Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 października 2001 r., V CKN 461/00
Zgodnie z art. 42 § 4 w związku z art. 32 § 4 ustawy z dnia 16 września
1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze
zm.), termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwały walnego
zgromadzenia (zebrania przedstawicieli), utrzymującej w mocy uchwałę rady
nadzorczej o wykluczeniu członka ze spółdzielni, biegnie od dnia
zawiadomienia członka o uchwale walnego zebrania przez doręczenie mu
odpisu tej uchwały wraz z jej uzasadnieniem.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sędzia SA Krystyna Bilewicz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja W. przeciwko Spółdzielni
Mieszkaniowej „N.D.” we W. o uchylenie uchwały, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej
w dniu 12 października 2001 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 grudnia 1998 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki, uwzględniając powództwo Andrzeja W., wyrokiem z dnia 29
czerwca 1998 r. uchylił uchwałę rady nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej „N.D.”
w W. z dnia 28 kwietnia 1994 r., wykluczającą powoda z tej Spółdzielni, oraz
utrzymującą ją w mocy uchwałę zebrania przedstawicieli z dnia 24 czerwca 1994 r.
Zaskarżonym wyrokiem, wydanym na skutek apelacji Spółdzielni, Sąd
Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił powództwo.
Podstawę obu wyroków stanowiły następujące ustalenia faktyczne. Powód
otrzymał przydział lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. K. nr 14 m.
4. Pismem z dnia 28 kwietnia 1994 r. Spółdzielnia poinformowała go, że decyzją
rady nadzorczej został on w tym dniu wykluczony ze Spółdzielni na podstawie § 42
pkt 2 statutu w związku z uporczywym uchylaniem się od obowiązku uiszczania
„opłat czynszowych”. Powód odwołał się do zebrania przedstawicieli. Pismem z
dnia 25 lipca 1994 r. powiadomiono go, że zebranie przedstawicieli podtrzymało
decyzję rady nadzorczej o wykluczeniu go ze Spółdzielni. Pismo to zawierało
pouczenie, że postanowienie zebrania przedstawicieli jest ostateczne w
postępowaniu wewnątrzspółdzielczym. W dniu 30 marca 1997 r. powód nie miał już
zaległości wobec Spółdzielni. W okresie od dnia 12 września 1991 r. do dnia 31
grudnia 1992 r. powód korzystał z urlopu bezpłatnego, a w okresach od dnia 25
czerwca 1992 r. do dnia 1 czerwca 1993 r. i od dnia 17 lutego 1994 r. do dnia 16
września 1994 r. – z zasiłku dla bezrobotnych. Żona powoda pracowała cały czas
uzyskując niewysokie zarobki. Powód i jego żona dla wywiązania się z zobowiązań
wobec Spółdzielni zaciągnęli kilka pożyczek. Ze środków uzyskanych w wyniku
pożyczki powód spłacił w szczególności w dniu 1 lutego 1992 r. cały przypadający
na niego kredyt wraz z odsetkami w wysokości 13 160 300 zł.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego, nie zaistniały przesłanki do wykluczenia
powoda ze Spółdzielni. Przesłanki te określa art. 24 § 1 ustawy z dnia 16 września
1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. –
dalej "Pr.spółdz."). Dopuszcza on wykluczenie członka ze spółdzielni, jeżeli jego
pozostawania w spółdzielni nie da się pogodzić z przyczyn przez niego zawinionych
z postanowieniami statutu i zasadami współżycia społecznego, nieuregulowanie
zaś przez powoda w terminie zobowiązań wobec Spółdzielni nie wynikało z jego
winy; było jedynie następstwem trudnej sytuacji życiowej. Choć w chwili wytoczenia
powództwa przez Andrzeja W. upłynął już sześciotygodniowy termin do zaskarżenia
uchwały zebrania przedstawicieli do sądu, można było jego upływu nie uwzględnić.
