Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 24 PAŹDZIERNIKA 2001 R.
IV KZ 59/01
1. Uznanie wniosku o przywrócenie terminu za bezskuteczny nie mo-
że być utożsamiane z odmową przywrócenia terminu. Podjęcie decyzji o
odmowie bądź przywróceniu terminu należy do wyłącznej kompetencji są-
du (art. 126 § 2 k.p.k.) i może nastąpić dopiero wtedy, gdy spełnione są
warunki do merytorycznego rozpoznania wniosku, a więc wówczas, gdy
został on skutecznie wniesiony.
2. W przypadku nieusunięcia, w trybie art. 120 k.p.k., braków formal-
nych wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji, decyzja o
bezskuteczności wniosku powinna być podjęta w formie zarządzenia pre-
zesa sądu (lub osoby wymienionej w art. 93 § 2 k.p.k.), nie zaś w formie
postanowienia sądu wydanego w ramach art. 126 § 2 k.p.k.; takie zarzą-
dzenie prezesa zamyka drogę do wydania wyroku w trybie kasacji i podle-
ga zaskarżeniu (art. 459 § 1 in princ. k.p.k. w zw. z art. 466 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN E. Gaberle.
Prokurator Prokuratury Krajowej: S. Szustakiewicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Jarosława S., skazanego za przestępstwo
określone w art. 291 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., po rozpoznaniu zaża-
lenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Karnego Są-
du Apelacyjnego w K. z dnia 23 lipca 2001 r. uznające wniosek skazanego
o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji za bezskuteczny, po wysłu-
chaniu wniosku prokuratora
p o s t a n o w i ł u t r z y m a ć w m o c y zaskarżone zarządzenie.
2
Z u z a s a d n i e n i a:
W dniu 22 listopada 2000 r. skazany Jarosław S. złożył wniosek o do-
ręczenie odpisu prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 17
listopada 2000 r. wraz z uzasadnieniem, jak również o wyznaczenie obroń-
cy z urzędu w celu sporządzenia kasacji.
Zarządzeniem z dnia 7 marca 2001 r. Prezes Sądu Okręgowego w K.
nie uwzględnił wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu, ponieważ skaza-
ny nie wykazał, aby nie był w stanie ponieść kosztów ustanowienia obroń-
cy. Odpis tego zarządzenia doręczono skazanemu w dniu 13 marca 2001 r.
(...), a w dniu 15 marca 2001 r. skazany złożył ponowny, umotywowany
wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu do sporządzenia kasacji.
Doręczenie skazanemu odpisu prawomocnego wyroku z uzasadnie-
niem nastąpiło w dniu 16 marca 2001 r., natomiast w dniu 17 kwietnia 2001
r. skazany wystąpił z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia kasa-
cji. Zarządzeniem z dnia 30 maja 2001 r. wezwano skazanego, w trybie art.
120 k.p.k., do uzupełnienia wniosku przez złożenie kasacji sporządzonej i
podpisanej przez adwokata. Po otrzymaniu odpisu tego zarządzenia ska-
zany złożył kolejny wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu, zarzucając,
iż nie uzyskał odpowiedzi na wcześniejsze prośby, w tym także zawartą we
wniosku o przywrócenie terminu.
W dniu 23 lipca 2001 r. Przewodniczący Wydziału Karnego Sądu
Okręgowego w K. wydał zarządzenie, w którym uznał wniosek skazanego
o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji za bezskuteczny, wobec nie
spełnienia żadnego warunku wyznaczonego zarządzeniem z 30 maja 2001
r. Pismo skazanego z dnia 30 lipca 2001 r. zatytułowane „odwołanie”
przedstawiono wraz z aktami sprawy Sądowi Najwyższemu do rozpozna-
nia. W odwołaniu tym skazany powtarza zarzuty podniesione w ponawia-
3
nych wnioskach o wyznaczenie obrońcy z urzędu, argumentując, że z
uwagi na trudną sytuację majątkową i rodzinną oraz brak pracy w areszcie
śledczym, nie jest w stanie ustanowić obrońcy do sporządzenia kasacji;
skazany zarzuca ponadto, że wskutek nierozpoznania drugiego wniosku o
wyznaczenie obrońcy uniemożliwiono mu wniesienie kasacji w terminie,
mimo że wyroki sądów obu instancji zostały wydane „zaocznie” i są do-
tknięte innymi, licznymi uchybieniami. W konsekwencji skazany domaga
się przywrócenia terminu do wniesienia kasacji oraz wyznaczenia obrońcy
z urzędu, gdyż został pozbawiony prawa do obrony i możliwości wykaza-
nia, że jest niewinny.
