Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 lipca 2001 r.
I PKN 535/00
Adwokat nie jest pracownikiem zespołu adwokackiego, którego jest
członkiem.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Przemysława S. przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuraturze Okręgowej w W. o na-
grodę jubileuszową, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 19 kwietnia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym kasacją powoda wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2000 r. Sąd Ape-
lacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
z dnia 9 lipca 1999 r. oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa - Pro-
kuraturze Okręgowej w W. o zasądzenie nagrody jubileuszowej za 45 lat pracy z
odsetkami od 5 grudnia 1998 r.
Z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego wynika, że Sąd ten podzielił usta-
lenia faktyczne i ocenę prawną wyroku Sądu pierwszej instancji.
Fakty były między stronami bezsporne. Powód pracował w Prokuraturze od 9
grudnia 1957 r. do 31 października 1964 r., a następnie od 1 kwietnia 1991 r. do 4
lutego 1999 r., kiedy to przeszedł w stan spoczynku. Natomiast od 1 listopada 1964
r. do 28 lutego 1967 r. wykonywał zawód radcy prawnego, a następnie - od 26 stycz-
nia 1967 r. do 31 marca 1991 r. - adwokata w zespole adwokackim. W dniu 11
stycznia 1994 r. właściwa Prokuratura przyznała powodowi nagrodę jubileuszową za
40 lat pracy, zaliczając okres wykonywania zawodu adwokata. Natomiast pozwany
2
odmówił wypłacenia nagrody jubileuszowej za 45 lat pracy, uważając, że w 1994 r.
brak było podstaw prawnych do zaliczenia prokuratorowi okresu wykonywania zawo-
du adwokata do okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej.
W powyższej, spornej kwestii kwalifikowania okresu wykonywania zawodu
adwokata stanowisko wyroku Sądu Apelacyjnego jest następujące. Według obowią-
zującego stanu prawnego, a także pod rządem przepisów obowiązujących w 1994 r.,
brak jest podstaw prawnych do zaliczenia prokuratorowi okresu zatrudnienia w cha-
rakterze adwokata do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia do nagrody jubile-
uszowej. Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.) nie uregulowała bezpośrednio zasad ustalania okre-
sów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej. Na podstawie
odesłania z art. 118 tej ustawy podlegały stosowaniu wykonawcze do Kodeksu pracy
przepisy zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w
sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów, uprawniających do nagrody
jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358 ze zm.).
Jednakże ani w tym zarządzeniu, ani w obowiązującym następnie rozporządzeniu
Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1995 r. w sprawie zasad wynagradzania pracow-
ników państwowych (Dz.U. Nr 43, poz. 223 ze zm.) nie było regulacji, która stwarza-
łaby podstawę do zaliczenia zatrudnienia w charakterze adwokata do okresu
uprawniającego do nagrody jubileuszowej.
W związku z przedstawionym w apelacji powoda odmiennym - na zasadzie
oceny prawnej - stanowiskiem, iż adwokat był zatrudniony w zespole adwokackim na
podstawie stosunku pracy, Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że status adwokata
został uregulowany w odrębnej ustawie z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze
(Dz.U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) w sposób wykluczający możliwość zastosowania
przepisów Kodeksu pracy. Zasadę odrębności sytuacji prawnej adwokata działające-
go w zespole adwokackim od stosunków pracy wyraża chociażby art. 19 ust. 1 pkt 1
Prawa o adwokaturze, stanowiący, że członkiem zespołu nie może być adwokat,
jeżeli pozostaje w stosunku pracy. Nie można również zgodzić się z powodem, że z
dniem wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1995 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych (Dz.U. Nr 43,
poz. 223) zmieniły się zasady nabywania uprawnień do narody jubileuszowej przez
prokuratorów. Z § 9 tego rozporządzenia wynika, że do okresu pracy uprawniającego
do nagrody jubileuszowej wlicza się inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów
3
podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pra-
cownicze. Brak jest jednak odrębnego przepisu, który zaliczałby okres zatrudnienia
adwokata do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia do nagrody jubileuszowej.
Okres wykonywania zawodu adwokata wliczony jest natomiast do okresu pracy, od
którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego prokuratora, ale wynika to wyraźnie
z przepisu art. 52 ustawy o prokuraturze. Takiego odrębnego unormowania nie ma
jednak odnośnie nagród jubileuszowych. To zaś, że powód otrzymał nagrodę jubileu-
szową za 40 lat pracy nie może przesądzić o słuszności jego roszczeń, gdyż jej
przyznanie było błędem zakładu pracy. W tej sytuacji nie można mówić o prawach
nabytych, które nigdy nie powstały. Przyznanie nagrody jubileuszowej każdorazowo
wymaga kontroli stażu pracy pracownika. Dlatego też jednorazowy błąd nie może
przesądzić o dalszych niezasadnych roszczeniach pracownika.
Kasacja powoda oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 3931
pkt 1 KPC) na skutek błędnej wykładni art. 22 KP w związku z art. 19 ust. 1
pkt 1, art. 22, art. 23 pkt 2, art. 25 ust. 1 i art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r.
