Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 września 2001 r.
II UKN 534/00
Podstawę ustalenia wysokości renty wyrównawczej (art. 444 § 2 KC), je-
żeli wypadek przy pracy nie spowodował całkowitej niezdolności do pracy, a
jedynie ograniczenie możliwości zarobkowych pracownika, stanowi wysokość
spodziewanego wynagrodzenia, pomniejszonego o wynagrodzenie, które pra-
cownik może uzyskać wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy, bez
względu na aktualną sytuację na rynku pracy.
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 września 2001 r. sprawy z powódz-
twa Wojciecha W. przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego „B.” SA w B. o rentę wy-
równawczą, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z
dnia 24 marca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Wojciech W. wnosił o zasądzenie od pozwanej Kopalni Węgla Ka-
miennego „B.” S.A. w B. renty wyrównawczej poczynając od 1 października 1995 r. w
kwocie 552, 83 zł.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 29 listopada 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie oddalił powództwo. Sąd ustalił , że w dniu 8 lutego
1990 r. powód uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku którego stał się częściowo nie-
zdolny do pracy. Pozwem z dnia 30 maja 1994 r. powód wnosił o zasądzenie od po-
zwanej renty wyrównawczej. Wobec zawarcia ugody pozasądowej, mocą której po-
zwana zobowiązała się do wypłacania renty wyrównawczej w kwocie 330 zł mie-
sięcznie oraz nagród i świadczeń w naturze, powód cofnął pozew i postępowanie
2
zostało umorzone postanowieniem z dnia 25 września 1995 r. Obecnie powód pobie-
ra rentę z tytułu wypadku przy pracy w kwocie 1.613,58 zł. Różnica między wynagro-
dzeniem osiąganym przez górników a rentą wypadkową powoda wynosi około 700 zł
miesięcznie. Pozwana proponowała powodowi zatrudnienie w rozmiarze ½ etatu pod
warunkiem rezygnacji z ustalonej ugodą renty wyrównawczej, jednak powód propo-
zycji nie przyjął. Mając na uwadze fakt, że powód zachował częściową zdolność do
pracy, Sąd uznał, że renta wypadkowa wraz z wypłacaną przez pozwaną rentą wy-
równawczą pokrywają szkodę poniesioną w wyniku wypadku. Niezależnie od meryto-
rycznej bezzasadności powództwa Sąd uwzględnił podniesiony przez pozwaną za-
rzut przedawnienia roszczeń z mocy art. 442 § 1 KC. Zawierając ugodę sądową i
zobowiązując się do wypłaty świadczenia pozwana zrzekła się przedawnienia tylko
co do kwoty uznanej, co nie rodzi skutku w stosunku do całości roszczenia.
Apelacja powoda od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyj-
nego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 24 marca 2000 r. [...].
Sąd Apelacyjny uznał, że żądanie renty wyrównawczej nie znajduje podstaw w świe-
tle uregulowania zawartego w art. 444 § 2 KC. Renta ta stanowi formę odszkodowa-
nia, a szkoda zamyka się w wysokości zarobków, jakie poszkodowany uzyskałby,
gdyby nie uległ wypadkowi. Renta musi więc uwzględniać część zachowanej i wyko-
rzystywanej zdolności poszkodowanego do pracy tak, aby jej kwota nie przewyższała
wysokości szkody. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że roszczenie o rentę wyrównawczą uległo przedawnieniu z mocy art. 442
§ 1 KC. Określony w tym przepisie termin przedawnienia jest trzyletni, a przedawnie-
nie rozpoczyna bieg w dacie, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie
zobowiązanej do jej naprawienia. W przypadku powoda jest to data wypadku przy
pracy. Szkoda spowodowana zmianą okoliczności uzasadniających zmianę wysoko-
ści renty nie jest odrębną szkodą i nie może spowodować innego, odrębnego od po-
przedniego, początku biegu przedawnienia. W przypadku zmiany okoliczności po-
