Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 431/00
Skarb Państwa odpowiada na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713 ze zm.) za
szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne żyjące na obszarze rezerwatu
przyrody, jeżeli zgodnie z zasadami obowiązującymi na obszarze rezerwatu
zwierzęta te podlegają całorocznej ochronie.
Przewodniczący Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech, Sędzia SA Jan Górowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zbigniewa S. przeciwko Skarbowi
Państwa, Wojewodzie D. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu
22 sierpnia 2001 r. na rozprawie, kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 9 grudnia 1998 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 1998 r. Sąd Wojewódzki we Wrocławiu oddalił
apelację pozwanego Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Wojewodę W., od
wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia, którym zasądzona została
od pozwanego na rzecz powoda kwota 5962 zł z odsetkami ustawowymi tytułem
naprawienia szkody, jaką powód poniósł na skutek zniszczenia przez dziki w
okresie wegetacji w 1996 r. uprawy ziemniaków na obszarze rezerwatu przyrody
„S.M.”, graniczącej z zamieszkałymi przez dziki lasami wchodzącymi w skład tego
rezerwatu. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, za szkody wyrządzone przez dziki
żyjące na obszarze rezerwatu przyrody, jako szkody wyrządzone przez zwierzęta
łowne objęte całoroczną ochroną, na podstawie art. 50 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13
października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713 ze zm.) w związku
z art. 23 ust. 1 i art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie
przyrody (Dz.U. Nr 114, poz. 492 ze zm.), odpowiada Skarb Państwa, przy czym
odszkodowanie za te szkody, jako wyrządzone na terenach nie wchodzących w
skład obwodów łowieckich, wypłacają wojewodowie.
Pozwany Skarb Państwa, reprezentowany przez Wojewodę D., zaskarżył wyrok
kasacją opartą na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 50 Prawa łowieckiego. Według
skarżącego, dziki – nawet na obszarze rezerwatu przyrody – nie są objęte
całoroczną ochroną. W obowiązującym stanie prawnym nie ma zwierząt łownych
objętych całoroczną ochroną, a Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność jedynie za
szkody wyrządzone przez żubry, niedźwiedzie i bobry (art. 52 ust. 1 ustawy o
ochronie przyrody) oraz przez wilki (§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10
września 1997 r. w sprawie gatunków zwierząt chronionych wyrządzających
szkody, za które odpowiada Skarb Państwa, Dz.U. Nr 109, poz. 706).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 50 ust. 1 Prawa łowieckiego, Skarb Państwa odpowiada za
szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. Odpowiedź
na pytanie, czy na podstawie wymienionego przepisu Skarb Państwa odpowiada za
szkodę doznaną przez powoda, wymaga zatem ustalenia, po pierwsze, czy dziki są
zwierzętami łownymi, a po drugie, czy dziki, a w szczególności dziki żyjące na
obszarze rezerwatu przyrody „S.M.”, objęte są całoroczną ochroną. Ponieważ
powód dochodzi odszkodowania za szkodę wyrządzoną w uprawach ziemniaków w
1996 r., dla powyższych ustaleń miarodajne są przepisy wówczas obowiązujące.
Od dnia 16 lutego 1996 r. nie obowiązuje ustawa z dnia 17 czerwca 1959 r. o
hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim (jedn. tekst: Dz.U. z 1973 r.
Nr 33, poz. 197 ze zm.), która w art. 5 ust. 1 do zwierząt łownych zaliczała m.in.
dziki, natomiast ustawa z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie nie
określa, które gatunki zwierząt zaliczane są do zwierząt łownych (zwierzyny – art. 1
tej ustawy). Ustawa ta w art. 5 pozostawiła ustalenie listy gatunków zwierząt
łownych -w drodze rozporządzenia – Ministrowi Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa. Rozporządzenie takie (wymieniające wśród zwierząt
łownych dziki) wydane zostało dopiero w dniu 3 grudnia 1996 r. i weszło w życie z
dniem 22 stycznia 1997 r. (Dz.U. Nr 1, poz. 5 ze zm.). Stosownie do art. 62 Prawa
łowieckiego, zachowały jednakże moc, nie sprzeczne z tym Prawem, przepisy
wydane na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 1959 r. M.in. zachowało moc – do
dnia 22 stycznia 1997 r. – rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 20 lutego 1995 r. w sprawie okresów polowań na
zwierzęta łowne (Dz.U. Nr 23, poz. 126). Ponieważ w rozporządzeniu tym wśród
zwierząt łownych wymienione zostały dziki, oznacza to, że także w okresie od utraty
mocy przez ustawę z dnia 17 czerwca 1959 r. do czasu wejścia w życie
rozporządzenia z dnia 3 grudnia 1996 r., dziki były uznane za zwierzęta łowne.