Rozstrzygając jak w części dyspozytywnej postanowienia, Sąd Naj-
wyższy miał na uwadze, co następuje:
Zacząć należy od podkreślenia, że sąd odwoławczy zasadnie wezwał
skazanego do usunięcia braków formalnych wniosku o przywrócenie termi-
nu do wniesienia kasacji. Aby bowiem pismo procesowe mogło otrzymać
właściwy bieg, musi odpowiadać wymaganiom formalnym, przewidzianym
w art. 119 i 120 § 1 k.p.k., a także w przepisach szczególnych. Takim prze-
pisem szczególnym jest art. 126 § 1 k.p.k., który nakłada obowiązek jedno-
czesnego dopełnienia czynności, która miała być w terminie wykonana.
Warunkiem rozpoznania wniosku skazanego o przywrócenie terminu do
wniesienia kasacji było więc złożenie, wraz z tym wnioskiem, skargi kasa-
cyjnej, która powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę, gdyż
tylko taka kasacja spełnia wymóg określony w art. 526 § 2 k.p.k. Odstąpie-
nie od przestrzegania tych warunków oznaczałoby „przedłużenie” terminu
określonego w art. 524 § 1 zd. 1 k.p.k., choć możliwości takiej obowiązują-
ce przepisy nie przewidują (patrz: uchwała SN z dnia 14 maja 1971 r., VI
KZP 92/70, OSNKW, 1971, z. 7-8, poz. 105 i postanowienie SN z dnia 27
lipca 1997 r., II KZ 65/97, OSNKW 1997, z. 9-10 poz. 78).
4
Przedstawienie Sądowi Najwyższemu do rozpoznania pisma skaza-
nego zatytułowanego „odwołanie” rodzi konieczność udzielenia odpowiedzi
na pytanie, czy zarządzenie prezesa z dnia 23 lipca 2001 r., uznające
wniosek skazanego o przywrócenie terminu za bezskuteczny, zostało wy-
dane w formie i trybie wymaganym przez ustawę oraz czy decyzja zawiera-
jąca takie rozstrzygnięcie podlega zaskarżeniu.
Odnosząc się kolejno do tych kwestii, zauważyć trzeba, że uznanie
wniosku o przywrócenie terminu za bezskuteczny nie może być utożsa-
miane z odmową przywrócenia terminu. Podjęcie decyzji o odmowie bądź
przywróceniu terminu należy do wyłącznej kompetencji sądu (art. 126 § 2
k.p.k.) i może nastąpić dopiero wtedy, gdy spełnione są warunki do meryto-
rycznego rozpoznania wniosku, a więc wówczas, gdy został on skutecznie
wniesiony. Ustawowy zwrot o uznaniu pisma „za bezskuteczne” oznacza
bowiem, że pismo nie wywołuje skutku, jaki jest z nim związany w razie
nieuzupełnienia braku w terminie, czyli nie może zainicjować postępowa-
nia, któremu początek daje dopiero skuteczne wniesienie pisma proceso-
wego. A zatem w niniejszej sprawie nie doszło do skutecznego uruchomie-
nia postępowania o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji i z tego
względu nie mogło zapaść orzeczenie sądu, lecz tylko zarządzenie preze-
sa, podjęte w ramach dokonywanej z urzędu wstępnej kontroli prawidłowo-
ści wniosku zmierzającego do wszczęcia postępowania kasacyjnego, Za-
rządzenie o bezskuteczności wniosku ma identyczny charakter, jak zarzą-
dzenie prezesa o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia z powodu jego
braków formalnych z tym zastrzeżeniem tylko, że taka treść rozstrzygnięcia
(odmowa przyjęcia, a nie bezskuteczność) została wyraźnie zastrzeżona
dla środków odwoławczych (art. 429 § 1 k.p.k.) oraz kasacji (art. 530 § 2
k.p.k.), a w drodze wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy – także dla
wniosku o wznowienie postępowania. Pod względem skutków proceso-
wych wszystkie te decyzje są równoważne, gdyż blokują dalszy tok postę-
5
powania, a wyraźnego podkreślenia wymaga tutaj fakt, że każda z decyzji
o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia może być zweryfikowana przez
wniesienie zażalenia.
Nie inaczej trzeba rozstrzygnąć kwestię dopuszczalności zażalenia
na zarządzenie prezesa uznające za bezskuteczny wniosek skazanego o
przywrócenie terminu do wniesienia kasacji.
