Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 sierpnia 2001 r.
I PKN 856/00
Statut spółki akcyjnej może określać prawa i obowiązki stron stosunku
pracy, zarówno w sposób bezpośredni, jak też przez odesłanie do odpowied-
niego porozumienia zbiorowego, które staje się wówczas jego integralną czę-
ścią.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Andrzej Kijowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 sierpnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Andrzeja H. przeciwko Zakładom Płyt Wiórowych „P.” SA w W. o odprawę dodat-
kową, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 19 kwietnia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację;
zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.000 zł (słownie: dwa
tysiące) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyj-
nym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z
dnia 13 grudnia 1999 r. [...] zasądził od pozwanych Zakładów Płyt Wiórowych „P.”
S.A. w W. na rzecz powoda Andrzeja H. kwotę 29.136 zł. z ustawowymi odsetkami
od dnia 15 października 1999 r. tytułem tzw. dodatkowej odprawy. W motywach tego
rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy powołał się na ustalenie następującego stanu fak-
tycznego. Założyciele pozwanej Spółki i zakładowe organizacje związkowe działają-
ce w jej przyszłym przedsiębiorstwie (mającym w tym momencie status przedsiębior-
stwa państwowego ) zawarli w dniu 5 sierpnia 1997 r. „umowę - pakiet socjalny”,
przewidującą dla pracowników przejętych w trybie art.231
KP gwarancję zatrudnienia
przez okres 36 miesięcy. W razie niedotrzymania tego zobowiązania Spółka miała
2
wypłacić zwalnianym pracownikom - niezależnie od świadczeń przewidzianych prze-
pisami prawa pracy - dodatkową odprawę, stanowiącą iloczyn miesięcy pozostałych
do końca okresu gwarancji oraz wynagrodzenia obliczonego jak za urlop wypoczyn-
kowy. Umowa - pakiet socjalny zawierała postanowienie nakazujące jej realizację
przez przyszły zarząd oraz inne władze zakładanej Spółki. Takie samo postanowie-
nie zostało zamieszczone w § 16 statutu pozwanej.
W dniu 23 czerwca 1999 r. pozwana Spółka w komunikacie skierowanym do
pracowników poinformowała o zamierzonej przez Zarząd redukcji zatrudnienia, które
będzie jednak realizowana z zachowaniem postanowień umowy - paktu socjalnego.
Strona pozwana zaproponowała powodowi w dniu 30 września 1999 r. zawarcie po-
rozumienia o wypłaceniu w terminie 7 dni dodatkowej odprawy w wysokości ośmio-
miesięcznego wynagrodzenia, na co zainteresowany nie wyraził zgody, domagając
się odprawy zgodnej z umową - paktem socjalnym. Pracodawca wypowiedział więc
powodowi w tymże dniu umowę w związku z likwidacją stanowiska w następstwie
złej sytuacji ekonomiczno - finansowej, skracając okres wypowiedzenia do jednego
miesiąca.
Dokonując prawnej kwalifikacji tych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że poro-
zumienie socjalne (pakiet socjalny) nie ma w świetle art.9 § 1 KP normatywnego cha-
rakteru, gdyż nie jest porozumieniem zbiorowym opartym na ustawie. Pozwana
Spółka nie była zresztą stroną wspomnianego porozumienia. Pracownicy Zakładów
Płyt Wiórowych w W., prowadzący rokowania dotyczące treści umowy przyszłej
Spółki „P.”, dążyli jednak - jako jej założyciele - do tego, aby w statucie znalazła się
gwarancja realizacji postanowień umowy - pakietu socjalnego, co znalazło skonkre-
tyzowany wyraz w postanowieniu § 16 statutu. Wprawdzie prawa i obowiązki pra-
cownicze nie są przez statut regulowane wprost, tylko przez odesłanie do umowy -
pakietu socjalnego, ale to nie odbiera mu charakteru źródła prawa pracy.
Apelację wniesioną od tego orzeczenia przez stronę pozwaną, oddalił Sąd
Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 19
kwietnia 2000 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał, że kwestionowane rozstrzygnięcie jest
trafne, aczkolwiek zostało błędnie uzasadnione. Statut pozwanej reguluje faktycznie
tylko stosunki wspólników ze Spółką i osobami trzecimi w związku z udziałem w ob-
rocie gospodarczym, więc jako akt nie dotyczący praw i obowiązków stron stosunku
pracy nie może być zaliczony do źródeł prawa pracy. Postanowienie § 16 statutu nie
stwarzało zatem dla powoda podmiotowego prawa do żądania dodatkowej odprawy,
3
wobec czego nie stanowiło też podstawy dla uwzględnienia powództwa. W tej sytua-
cji należało - z braku adekwatnej regulacji w przepisach prawa pracy - sięgnąć przez
art. 300 KP do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, w szcze-
gólności art. 393, który w § 1 stanowi, że jeżeli w umowie zastrzeżono, iż dłużnik
spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, to osoba ta może w braku odmiennego
postanowienia umowy żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego
świadczenia. Co prawda stronami przedmiotowej umowy - pakietu socjalnego byli
przyszli założyciele spółki oraz zakładowe organizacje związkowe, lecz w oparciu o
konstrukcję umowy na rzecz osoby trzeciej mogą pracownicy żądać spełnienia
świadczeń przewidzianych w pakiecie wprost od przejmującego zakład pracy nowe-
go pracodawcy. Wspomniany pakiet za dorozumianą zgodą zatrudnionych kształtuje
bowiem nową treść indywidualnych stosunków pracy ( tak też uchwała SN z dnia 24
listopada 1993 r., I PZP 46/93, OSNCP 1994 r. z.6, poz.131 ).