szkodowany może dochodzić roszczeń na podstawie art. 907 § 2 KC.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód i wskazując jako podstawy kasacji naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 442 § 1 KC i niezastosowa-
nie art. 907 § 2 KC oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 KPC,
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji przez zasądzenie renty wyrównawczej zgodnie z żądaniem pozwu
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
3
Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji po-
wód podniósł, że Sąd Apelacyjny stosując przepis art. 442 § 1 KC pominął uregulo-
wanie zawarte w zdaniu drugim tego przepisu dopuszczające możliwość uznania
dłuższego terminu przedawnienia. Zgodnie z tym uregulowaniem roszczenie
przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wy-
rządzające szkodę. Ponadto zarzut przedawnienia powinien być oceniany co do
zgodności z zasadami współżycia społecznego. Naruszenie przepisu art. 907 § 2 KC
polega na tym, że Sąd Apelacyjny uznaje prawo powoda skutecznego dochodzenia
roszczeń na podstawie tego przepisu. Powództwo powinno więc być uwzględnione,
gdyż żądanie powoda zmierzało do zmiany wysokości ugodzonej renty wyrównaw-
czej w związku ze wzrostem zarobków górników zatrudnionych na podobnym stano-
wisku co powód. Z naruszeniem art. 233 § 1 KPC Sąd dowolnie ocenił, że świadcze-
nia otrzymywane przez powoda pokrywają szkodę wynikłą na skutek częściowej
utraty zdolności do pracy. Zgodnie z opinią biegłego powód może wykonywać za-
trudnienie w wymiarze ½ etatu jednak pozwana odmówiła zatrudnienia powoda na
odpowiadającym mu stanowisku pracy. Powód bez własnej winy został więc pozba-
wiony wykorzystywania uszczuplonych możliwości zarobkowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut błędnej wykładni art. 442 § 1 KC jest bezzasadny. Przepis ten stanowi,
że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega
przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się
o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku
roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zda-
rzenie wyrządzające szkodę. Brzmienie przepisu wyraźnie wskazuje, że trzyletni ter-
min przedawnienia liczy się zawsze od daty dowiedzenia się o szkodzie i osobie zo-
bowiązanej do jej naprawienia. Zdanie drugie tego przepisu nie dotyczy bezskutecz-
ności zarzutu przedawnienia po upływie trzech lat od tej daty, lecz pozwala na
uwzględnienie zarzutu przedawnienia w przypadku, gdy powództwo zostało wnie-
sione przed upływem trzech lat od dowiedzenia się o szkodzie lub osobie obowiąza-
nej do jej naprawienia, lecz od daty zdarzenia wyrządzającego szkodę upłynął okres
dziesięciu lat. Przepis art. 442 § 1 KC nie mógł być podstawą do nieuwzględnienia
zarzutu przedawnienia przy uznaniu, że powództwo zostało wniesione po upływie
4
trzech lat od daty wypadku przy pracy, w której to dacie powód dowiedział się o
szkodzie. W kasacji nie podnosi się zarzutu przerwy biegu przedawnienia, a zatem
nie jest kwestionowana argumentacja, że przepisów o przerwaniu biegu przedaw-
nienia nie stosuje się w przypadku wniesienia pozwu zawierającego żądanie już
przedawnione w dacie wytoczenia powództwa.
Zarzut przedawnienia nie podlegałby uwzględnieniu tylko w przypadku uzna-
nia go za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 KC). Możliwość
ewentualnego zastosowania tego przepisu była brana pod uwagę przez oba Sądy,
gdyż Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w celu ustale-
nia merytorycznej zasadności roszczeń powoda, a Sąd Apelacyjny dokonał oceny
prawidłowości ustaleń w tym zakresie. Ustalenia faktyczne pozwalają na uznanie, że
wypłacana przez pozwaną renta rekompensuje w całości szkodę wyrządzoną powo-
dowi. Powództwo nie mogło zatem zostać uwzględnione nawet w przypadku, gdyby
roszczenie o rentę wyrównawczą nie było przedawnione.
