Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 października 2001 r., V CKN 500/00
1. Osoba, która przystąpiła do długu, odpowiada z dotychczasowym
dłużnikiem solidarnie, chociażby taki charakter jej zobowiązania nie został
umownie wyraźnie zastrzeżony.
2. Roszczenie przewidziane w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. powstaje
z chwilą spełnienia przez dłużnika świadczenia w zakresie przenoszącym tę
część, która ciąży na nim zgodnie z treścią stosunku wewnętrznego między
współdłużnikami.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sędzia SA Krystyna Bilewicz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Produkcyjno-
Handlowego „A.”, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. przeciwko
Krzysztofowi P. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 12 października
2001 r. na rozprawie kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego
w Katowicach z dnia 22 października 1998 r.
oddalił kasację oraz zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej
1000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki oddalił apelację pozwanego od
wyroku Sądy Rejonowego w Sosnowcu z dnia 14 lipca 1998 r. zasądzającego od
pozwanego na rzecz powodowego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego „A.”
kwotę 15 000 zł tytułem roszczenia regresowego.
Podstawę obu wyroków stanowiły następujące ustalenia. Pozwany zawarł
w dniu 16 lipca 1991 r. z Powszechnym Bankiem Kredytowym w W. umowę
o kredyt w wysokości 4 000 000 dolarów amerykańskich, który został
zabezpieczony hipoteką na nieruchomości strony powodowej. Pozwany nie spłacał
kredytu zgodnie z warunkami umowy. W dniu 12 kwietnia 1994 r. doszło do
zawarcia umowy o restrukturyzację kredytu, w wyniku której kwotę kredytu
zmniejszono do 1 000 000 zł. Jedną stroną umowy o restrukturyzację był wierzyciel
– Powszechny Bank Kredytowy, a drugą – pozwany oraz strona powodowa. Strona
powodowa obawiając się utraty nieruchomości obciążonej hipoteką przystąpiła do
zrestrukturyzowanego długu. Pozwany nie spłacał jednak także
zrestrukturyzowanego długu; spłacała go natomiast strona powodowa, która do dnia
12 kwietnia 1998 r. uiściła kwotę 792 130 zł.
Sąd Wojewódzki podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że do rozliczeń
regresowych stron jako współdłużników solidarnych Powszechnego Banku
Kredytowego w W. ma zastosowanie – wobec niestwierdzenia, aby kwestię tę
regulowała umowa stron – art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. Zgodnie z nim, jeżeli
z treści stosunku pomiędzy dłużnikami solidarnymi nie wynika nic innego, dłużnik
który świadczenie spełnił może żądać zwrotu w częściach równych. Strona
powodowa i pozwany są więc obciążeni kredytem po połowie, czyli po 500 000 zł.
Strona powodowa, która zapłaciła Bankowi już ponad 500 000 zł, może zatem
domagać się od pozwanego zwrotu nadwyżki ponad tę kwotę, a dochodzona kwota
15 000 zł mieści się w tej nadwyżce.
Jako podstawę kasacji pozwany powołał naruszenie przez Sąd Wojewódzki
art. 3 k.p.c. i art. 376 § 1 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Trafnie Sąd Wojewódzki uznał strony sporu za dłużników solidarnych Banku,
mimo że taki charakter ich odpowiedzialności nie został wyraźnie zastrzeżony
w umowie restrukturyzacyjnej ani nie wynika, inaczej niż w czasie obowiązywania
kodeksu zobowiązań (art. 183 § 3), z przepisów ustawy. Zgodnie z art. 369 k.c.,
solidarny charakter zobowiązania może wynikać z czynności prawnej także
w sposób dorozumiany. Takie dorozumiane zastrzeżenie solidarnego zobowiązania
dłużników ma właśnie miejsce w wypadkach kumulatywnego przystąpienia do
długu, należy bowiem przyjąć, że nieistnienie solidarnej odpowiedzialności
w wypadku przystąpienia do długu pozostawałoby w sprzeczności z założeniem, na
którym opiera się przystąpienie do długu (zob. w szczególności wypowiedzi
piśmiennictwa na tle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1972 r., III CRN
266/72, OSNCP 1973, nr 9, poz. 160).
Dla rozpoznania kasacji właściwy jest stan faktyczny stanowiący podstawę
wydania zaskarżonego wyroku (art. 39315
k.p.c.), dlatego nie może być
uwzględnione żądanie skarżącego zbadania zasadności dochodzonego od niego
roszczenia regresowego w świetle stosunku łączącego powoda z pozwanym, skoro
Sąd nie stwierdził, aby treść tego stosunku odbiegała od tego, co przewiduje
art. 376 § 1 zdanie drugie k.c., a pozwany tego ustalenia Sądu skutecznie nie
podważył. Za podstawę regresu strony powodowej wobec pozwanego musi być
zatem uznany art. 376 § 1 zdanie drugie k.c.
Skarżący nie ma również racji, gdy twierdzi, że roszczenie regresowe,
o którym mowa w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c., powstaje i staje się wymagalne
dopiero w chwili pełnego zaspokojenia wierzyciela. Powołane przez skarżącego
orzeczenia Sądu Najwyższego (orzeczenie z dnia 3 marca 1958 r., 1 CO 1/58, OSN
1959, nr 4, poz. 105 i wyrok z dnia 12 lipca 1968 r., I CR 265/68, OSNCP 1969, nr
7-8, poz. 138) takiego wniosku nie uzasadniają. Owszem, nieodzowną przesłanką
nabycia przez dłużnika solidarnego wspomnianego roszczenia jest uiszczenie
wierzycielowi świadczenia, nie jest jednak konieczne zaspokojenie wierzyciela
w całości. Wystarcza, jak trafnie podnosi się w piśmiennictwie, spełnienie
świadczenia w zakresie przenoszącym tę część, która według stosunku
wewnętrznego między współdłużnikami, obciąża świadczącego dłużnika.
Przewidziane w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. roszczenie regresowe powstało
zatem na rzecz strony powodowej – jak przyjął Sąd Wojewódzki – już z chwilą
uiszczenia Bankowi pierwszej sumy przenoszącej połowę należnego mu
świadczenia; objęło ono tę właśnie sumę. Bieg przedawnienia roszczenia o zwrot
tej sumy rozpoczął się, zgodnie z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., już w dniu,
w którym nastąpiło jej uiszczenie. To samo oczywiście dotyczy kolejnych
zapłaconych przez stronę powodową sum przenoszących połowę należnego
Bankowi świadczenia. Stanowisko prezentowane przez skarżącego prowadziłoby
do nie dającego się zaakceptować rezultatu, że we wszystkich wypadkach,
w których wierzyciel nie zostałby zaspokojony w całości, roszczenie regresowe
w ogóle by nie powstawało.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł, na podstawie art. 39312
k.p.c., jak w sentencji. Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
stanowiły przepisy art. 98 i 108 § 1 k.p.c.