Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 czerwca 2001 r.
II UKN 418/00
Wniosek o tzw. rentę uczniowską zgłoszony pod rządami ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.) podlega rozpoznaniu według jej art. 63, nawet jeżeli ist-
niejąca uprzednio w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej nie-
zdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona po 1 stycznia 1999
r., tj. po utracie mocy tej ustawy.
Przewodniczący SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Krystyna Bednarczyk, SA Bogumiła Blok.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2001 r. sprawy z wniosku
Marcina W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o rentę
uczniowską, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 17 lutego 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. decyzją z dnia 29 września
1998r. odmówił Marcinowi W urodzonemu w 1982 r. prawa do renty na podstawie
art. 63 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) ponieważ lekarz orzecznik ustalił w dniu 17
września 1998 r., że całkowita niezdolność do pracy istniej u Marcina W. od urodze-
nia, a tym samym nie powstała, ani też nie uległa pogorszeniu w czasie uczęszcza-
nia do szkoły ponadpodstawowej.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu, rozpatrując odwołanie złożone od decyzji orga-
nu rentowego ustalił, po zasięgnięciu opinii biegłego i analizie dokumentacji z prze-
biegu leczenia, iż po 1 września 1997 r. nastąpiło u wnioskodawcy istotne i nie roku-
jące poprawy pogorszenie w istniejącym od dzieciństwa stanie zdrowia, które powo-
2
duje trwałą, całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzy-
stencji wymagającą stałej opieki innej osoby. Biegły wyraźnie stwierdził, że od 4 maja
1999 r., czyli od dnia wykonania badania pola widzenia, wnioskodawca jest całkowi-
cie niezdolny do samodzielnej egzystencji z racji bardzo dużego koncentrycznego
zawężenia pola widzenia w jedynym widzącym lewym oku.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 września 1999 r. zmienił zaskarżoną decy-
zję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty uczniowskiej na stałe, poczynając od
daty złożenia wniosku. W uzasadnieniu swego orzeczenia Sąd Okręgowy wyjaśnił,
że stosownie do art. 63 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin uczniom szkół ponadpodstawowych, którzy stali się oso-
bami całkowicie niezdolnymi do samodzielnej egzystencji w czasie uczęszczania do
szkoły ponadpodstawowej, przysługuje prawo do renty. Wnioskodawca spełnił tym
samym warunki konieczne do przyznania mu renty na podstawie tej normy prawnej.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił Sądowi Okręgowemu naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 63 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników ich rodzin. W ocenie organu rentowego całkowita niezdol-
ność do pracy nie powstała u wnioskodawcy w czasie uczęszczania do szkoły po-
nadpodstawowej, a niezdolnym do samodzielnej egzystencji stał się on już po utracie
mocy obowiązującej przepisów dotyczących renty uczniowskiej.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 lutego 2000 r. oddalił apelację. Sąd ten
podkreślił w uzasadnieniu wyroku, że wniosek Marcina W. o rentę uczniowską został
zgłoszony w dniu 10 sierpnia 1998 r., a zatem w sprawie mają zastosowanie przepi-
sy ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin. Art. 63 ust. 1 powołanej ustawy stanowi, że prawo do renty nabywa też uczeń
szkoły ponadpodstawowej, który podejmując naukę był całkowicie niezdolny do pracy
(był inwalidą II grupy, według terminologii obowiązującej do dnia 1 września 1997 r.),
jednakże na skutek istotnego pogorszenia stanu zdrowia w czasie pobierania nauki
stał się ponadto niezdolnym do samodzielnej egzystencji (I grupa inwalidów).
Biorąc pod uwagę zmianę pojęć jaka dokonana została ustawą z dnia 28
czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpie-
czeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) Sąd Apelacyjny podkreślił, że przyjąć
należy, zgodnie z obowiązującym wówczas stanem prawnym, iż wnioskodawca nau-
kę w szkole ponadpodstawowej podjął jako inwalida II grupy. W trakcie nauki stan
jego zdrowia pogorszył się na tyle, że jest on aktualnie całkowicie niezdolny do pracy
3
i samodzielnej egzystencji. Fakt ustalenia tego w dniu wykonania badania pola wi-
dzenia, a tym samym po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która nie przewiduje prawa
do renty dla uczniów szkół ponadpodstawowych, nie ma znaczenia w kontekście
tego, że uprawnienia ubezpieczonego należy oceniać według stanu prawnego obo-
wiązującego w dacie złożenia wniosku o świadczenie, a więc w sierpniu 1998r.
W konsekwencji w ocenie Sądu Apelacyjnego podniesione w apelacji zarzuty
nie zasługują na uwzględnienie .
W kasacji organ rentowy zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego naruszenie
prawa materialnego - art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, przez przyjęcie, że pogorszenie stanu zdro-
wia w ramach całkowitej niezdolności do pracy zaistniałe w okresie uczęszczania do
szkoły ponadpodstawowej uzasadnia przyznanie prawa do renty uczniowskiej.