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, zarzucając mu naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szcze-
gólności art.300 KP, polegające na dopuszczeniu możliwości posługiwania się prze-
pisami Kodeksu cywilnego do zbiorowego porozumienia nazwanego „umowa - pakiet
socjalny”, a zwłaszcza zakwalifikowanie tego porozumienia według art.393 KC jako
umowy na rzecz osoby trzeciej, a tym samym uznania, że pracownik może spełnie-
nia świadczeń przyznanych w porozumieniu domagać się wprost od nowego praco-
dawcy, czyli Spółki Akcyjnej „P.” w W. Na tej podstawie skarżąca wniosła o zmianę
zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie apelacji przez oddalenie powództwa, przy
równoczesnym zasądzeniu kosztów postępowania według norm przepisanych. W
obszernym uzasadnieniu skargi podniesiono w szczególności, że przedmiotowa
umowa - pakiet socjalny należy do kategorii porozumień zbiorowych, do których nie
można przy pomocy art. 300 KP stosować przepisów Kodeksu cywilnego, zwłaszcza
dotyczących czynności prawnych. Poza tym skarżąca twierdzi, że nie była i nadal nie
jest stroną umowy - pakietu socjalnego, w którego ramach jako kontrahent założycieli
przyszłej Spółki występowali - reprezentowani przez związki zawodowe - pracownicy
byłego przedsiębiorstwa państwowego, którzy nie mogą być tym samym traktowani
jako osoby trzecie.
W odpowiedzi na kasację powód domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia
kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 2.000 zł. W uzasadnieniu odpowiedzi
podniesiono, że zakres zastosowania art.300 KP wykracza poza jego brzmienie,
4
gdyż zwrot „stosunek pracy” jest w literaturze i praktyce sadowej rozumiany szeroko,
jako synonim stosunków społecznych składających się na przedmiot prawa pracy w
ogólności. Nietrafna jest też sugestia, jakoby związki zawodowe przy zawieraniu po-
rozumień zbiorowych działały w charakterze pracowniczego przedstawiciela w rozu-
mieniu art.95 KC. Związki zawodowe mają własną zdolność prawną do zawierania
takich porozumień i są ich stroną. Odpowiadający na kasację podkreślił ponadto, że
pozwana Spółka zobowiązała się w § 16 swego statutu do przestrzegania umowy -
pakietu socjalnego i zobowiązanie to powinna spełnić niezależnie od ewentualnych
wątpliwości co do jego charakteru prawnego.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuję:
Kasacja podlega oddaleniu, gdyż zaskarżony wyrok odpowiada prawu, a zo-
stał tylko w błędny sposób uzasadniony. Sąd Apelacyjny przyjął bowiem bez wyraź-
nej i jednoznacznej argumentacji, że § 16 statutu pozwanej Spółki, który stanowi, iż
jej zarząd oraz inne władze są obowiązane do realizacji „umowy - pakiet socjalny”,
nie mógł stanowić podstawy do uwzględnienia powództwa, gdyż nie daje powodowi
podmiotowego prawa do występowania z roszczeniem o dodatkową odprawę. Jedy-
nie z szerszego kontekstu uzasadnienia, zwłaszcza zawartej w nim krytyki motywów
rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, należałoby wnioskować, że jako wewnątrz-
zakładowe źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP wolno zdaniem Sądu
Apelacyjnego kwalifikować tylko taki statut, który prawa i obowiązki stron stosunku
pracy określa wprost, czy też bezpośrednio. Innymi słowy, treść stosunku pracy nie
mogłaby zostać uregulowana na zasadzie odesłania do postanowień odpowiedniego
porozumienia zbiorowego. Sformułowanie art. 9 § 1 KP nie usprawiedliwia jednak
podobnie zwężającej wykładni tego przepisu. Byłoby to bezzasadne również na
płaszczyźnie aksjologicznej. Nie sposób przecież racjonalnie twierdzić, że tzw. pakiet
socjalny uzgodniony pomiędzy założycielami przyszłej spółki akcyjnej oraz związko-
wym przedstawicielstwem załogi przejmowanego przedsiębiorstwa państwowego
musi zostać powtórzony w statucie nowo powstającej spółki, gdyż samo odesłanie do
postanowień pakietu nie ma dla spółki normatywnej doniosłości. Trzeba zatem
uznać, że statut spółki akcyjnej może prawa i obowiązki stron stosunku pracy okre-
ślać zarówno w sposób bezpośredni, jak też przez odesłanie do odpowiedniego po-
5
rozumienia zbiorowego, które staje się wówczas jego integralną częścią, a więc dzieli
również normatywny charakter takich postanowień statutu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393 12
KPC orzekł
jak w sentencji, przy czym o kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art.98
KPC.
========================================