Prawo o adwokaturze.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że „stosunek między adwokatem a ze-
społem adwokackim nosi cechy stosunku pracy”. Członkostwo to bowiem jest zaka-
muflowanym, nie nazwanym po imieniu, stosunkiem pracy, o czym ewidentnie
świadczą wskazane w kasacji przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o ad-
wokaturze, określające: obowiązek adwokata wykonywania pracy polegającej na
udzielaniu pomocy prawnej, i to nie tylko na rzecz klienta, ale także na rzecz zespołu,
skoro opłatę za tę pracę pobiera kasa zespołu; obowiązek podporządkowania się
kierownikowi zespołu, który zawiera umowę z klientem w imieniu zespołu (art. 25 ust.
1), a także może udzielić adwokatowi ostrzeżenia z powodu uchybienia obowiązkom
zawodowym (art. 22); niemożność wypowiedzenia przez adwokata pełnomocnictwa
bez zgody kierownika zespołu (art. 27 ust. 1); prawo do corocznego płatnego urlopu
wypoczynkowego (art. 23 pkt 2); prawo do comiesięcznego wynagrodzenia z kasy
zespołu, a nie od klienta; prawo do ubezpieczenia w ZUS (art. 24).
Na tej podstawie w kasacji sformułowany został wniosek „o orzeczenie co do
istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa w całości”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przedstawiony w kasacji zarzut naruszenia art. 22 KP w związku ze wskaza-
nymi przepisami Prawa o adwokaturze nie odnosi się, a w każdym razie nie odnosi
się bezpośrednio, do podstawy zaskarżonego wyroku. Można tu dostrzec tylko pe-
wien pośredni związek między zastosowaniem dotyczących prokuratorów przepisów
w przedmiocie ustalenia okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
jubileuszowej a oceną - w świetle art. 22 KP - sytuacji wykonywania przez powoda
od 26 stycznia 1967 r. do 31 marca 1991 r. zawodu adwokata w ramach zespołu
adwokackiego. Należy mieć też na uwadze, że przedstawiona w kasacji jej podstawa
dotyczy wyłącznie określonej oceny prawnej (por. art. 3931
pkt 1 i art. 39311
KPC),
bez jakiegokolwiek zakwestionowania ustaleń faktycznych wyroku. Co więcej,
stanowisko kasacji pozostając w obrębie wyłącznie wykładni wskazanych przepisów,
sprowadza się do twierdzenia, że z treści tych przepisów wynika, iż adwokat, wyko-
nując swój zawód w ramach zespołu adwokackiego, pozostaje w stosunku pracy z
zespołem adwokackim jako pracodawcą.
Sąd Najwyższy stwierdził, że przedstawiony w kasacji pogląd prawny jest
oczywiście błędny. Jeżeli bowiem brak jest jakiegokolwiek odniesienia do elementów
faktycznych konstruujących stosunek pracy, a zwłaszcza do umowy o wykonywanie
pracy na rzecz zespołu adwokackiego jako pracodawcy (art. 22 § 1 i § 11
KP), to dla
uzasadnienia stanowiska kasacji należałoby wykazać, iż taki stosunek pracy wynika
wprost ze wskazanych w kasacji przepisów Prawa o adwokaturze, inaczej mówiąc,
że to ustawodawca przesądził, iż adwokat, wykonujący zawód w ramach zespołu
adwokackiego, pozostaje z tym zespołem w stosunku pracy. Wnoszący kasację
przyznaje wprawdzie, że taka regulacja nie została wprost wyrażona w przepisach
Prawa o adwokaturze, ale pomimo to uważa, iż stosunek prawny między adwoka-
tem, a zespołem adwokackim jest „zakamuflowanym” stosunkiem pracy. Pomijając
swoistość stylistyczną przedstawionej argumentacji trzeba stwierdzić, że jest ona
zupełnie oderwana od zasadniczej oceny prawnej w tym zakresie wyrażonej w za-
skarżonym wyroku. Chodzi w niej przede wszystkim o różne i odrębne przedmioty
regulacji, z jednej strony, Kodeksu pracy określającego prawa i obowiązki pracowni-
ków i pracodawców (por. art. 1 KP), a z drugiej, tak zwaną ustawę pragmatyczną
określającą, bez odesłania do regulacji z zakresu prawa pracy, status prawny i zasa-
dy wykonywania zawodu przez adwokatów, w tym adwokatów wykonujących swój
zawód jako członkowie (a nie pracownicy) zespołów adwokackich. Nie ma podstaw
do wnioskowania ze wskazanych w kasacji przepisów określających niektóre upraw-
5
nienia adwokatów, jak prawo do urlopu wypoczynkowego i ubezpieczenia społecz-
nego oraz określających zasady wykonywania zawodu w ramach zespołu adwokac-
kiego, że w ten sposób nastąpiło ustawowe (z mocy prawa) ukształtowanie stosunku
pracy, w którym - z oderwaniem od istoty wykonywanego przez adwokatów zawodu -
w każdym przypadku każdy adwokat byłby pracownikiem, a zespół adwokacki jego
pracodawcą. Podzielając stanowisko zaskarżonego wyroku można na tym poprze-
stać, skoro w zakresie wynikającym z kasacji nie mieszczą się problemy prawne,
które mogą powstawać w określonych stanach faktycznych.
Z powyższych przyczyn, skoro kasacja nie miała usprawiedliwionej podstawy,
Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39312
KPC.
========================================