Wniósł on o zmianę zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego i oddale-
nie odwołania. Zdaniem wnoszącego kasację Sądy obu instancji pojęcie inwalidztwa
przeniosły z okresu sprzed zmiany dokonanej powołaną już ustawą z dnia 28
czerwca 1996 r., która zrezygnowała z dotychczasowego rozróżnienia istoty inwa-
lidztwa, w tym III grupy, w obrębie którego mogło nastąpić pogorszenie stanu zdro-
wia pracownika, który podjął zatrudnienie jako inwalida III grupy. W efekcie całkowita
niezdolność do pracy nie powstała u powoda w czasie uczęszczania do szkoły, a
niezdolność do samodzielnej egzystencji zaistniała już po utracie mocy obowiązu-
jącej przez art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p, statuującej prawo do renty uczniowskiej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Z niekwestionowanych przez kasację ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego,
który w pełni podzielił ustalenia Sądu Okręgowego, wynika, że Marcin W., w imieniu
którego działali rodzice - Lidia i Andrzej W., wskutek przedawkowania tlenu w inku-
batorze doznał spalenia tkanki łącznej w prawym oku. Z opinii biegłego lekarza okuli-
sty wynika, że prócz zmian wzroku Marcin W. cierpi na wtórne skrzywienie kręgosłu-
pa spowodowane patrzeniem bokiem okiem lewym. Występuje u niego ślepota oka
prawego i bardzo duże koncentryczne zawężenie pola widzenia w oku lewym (do
około 15 stopni). Stan oka lewego przy ślepocie oka prawego powoduje, że Marcin
W. jest nie tylko całkowicie niezdolny do pracy ale jest również niezdolnym do samo-
4
dzielnej egzystencji. Biegły za datę powstania niezdolności do samodzielnej egzy-
stencji przyjął datę badania komputerowego oka lewego - 4 maja 1999 r. Marcin W.
do Zasadniczej Szkoły Zawodowej [...] w W. uczęszcza od 1 września 1997 r. Biegły
sądowy stwierdził początkowo, że już w lipcu 1998 r. nastąpiło istotne pogorszenie
ostrości widzenia w oku lewym, które nie rokuje poprawy. Następnie, po zapoznaniu
się z wynikami badania komputerowego biegły przyjął, a stanowisko to podzielił Sąd
Apelacyjny, że Marcin W. jest nie tylko trwale całkowicie niezdolny do pracy wskutek
pogorszenia wzroku w jedynym widzącym oku lewym już w roku 1998, ale również
stał się niezdolny do samodzielnej egzystencji. Z materiału sprawy wynika, że wcze-
śniej nie poddano Marcina W. komputerowemu badaniu wzroku w oku lewym. Bada-
nie to wykazało większe upośledzenie, niż to wynikało z innych badań zawężenie
pola widzenia, upoważniające do uznania, iż Marcin W. jest nie tylko trwale, całkowi-
cie niezdolny do pracy ale jest także niezdolny do samodzielnej egzystencji. Biegły
przyjął datę badania komputerowego jako datę powstania niezdolności do samo-
dzielnej egzystencji. Ten stan faktyczny sprawy jest bezsporny, gdyż kasacja nie
podnosi zarzutów naruszenia przepisów postępowania, a tym samym ustalony stan
faktyczny jest dla Sądu Najwyższego wiążący.
Z uzasadnienia kasacji domyślać się można, choć powinno to być jasno spre-
cyzowane, że pozwany organ rentowy zarzuca Sądowi Apelacyjnemu błędną wy-
kładnię art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. Zarzut ten wnoszący
kasację motywuje nieuwzględnieniem treści art. 23 i 24 tej ustawy w brzmieniu na-
danym tym przepisom przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie
niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr
100 poz. 461). Według kasacji ustawodawca zrezygnował od dnia 1 września 1997
r., tj. od chwili wejścia w życie tej ustawy, z dotychczasowego rozróżnienia istoty in-
walidztwa, w tym z możliwości istotnego pogorszenia stanu zdrowia pracownika,
który podjął zatrudnienie jako inwalida III grupy. Zdaniem wnoszącego kasację wnio-
skodawca (kasacja używa określenia „powód”, aczkolwiek pojęcie to w postępowaniu
z zakresu ubezpieczenia społecznego nie występuje) nie spełnia przesłanki powsta-
nia całkowitej niezdolności do pracy w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodsta-
wowej, a niezdolność do samodzielnej egzystencji nastąpiła już po utracie mocy
obowiązującej art. 63 ustawy o z.e.p.
Wywodów kasacji nie można podzielić. Pomijając już kwestię dotyczącą wa-
dliwego poglądu wnoszącego kasację, co do tego , że od dnia 1 września 1997 r., tj.
5
od momentu wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1996 r. o zmianie
niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym, auto-
matycznie wyeliminowana została możliwość stosowania utrwalonego od lat poglądu
orzecznictwa i doktryny, przyjętego i respektowanego przez organy rentowe, a doty-
czącego traktowania istotnego pogorszenia stanu zdrowia jakie wystąpiło u osób z
częściową niezdolnością do pracy w czasie podlegania przez nie ubezpieczeniu
społecznemu lub w ciągu następnych 18 miesięcy po ustaniu ubezpieczenia, a
uniemożliwiającego kontynuowanie dotychczasowej pracy, jako tytułu do otrzymania
renty, niczym nieuzasadniony jest zarzut kasacji sprowadzający się do tego, że
wnioskodawca nie nabył prawa do renty uczniowskiej, gdyż niekwestionowane po-
gorszenie stanu jego zdrowia, wyrażające się takim pogorszeniem widzenia w jedy-
nym dotąd widzącym oku lewym, które czyni go niezdolnym do samodzielnej egzy-
stencji, wystąpiło już po utracie mocy obowiązującej art. 63 ustawy o z.e.p. Prawi-
dłowo Sąd Apelacyjny przyjął, że skoro wniosek o rentę uczniowską został zgłoszony
pod rządami ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p, to mają do niego zastosowa-
nie przepisy tej ustawy. Kasacja nie zarzuca nawet naruszenia art. 186 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1997 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, zgodnie z którym przepisy tej ustawy mają zastosowanie do wniosków
o świadczenia zgłoszonych począwszy od dnia wejścia jej w życie.
W kasacji nie podano nawet jaki przepis naruszył Sąd Apelacyjny stosując do
rozstrzygnięcia wniosku przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p., pod rzą-
dami której został on zgłoszony.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie ma
uzasadnionych podstaw.
========================================