była pod-
porządkowana w tej materii poleceniom pozwanego bądź rady szkoły. Równocześnie
nie korzystała z typowych uprawnień pracowniczych, takich jak prawo do urlopu wy-
poczynkowego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Podkreślając świa-
dome zawarcie przez strony umowy cywilnoprawnej, Sąd pierwszej instancji przyjął,
że nie naruszyły one przepisów prawa pracy i dlatego żądanie powódki oddalił.
3
W apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji powódka domagała się jego
zmiany przez uwzględnienie powództwa. Zarzuciła naruszenie art. 627 KC przez
jego błędne zastosowanie i art. 22 KP polegające na wadliwej jego wykładni. Po-
nadto podniosła zarzut uchybień procesowych mających wpływ na wynik sprawy
przez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału i
niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku przesłanek przeprowadzonej oceny dowo-
dów.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 5 listopada 1999r. oddalił apelację powódki i zasądził od niej na rzecz pozwane-
go koszty postępowania apelacyjnego w wysokości 50 zł. Uznając zarzuty apelacyj-
ne za pozbawione podstaw, Sąd drugiej instancji stwierdził, że ustalenia faktyczne
Sądu Rejonowego zgodne są z zebranym w sprawie materiałem, skoro opierają się
na zeznaniach świadków i stron oraz dowodach z dokumentów. Zdaniem Sądu
Okręgowego, trafnie Sąd Rejonowy odmówił częściowo wiarygodności zeznaniom
powódki, które pozostawały w sprzeczności z innymi dowodami, w szczególności z
dowodami z dokumentów sporządzonych przez powódkę lub z jej udziałem. Podzie-
liwszy ustalenia i ocenę dowodów przeprowadzoną przez Sąd Rejonowy, Sąd drugiej
instancji zaakceptował również wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia sporu.
Wskazał, że w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1994 r., I PZP 37/94
(OSNAPUS 1995 nr 7, poz. 65), wyrażony został pogląd o dopuszczalności zatrud-
nienia nauczyciela w szkole niepublicznej na podstawie umowy cywilnoprawnej. Gdy
treścią świadczenia jest prowadzenie wykładów i ćwiczeń ze studentami można bo-
wiem za rezultat odpowiadający pojęciu dzieła w rozumieniu art. 627 KC uważać rea-
lizację programu, zakończenie cyklu wykładów, a nie wiedzę nabytą przez słuchaczy
sprawdzaną poprzez zaliczenia i wyniki egzaminów. Następnie Sąd zaakcentował
brak podporządkowania powódki poleceniom pozwanego i rady szkoły, jej dużą sa-
modzielność przy doborze tematów wykładów i niewystępowanie innych cech cha-
rakterystycznych dla stosunku pracy. W konsekwencji zarzuty błędnej wykładni art.
22 KP i niewłaściwego zastosowania art. 627 KC ocenił jako nieuzasadnione i apela-
cję oddalił.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła powódka kasacją z wnioskiem o jego
zmianę i zmianie poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Poznaniu przez
ustalenie, że była zatrudniona „w przedsiębiorstwie pozwanego” na podstawie
umowy o pracę w wymiarze jednej drugiej etatu w okresie od 1 listopada 1996 r. do
4
11 marca 1997 r. i w wymiarze pełnego etatu od 12 marca 1997 r. do 31 październi-
ka 1998 r. Powódka wniosła także o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kwoty
7.560 z odsetkami od dat wskazanych w kasacji tytułem wyrównania wynagrodzenia
za pracę oraz o zasądzenie kosztów procesu za wszystkie instancje w wysokości
2.000 zł. Kasacja opiera się na podstawie z art. 3931
pkt 1 KPC, to jest naruszeniu
prawa materialnego przez błędne przyjęcie, że stosunek łączący strony w spornym
okresie był umową o dzieło, a nie umową o pracę. Skarżąca zarzuciła niewłaściwe
zastosowanie art. 627 KC i wadliwą wykładnię art. 22 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna. Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy w postę-
powaniu kasacyjnym jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia. Brak w kasacji zarzutu naruszenia przepisów postępowa-
nia powoduje nie tylko niemożność skutecznego kwestionowania faktów ustalonych
przez Sąd drugiej instancji, ale i przeprowadzonej przez ten Sąd oceny mocy i wiary-
godności dowodów (zob. wyrok SN z dnia 13 października 1998 r., II UKN 253/98,
wyrok z dnia 27 maja 1997 r., II UKN 150/97 - OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 101).