Spółdzielnia informując bowiem powoda o treści uchwały zebrania przedstawicieli
nie pouczyła go o przysługującym mu prawie do jej zaskarżenia do sądu. Za
nieuwzględnieniem upływu sześciotygodniowego terminu do zaskarżenia uchwały
zebrania przedstawicieli do sądu przemawiało również to, że uchwała ta
wywołałaby w stosunku do powoda niezmiernie dotkliwe skutki.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie było podstaw do nieuwzględnienia tego, że
w chwili wytoczenia powództwa przez Andrzeja W. termin do zaskarżenia uchwały
zebrania przedstawicieli z dnia 24 czerwca 1994 r. już upłynął. Andrzej W. wytoczył
powództwo o uchylenie tej uchwały w dniu 28 listopada 1997 r. (w toku wszczętego
przeciwko niemu przez Spółdzielnię postępowania eksmisyjnego), tj. po upływie
ponad trzech lat od podjęcia tej uchwały i powiadomienia go o niej pismem z dnia
25 lipca 1994 r. Nie można podzielić stanowiska Sądu Wojewódzkiego, że to
bardzo duże opóźnienie w dochodzeniu uchylenia uchwały zebrania przedstawicieli
usprawiedliwiał fakt niezamieszczenia w piśmie powiadamiającym powoda o
uchwale pouczenia o możliwości jej zaskarżenia do sądu. Art. 32 § 2 Pr.spółdz.
wymaga pouczenia członka o możliwości odwołania się od uchwały w
postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, nie ma natomiast w prawie spółdzielczym
podobnego przepisu, który wymagałby pouczenia członka o możliwości zaskarżenia
uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) do sądu. Niemożność
nieuwzględnienia upływu terminu do zaskarżenia uchwały zebrania przedstawicieli
nakazywała zmianę wyroku Sądu Wojewódzkiego i oddalenie powództwa.
Ponadto, na marginesie swych wcześniejszych wywodów, Sąd Apelacyjny
zauważył, że w sprawie istniały również przewidziane w art. 24 § 1 Pr.spółdz.
przesłanki, uzasadniające wykluczenie powoda ze Spółdzielni, stan ubóstwa nie
zwalnia bowiem dłużnika od świadczenia. Dotyczy to w szczególności stosunków
spółdzielczych, ze względu na obawę nieusprawiedliwionego przerzucania ciężaru
utrzymania spółdzielczych zasobów mieszkaniowych na innych członków.
W skardze kasacyjnej powód powołał się na naruszenie przez Sąd Apelacyjny
art. 24 § 1 Pr.spółdz. (przez przyjęcie, że zgodnie z tym przepisem sam fakt
nieuiszczania opłat uzasadnia wykluczenie członka ze spółdzielni), art. 24 § 3 i art.
32 § 4 Pr.spółdz. (przez nieuwzględnienie, że w świetle tych przepisów przesłanką
skuteczności uchwały zebrania przedstawicieli podjętej w toku postępowania
wewnątrzspółdzielczego w sprawie wykluczenia członka ze spółdzielni jest
doręczenie członkowi tej uchwały wraz z jej uzasadnieniem) oraz art. 42 Pr.spółdz.
(przez przyjęcie, że przepis ten w okolicznościach sprawy wykluczył możliwość
zaskarżenia do sądu uchwały zebrania przedstawicieli z dnia 24 czerwca 1994 r.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za trafny należy uznać zarzut naruszenia art. 42 Pr.spółdz., z którego wynika,
że jeżeli ustawa lub statut wymagają zawiadomienia członka o uchwale walnego
zgromadzenia (zebrania przedstawicieli), to przewidziany w § 3 tego artykułu
sześciotygodniowy termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwały biegnie
dopiero od dnia dokonania tego zawiadomienia w sposób przewidziany w statucie.
W stosunku do uchwały zebrania przedstawicieli z dnia 24 czerwca 1994 r.
wymaganie zawiadomienia, o którym mowa w art. 42 § 4 Pr.spółdz., wynika
zarówno z ustawy, jak i statutu Spółdzielni. Art. 32 § 4 Pr.spółdz. stanowi, że
spółdzielnia jest obowiązana doręczyć odwołującemu się odpis uchwały organu
odwoławczego z uzasadnieniem w terminie dwóch tygodni od daty jej podjęcia.