Prawo łowieckie nie definiuje pojęcia „całorocznej ochrony”, nie wymienia
gatunków zwierząt łownych podlegających takiej ochronie ani okoliczności, w
których zwierzęta łowne jej podlegają, i nie zawiera upoważnienia do
zamieszczenia takiej regulacji w akcie wykonawczym. Dla ustalenia, czy dziki
żyjące na obszarze rezerwatu przyrody „S.M.” podlegają całorocznej ochronie, Sąd
Wojewódzki trafnie odwołał się do przepisów ustawy z dnia 16 października 1991 r.
o ochronie przyrody (art. 9 ust. 1 Prawa łowieckiego), jednakże uwzględnił i
rozważył przepisy ustawy o ochronie przyrody w niedostatecznym stopniu,
jakkolwiek wyprowadził z nich prawidłowe wnioski.
Ustawa o ochronie przyrody w brzmieniu obowiązującym w 1996 r. przewidywała
w art. 27 ust. 1 (i nadal przewiduje w art. 27) ochronę gatunkową dziko
występujących roślin i zwierząt, w szczególności gatunków rzadkich lub
zagrożonych wyginięciem. Zawarta w rozporządzeniu Ministra Ochrony
Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1965 r. w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. Nr 13, poz. 61 ze zm.), wydanym na podstawie
art. 27 ust. 3 tej ustawy, lista gatunków zwierząt objętych tą ochroną nie obejmuje
dzika. Nie oznacza to jednak, że w określonych okolicznościach dziki nie podlegają
ochronie.
W myśl art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody, szczególną formą
ochrony przyrody jest poddanie pod ochronę przez uznawanie określonych
obszarów za rezerwaty przyrody. Rezerwatem przyrody jest obszar obejmujący
zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone
gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze
względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych (art. 23
ust. 1 ustawy). Obszar rezerwatu wchodzi w skład krajowego systemu obszarów
chronionych (art. 13 ust. 2 ustawy). Obowiązujące na obszarze rezerwatu
ograniczenia i zakazy w odniesieniu do przyrody mogły dotyczyć m.in. polowania,
chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt (art. 37 ust. 1 pkt 1
ustawy). Określenie szczególnych celów ochrony, ograniczeń, zakazów i nakazów
obowiązujących na obszarze danego rezerwatu pozostawione zostało Ministrowi
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w akcie o uznaniu za
rezerwat przyrody (art. 23 ust. 3 ustawy).
Stosownie do art. 64 ustawy o ochronie przyrody, zachowało moc zarządzenie
Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20 września 1973 r. w sprawie
uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 42, poz. 255). Zarządzeniem tym uznany
został za rezerwat przyrody pod nazwą „S.M.” obszar szczegółowo opisany w tym
zarządzeniu. Wśród zakazów wprowadzonych na tym obszarze, zarządzenie w pkt
7.1 wymienia m.in. zakaz polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących
zwierząt. Dziki, jako dziko żyjące zwierzęta na obszarze rezerwatu przyrody „S.M.”,
objęte zatem zostały ochroną nie ograniczoną co do czasu (określonego okresu w
ciągu roku), której zakres odpowiada najszerszemu zakresowi ochrony, jaka
stosownie do art. 37 ust 1 ustawy o ochronie przyrody mogła być wprowadzona w
odniesieniu do zwierząt dziko żyjących. Treść tej ochrony odpowiada treści pojęcia
„całoroczna ochrona”, użytemu w art. 50 ust. 1 Prawa łowieckiego.
Należy dodać, że ustawą z dnia 7 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ochronie
przyrody (Dz.U. z 2001 r. Nr 3, poz. 21) zmieniony został ustęp 4 art. 52 ustawy o
ochronie przyrody i do artykułu tego, który dotyczy odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkody wyrządzone przez niektóre dziko żyjące zwierzęta, dodano
ustępy 5 i 6. Przepisy te – określające zasady szacowania szkód spowodowanych
przez zwierzęta zaliczane do gatunków łownych, występujące m.in. w rezerwatach
przyrody, organy powołane do szacowania tych szkód oraz środki, z których
pokrywane są odszkodowania – byłyby zbędne, gdyby za szkody, których dotyczą,
Skarb Państwa nie odpowiadał. Wymienione przepisy uzupełniają dotychczasowe
unormowania zawarte nie tylko w ustawie o ochronie przyrody i służą ich
wykonaniu. Pośrednio wskazują więc na wynikającą z art. 50 ust. 1 Prawa
łowieckiego odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
zwierzęta łowne żyjące na obszarze rezerwatu przyrody, jeżeli zgodnie z zasadami
obowiązującymi na obszarze rezerwatu zwierzęta te podlegają całorocznej
ochronie.
Sąd Wojewódzki bez naruszenia art. 50 ust. 1 Prawa łowieckiego zasadnie
zatem uznał, że na podstawie tego przepisu Skarb Państwa odpowiada za doznaną
przez powoda szkodę, wyrządzoną przez dziki żyjące na obszarze rezerwatu
przyrody „S.M.”.
Z przytoczonych względów kasację należało oddalić (art. 39312
k.p.c.).