Z ustaleń Sądów obu instancji wynika, że powódka samodzielnie decydowała
o programie nauczania historii sztuki, sposobie prowadzenia wykładów i ćwiczeń. Ani
pozwany, ani rada szkoły nie wydawali powódce poleceń, wiążących wskazówek
programowych lub innych dyspozycji świadczących o tym, że praca powódki wyko-
nywana była pod stałym bieżącym kierownictwem organów szkoły. Równocześnie
powódka nie korzystała z typowych dla stosunku pracy uprawnień urlopowych z za-
chowaniem prawa do wynagrodzenia oraz z wynagrodzenia lub zasiłku za czas nie-
zdolności do pracy. Powódka przyznała, że zawarła z pozwanym na piśmie umowę
nazwaną przez strony umową o dzieło i że z tego tytułu rozliczała wszystkie przycho-
dy w rocznych zeznaniach podatkowych. Zmieniła zdanie co do charakteru łączące-
go ją ze szkołą stosunku prawnego w późniejszym czasie, gdy złożyła wniosek o
objęcie jej zaopatrzeniem emerytalnym twórców i zorientowała się, że jej zatrudnie-
nie w szkole nie będzie traktowane jako okres podlegania ubezpieczeniu społeczne-
mu. W świetle powyższych okoliczności faktycznych - nie zakwestionowanych w ka-
sacji - zgodzić się należy z oceną Sądu drugiej instancji, że w umowie stron przewa-
żają elementy umowy cywilnoprawnej, a brakuje w niej cech istotnych dla umowy o
5
pracę wymienionych w art. 22 § 1 KP i innych przepisach Kodeksu Pracy, np. art. 13,
14, 117 § 2. Samo zrealizowanie zajęć według planu („siatki godzin”) oraz wypłata
wynagrodzenia w okresach miesięcznych za wykonaną pracę nie odróżniają umowy
o pracę od umów prawa cywilnego w tym stopniu, by decydowały o charakterze sto-
sunku prawnego. Ciągłość świadczenia pracy występuje bowiem również w umo-
wach prawa cywilnego, a uzależnienie wynagrodzenia od ilości wykonywanej pracy
nie jest typowe tylko dla umowy o pracę.
Prawidłowo Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, że istotne są różnice w zasa-
dach przyznawania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, nieobecności
związanej z urlopem oraz niewykonywaniem pracy z innych przyczyn leżących po
stronie wykonawcy. Zgodzić się należy z oceną Sądu, że w umowie stron nie wystę-
puje podporządkowanie typu pracowniczego związane z obowiązkiem wykonywania
bieżących poleceń wydanych w imieniu pracodawcy, ewentualnie z odpowiedzialno-
ścią porządkową pracownika. Wskazanie ogólnie w kasacji jako jej podstawy naru-
szenia art. 22 KP bez dokładnego określenia, którego z paragrafów tego artykułu za-
rzut dotyczy, nie spełnia wysokich wymagań stawianych kasacji i nie upoważnia
Sądu rozpoznającego kasację do zastąpienia autora kasacji. Z tych względów traci
na znaczeniu dalsza polemika skarżącej z poglądem Sądu pierwszej instancji, że
łącząca strony umowa była w istocie umową o dzieło. Przedmiotem umowy o dzieło
może być osiągnięcie rezultatu niematerialnego, nieucieleśnionego, a za taki uznaje
się przygotowanie i wygłoszenie cyklu specjalistycznych wykładów. Za ewentualnego
pracodawcę zatrudniającego powódkę powinna być uważana szkoła niepubliczna
jako jednostka organizacyjna w rozumieniu art. 3 KP, a nie pozwany Andrzej K. bę-
dący jej założycielem.
W postępowaniu kasacyjnym z mocy art. 39319
KPC w związku z art. 383 KPC
nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowym roszczeniem. Tak
zaś postąpiła skarżąca, domagając się w kasacji zasądzenia na jej rzecz wyrównania
wynagrodzenia w kwocie 7.560 zł, choć żądanie to nie było w takim rozmiarze
przedmiotem rozpoznania Sądów obu instancji.
Z tych motywów Sąd Najwyższy zgodnie z art. 39312
KPC oddalił kasację z
braku usprawiedliwionych podstaw do jej uwzględnienia.
========================================