Analogiczne postanowienie zawiera § 10 pkt 5 statutu Spółdzielni. Powód powinien
więc być zawiadomiony o uchwale zebrania przedstawicieli z dnia 24 czerwca
1994 r. przez doręczenie mu jej odpisu z uzasadnieniem. Zgodnie z art. 42 § 4
Pr.spółdz., dopiero zatem doręczenie powodowi odpisu tej uchwały wraz z jej
uzasadnieniem mogło spowodować rozpoczęcie biegu terminu do wytoczenia
powództwa o jej uchylenie.
Inna interpretacja przepisów art. 32 § 4 i art. 42 § 4 Pr.spółdz. prowadziłaby do
tego, że niezastosowanie się przez spółdzielnię do dyspozycji art. 32 § 4 byłoby
pozbawione sankcji. Norma wynikająca z wymienionych przepisów jest wyrazem
racjonalnego założenia, że właściwe sformułowanie zarzutów wobec uchwały
organu odwoławczego oraz podjęcie przeciwko niej odpowiednich kroków na
drodze sądowej jest możliwe dopiero po zapoznaniu się przez członka z odpisem
tej uchwały i jej uzasadnieniem.
Z ustaleń stanowiących postawę faktyczną zaskarżonego wyroku nie wynika,
aby powód został zawiadomiony o uchwale zebrania przedstawicieli z dnia
24 czerwca 1994 r. w sposób wymagany przez art. 32 § 4 Pr.spółdz. i § 10 pkt 5
statutu Spółdzielni, tj. aby otrzymał jej odpis wraz z jej uzasadnieniem. Ustalony
stan faktyczny sprawy nie daje więc podstaw do przyjęcia, że bieg terminu do
wniesienia powództwa o uchylenie uchwały zebrania przedstawicieli z dnia
24 czerwca 1994 r. w ogóle się rozpoczął przed jej zaskarżeniem do sądu przez
Andrzeja W.
Nie można się także zgodzić z zapatrywaniem, które Sąd Apelacyjny wyraził
na temat możliwości wykluczenia ze spółdzielni na podstawie art. 24 § 1 Pr.spółdz.
z powodu niewywiązywania się wobec niej z zobowiązań majątkowych.
Zapatrywanie to eksponuje skutki niewywiązywania się przez członka ze swych
zobowiązań majątkowych wobec spółdzielni dotykające innych członków, pomija
natomiast całkowicie ocenę zawinienia postępowania członka oraz zarysowaną
w orzecznictwie wykładnię art. 24 § 1 Pr.spółdz., traktującą wykluczenie ze
spółdzielni, zwłaszcza mieszkaniowej, ze względu na szczególnie drastyczne w tym
wypadku jego konsekwencje, jako środek ostateczny. Zastosowanie tej sankcji
z powodu zalegania członka spółdzielni mieszkaniowej z opłatami uzależnia się
w zasadzie od wcześniejszego wytoczenia powództwa o zapłatę należności
(zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 listopada 1964 r., I CR 466/64, OSNCP
1965, nr 9, poz. 151, z dnia 10 lutego 1964 r., II CR 228/63, OSNCP 1965, nr 1,
poz. 10, i z dnia 9 maja 1973, I CR 242/73, OSNCP 1974, nr 5, poz. 91, wydane na
tle art. 21 §1 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach, Dz.U.
Nr 12, poz. 61 ze zm., zbieżnego z art. 24 § 1 Pr.spółdz., oraz uwagi wyrażone w
piśmiennictwie na tle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1997 r., III CKN
34/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 94).
Przedstawiona wykładnia art. 24 §1 Pr.spółdz., dotycząca stosowania
go w odniesieniu do członków spółdzielni mieszkaniowych, pozostaje w zgodzie
z założeniami art. 75 Konstytucji.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 393-13
§ 1
k.p.c., jak w sentencji.