Zarzut, że ustalenia faktyczne zostały dokonane z naruszeniem art. 233 § 1
KPC został w kasacji niewłaściwie sformułowany. Uzasadnienie tego zarzutu nie do-
tyczy bowiem błędu w ustaleniach faktycznych. Wszystkie fakty, które stanowiły pod-
stawę ustalenia utraconych przez powoda zarobków, zostały przez powoda przy-
znane. W szczególności nie jest kwestionowany fakt zachowania możliwości zarob-
kowych w ograniczonym zakresie. W rzeczywistości przedmiotem zarzutu nie są
błędne ustalenia faktyczne, lecz pogląd prawny. Zdaniem powoda renta powinna w
całości wyrównywać zarobki, jakie powód uzyskałby, gdyby nie uległ wypadkowi, na-
tomiast zdaniem Sądu renta nie może obejmować zarobków, które powód może uzy-
skać przy zachowanej ograniczonej zdolności do pracy. Stanowisko zaprezentowane
w zaskarżonym wyroku jest słuszne, bowiem zgodnie z art. 361 § 1 KC zobowiązany
do odszkodowania ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa działania i za-
niechania, z którego szkoda wynikła. Normalnym następstwem wypadku przy pracy,
za które odpowiada pozwana, jest częściowa utrata przez powoda zdolności do
pracy. Naprawienie tej szkody polega na wyrównaniu zarobków, jakie powód uzy-
skuje lub może uzyskać jako osoba częściowo niezdolna do pracy do wysokości za-
robków, jakie mógłby uzyskać, gdyby nie uległ wypadkowi przy uwzględnieniu renty
wypadkowej wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli wypadek
przy pracy nie spowodował całkowitej niezdolności do pracy, a jedynie ograniczenie
możliwości zarobkowych pracownika, jako podstawę ustalenia wysokości renty wy-
5
równawczej określonej w art. 444 § 2 KC przyjmuje się wysokość spodziewanego
wynagrodzenia pomniejszonego o wynagrodzenie, które pracownik może uzyskać
wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy, także w przypadku, gdy aktualna
sytuacja na rynku pracy uniemożliwia podjęcie zatrudnienia. Takie okoliczności jak
brak ofert pracy nie są objęte odpowiedzialnością zakładu pracy, jako nie będące
normalnym następstwem wypadku przy pracy. Okoliczność, że pozwana nie zaofe-
rowała powodowi odpowiadającej mu pracy, także nie pozostaje w związku ze zda-
rzeniem będącym podstawą odpowiedzialności pozwanej z mocy art. 444 § 2 KC.
Oceniając wysokość zarobków utraconych przez powoda w wyniku wypadku
przy pracy oba Sądy brały pod uwagę stan rzeczy istniejący w dacie wyrokowania.
Aktualne zarobki pracowników zatrudnionych na podobnym stanowisku jakie powód
zajmował przed wypadkiem zostały porównane do sumy pobieranej obecnie renty
wypadkowej, renty wypłacanej przez pozwanego na podstawie ugody i zarobków,
jakie powód jest w stanie osiągnąć przy zmniejszonej zdolności do pracy. W tym
kontekście bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 907 § 2 KC. Przepis ten stanowi,
że jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie
zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wy-
sokość i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub umowie. W ugo-
dzie pozasądowej, którą należy traktować jako umowę, renta wyrównawcza na przy-
szłość została ustalona od 1 sierpnia 1995 r., a powód cofnął pozew 25 września
1995 r. W pozwie wniesionym rok później powód żąda zasądzenia wyższej renty wy-
równawczej od 1 października 1995 r. Nie jest to więc powództwo wniesione w trybie
art. 907 § 2 KC o podwyższenie renty z powodu zmiany stosunków, gdyż upływ kilku
dni od daty cofnięcia pozwu do daty początkowej nowego żądania nie uzasadnia ta-
kiej zmiany. Zmiana stosunków, taka jak wzrost wynagrodzeń pracowników i walory-
zacja renty wypadkowej, nastąpiła w toku postępowania i została wzięta pod uwagę
przy ocenie merytorycznej zasadności roszczeń powoda. Natomiast omawiany prze-
pis został powołany w motywach zaskarżonego wyroku tylko na uzasadnienie tezy,
że w przypadku żądania zasądzenia renty wyrównawczej na podstawie art. 444 § 2
KC przedawnienie roszczeń ocenia się na zasadach określonych w art. 442 § 1 KC,
a nie na zasadach ogólnych (art. 118 KC), które mają zastosowanie do roszczeń do-
chodzonych na podstawie art. 907 § 2 KC. Jeżeli pominie się fakt przedawnienia
roszczenia, żądanie nie mogło być uwzględnione z przyczyn merytorycznych ani na
podstawie art. 444 § 2 KC, ani na podstawie art. 907 § 2 KC.
6
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC ją oddalił.
========================================