Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lipca 2001 r.
I PKN 541/00
Powierzenie przez pracodawcę dotychczasowych obowiązków głównego
księgowego, sprowadzających się do obsługi rachunkowej przedsiębiorstwa,
osobie wykonującej te zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej, stanowi
likwidację stanowiska pracy. Jest to uzasadniona przyczyna wypowiedzenia
dotycząca zakładu pracy (art. 45 § 1 KP i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw,
Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Andrzej Kijowski, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Danuty J. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Produkcyjno-Usługowemu „L.-D.”
Spółka z o.o. w L. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 11 kwietnia 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Legnicy wyrokiem z dnia 9 grudnia 1999 r. oddalił
powództwo Danuty J. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Produkcyjno-Usługo-
wemu „L.-D.”, Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w L. o przywrócenie do
pracy.
Sąd ten ustalił, że strony wiązała umowa o pracę na czas nieokreślony za-
warta 16 września 1998 r. Powódka pracowała na stanowisku głównego księgowego
2
w pełnym wymiarze czasu pracy, prowadziła obsługę finansowo-księgową Spółki
zgodnie z zasadami dotyczącymi praw i obowiązków głównych księgowych. W okre-
sie pracy powódki wyniki finansowe pozwanej nie uległy pogorszeniu. Z chwilą wyłą-
czenia ze struktury organizacyjnej strony pozwanej dwóch zakładów: w G. i L. nastą-
piło zmniejszenie zadań związanych z obsługą finansowo-księgową. Organy zarzą-
dzające strony pozwanej, dążąc do racjonalizacji zatrudnienia, podjęły decyzję
zmniejszenia liczby zatrudnionych w grupie pracowników administracji i księgowości
o dwa etaty przeliczeniowe. Obciążenie pracą powódki wynosiło około dwóch godzin
dziennie. Zdecydowano się na pozostawienie w dziale księgowości jednego pra-
cownika zajmującego się obsługą programu komputerowego oraz dokonywaniem
bieżących rozliczeń księgowych, a także na zlikwidowanie etatu głównego księgowe-
go i dalsze prowadzenie rachunkowości na podstawie umowy zlecenia. Zleceniobior-
ca otrzymuje za swe czynności kwotę 600 zł miesięcznie. Wynagrodzenie powódki
wynosiło brutto 3.851, 22 zł (netto 3.198,43), a więc oszczędność wynosi 3.251,22 zł
miesięcznie. Likwidacja stanowiska głównego księgowego była rzeczywista, a nie -
jak twierdziła powódka - pozorna. Przyczyny wypowiedzenia leżały wyłącznie po
stronie pozwanej i polegały na zmianach organizacyjnych podyktowanych jej sytua-
cją ekonomiczną. Zmniejszenie zatrudnienia stanowi uzasadnioną przyczynę wypo-
wiedzenia, a strona pozwana dokonując wypowiedzenia umowy o pracę powódce nie
naruszyła przepisów Kodeksu pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu apela-
cji powódki, zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w Legnicy i przywrócił po-
wódkę do pracy u strony pozwanej na poprzednich warunkach. Zdaniem Sądu dru-
giej instancji, Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że nastąpiła faktycznie likwidacja stano-
wiska głównego księgowego. Strona pozwana, jako podmiot gospodarczy działający
na podstawie przepisów prawa handlowego, jest obowiązana prowadzić pełną ra-
chunkowość. Prowadziła ją powódka zatrudniona na stanowisku głównego księgo-
wego w pełnym wymiarze czasu pracy. Strona pozwana jako przyczynę wypowie-
dzenia powódce umowy o pracę wskazała konieczność zmniejszenia zatrudnienia
spowodowaną sytuacją ekonomiczną i zmianami organizacyjnymi Spółki. Likwidacja
stanowiska głównego księgowego miała nastąpić w związku z przygotowaniem zle-
cenia obsługi finansowo-księgowej zewnętrznemu podmiotowi. W ocenie Sądu Okrę-
gowego, z ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej instancji jednoznacznie wyni-
ka, że w zasadzie zakres obowiązków powódki nadal istnieje i został przekazany do
3
realizowania M.L. w ramach umowy zlecenia. Zmiany organizacyjne, na które po-
woływała się strona pozwana, sprowadzały się w istocie do zmiany formy prawnej, w
ramach której realizowane są obowiązki głównego księgowego. W ocenie Sądu
Okręgowego powierzenie obowiązków głównego księgowego w takim samym za-
kresie, jaki miała powódka (a nawet szerszym, co przyznał pełnomocnik strony poz-
wanej na rozprawie apelacyjnej), do realizowania w ramach umowy zlecenia, nie jest
faktyczną likwidacją stanowiska pracy spowodowaną zmianami ekonomiczno-organi-
zacyjnymi zakładu pracy w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Nie można upatrywać zmian ekonomicznych w rozumieniu tej
ustawy w oszczędnościach, jakie uzyska zakład pracy przez zwolnienie pracownika i
powierzenie jego obowiązków innemu pracownikowi lub zleceniobiorcy za niższym
wynagrodzeniem. Pracodawca ma możliwość obniżenia wynagrodzenia w drodze
wypowiedzenia zmieniającego. Z uwagi na fakt, że obowiązki głównego księgowego
nie zostały zlikwidowane, a jedynie przekazane do wykonywania w ramach umowy
zlecenia, zdaniem Sądu Okręgowego, podana przyczyna wypowiedzenia powódce
umowy o pracę nie jest prawdziwa i rzeczywista. Tym samym wypowiedzenie nastą-
piło „z naruszeniem art. 45 § 1 KP”, co uzasadniało przywrócenie powódki do pracy
na dotychczasowych warunkach.
Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku, podnosząc zarzut narusze-
nia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 45 §
1, art. 30 § 1 pkt 2 KP, art. 1 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. W
uzasadnieniu kasacji zakwestionowany został pogląd wynikający - w opinii skarżącej
- z wyroku Sądu drugiej instancji, jakoby firma działająca na podstawie przepisów
prawa handlowego musiała zatrudniać głównego księgowego na podstawie umowy o
pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy. Strona pozwana miała prawo wyboru „for-
muły realizowania obsługi finansowo- księgowej, tym bardziej, gdy przynosi to jej
znaczne i wymierne korzyści”. Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego
wyroku i o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Powódka wniosła o oddalenie kasacji.
4
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Słusznie podnosi się w niej, że po-
trzeba prowadzenia księgowości przez fachową osobę nie oznacza dla przedsiębior-
cy konieczności zatrudniania głównego księgowego na podstawie umowy o pracę.
Nie jest też uprawnione twierdzenie, że likwidacja stanowiska pracy nie ma miejsca
wówczas, gdy zadania przypisane do tego stanowiska nadal są przez pracodawcę
realizowane. Pracodawca ma prawo dążyć do racjonalizacji zatrudnienia, stosując
różnorodne jej metody, stosownie do swoich potrzeb. Jedną z metod jest powierze-
nie wykonywania niektórych zadań osobom lub innym podmiotom niepowiązanym z
przedsiębiorcą stosunkiem pracy. Dotyczy to zwłaszcza zadań niestanowiących
głównego przedmiotu jego aktywności. Dochodzi wówczas do likwidacji stanowiska
pracy, mimo że nadal określone zadania są wykonywane na rzecz pracodawcy.
Wiele zadań może być wykonywanych zarówno na podstawie stosunku pracy, jak i
na podstawie umów cywilnoprawnych. Nie można powiedzieć, że nie jest dopusz-
czalne przejście z formy pracowniczej na niepracowniczą, ani że taka zmiana nie
oznacza likwidacji stanowiska pracy. W rozpoznawanej sprawie dokonane zmiany
były usprawiedliwione rachunkiem ekonomicznym, tym bardziej że zmalało obciąże-
nie księgowego pracą. W takiej sytuacji usprawiedliwione jest wypowiedzenie defini-
tywne, a nie tylko wypowiedzenie zmieniające. Zwykła ochrona stabilności zatrudnie-
nia pracownika, z którym zawarto umowę o pracę na czas nieokreślony nie idzie tak
daleko, by pozbawiała pracodawcę możliwości podjęcia racjonalnych działań organi-
zacyjnych. Powierzenie przez pracodawcę dotychczasowych obowiązków głównego
księgowego (zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony)
sprowadzających się do obsługi rachunkowej przedsiębiorstwa osobie wykonującej
te zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowi likwidację stanowiska pracy.
Jest to uzasadniona przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45
§ 1 KP i przyczyna dotycząca zakładu pracy, o której mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw. Odmienny pogląd wyrażony w zaskarżonym wyroku stanowi naruszenie tych
przepisów przez ich błędną wykładnię.
Z tych względów wyrok ten podlegał uchyleniu na podstawie art. 39313
§ 1
KPC.
5
========================================