Co oczywiste, przepis art. 120 k.p.k. nie przewiduje zażalenia na wy-
daną w tym trybie decyzję, a ze wskazanych przyczyn nieuprawnione było-
by odwoływanie się do przepisu art. 126 § 3 k.p.k. Nie może mieć jednak
zastosowania art. 528 § 1 pkt 3 k.p.k., wyłączający dopuszczalność zaża-
lenia na postanowienie o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia ka-
sacji. Jest to przepis szczególny, w którym ustawodawca wprowadził nie-
zaskarżalność orzeczenia sądu, a wobec niedopuszczalności rozszerzają-
cej interpretacji przepisów szczególnych, nie może on odnosić się do decy-
zji innych podmiotów. Poza tym zarządzenie prezesa nie zawiera rozstrzy-
gnięcia, o którym mowa w tym przepisie, tj. o odmowie przywrócenia termi-
nu, lecz tylko o bezskuteczności złożonego wniosku. Dopuszczalność
wniesienia zażalenia na takie zarządzenie wynika z treści art. 466 § 1 i 2
k.p.k. w zw. z art. 459 § 1 in princ. k.p.k. Niewątpliwe jest bowiem, że za-
rządzenie prezesa sądu zamykające drogę do rozpoznania wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia kasacji zamyka zarazem drogę do wy-
dania wyroku w trybie kasacji i art. 459 § 1 in princ. k.p.k. odnosi się rów-
nież do takiej sytuacji (por. postanowienie SN z dnia 21 czerwca 1996 r., V
KZ 13/96, OSNKW 1996, z. 7-8, poz. 45). Za taką interpretacją wskaza-
nych przepisów przemawia również i to, że decyzja sądu określona w art.
528 § 1 pkt 3 k.p.k. może zostać zaskarżona „pośrednio”, tj. przy okazji
wniesienia zażalenia na odmowę przyjęcia kasacji (zob.: S. Zabłocki: Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1998, t. II, s. 684-685),
podczas gdy zarządzenie o bezskuteczności wniosku nie podlegałoby ta-
6
kiemu zaskarżeniu; nie można wszak odmówić przyjęcia kasacji, której nie
złożono.
W rezultacie Sąd Najwyższy przyjął, że w przypadku nieusunięcia, w
trybie art. 120 k.p.k., braków formalnych wniosku o przywrócenie terminu
do wniesienia kasacji, decyzja o bezskuteczności wniosku powinna być
podjęta w formie zarządzenia prezesa sądu (lub osoby wymienionej w art.
93 § 2 k.p.k.), nie zaś w formie postanowienia sądu wydanego w ramach
art. 126 § 2 k.p.k. (dlatego też spotykanego w praktyce kierowania tego ro-
dzaju spraw na posiedzenie sądu w celu wydania postanowienia nie można
uznać za zasadne); takie zarządzenie prezesa zamyka drogę do wydania
wyroku w trybie kasacji i podlega zaskarżeniu (art. 459 § 1 in princ. k.p.k. w
zw. z art. 466 k.p.k.).
Rozpoznając zatem zażalenie skazanego na zarządzenie z dnia 23
lipca 2001 r. Sąd Najwyższy uznał je za niezasadne. Oczywiste jest bo-
wiem, że wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji nie spełnia
wymogu określonego w art. 126 § 1 k.p.k. i brak ten, mimo wezwania, nie
został usunięty w terminie przewidzianym w art. 120 § 2 k.p.k. Z tego
względu zaskarżone zarządzenie, jako trafne, należało utrzymać w mocy.
Rozstrzygnięcie to nie rozwiązuje wszystkich problemów, jakie występowa-
ły w niniejszej sprawie. Rzecz w tym, że oprócz pierwszego wniosku o wy-
znaczenie obrońcy z urzędu (połączonego z wnioskiem o doręczenie odpi-
su wyroku z uzasadnieniem), skazany złożył następne wnioski o wyzna-
czenie obrońcy z urzędu e celu sporządzenia kasacji. Żaden z kolejnych
wniosków nie został rozpoznany, w tym także wniosek z dnia 15 marca
2001 r., złożony w terminie umożliwiającym skuteczne wniesienie kasacji.
Wniosek ten skazany umotywował, co ma istotne znaczenie, gdyż zarzą-
dzeniem z dnia 7 marca 2001 r. odmówiono uwzględnienia pierwszego
wniosku z uwagi na niewykazanie przez skazanego, dlaczego nie może
ponieść kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru. Umotywowanie wniosku
7
wymagało więc rozważenia przytoczonych w nim okoliczności oraz spraw-
dzenia niektórych z nich (np. dotyczących zatrudnienia i stanu konta w za-
kładzie karnym). W takiej sytuacji nie do zaakceptowania jest brak właści-
wej reakcji sądu, a za taką nie można uznać odręcznej adnotacji z dnia 14
maja 2001 r., uczynionej na kolejnym wniosku o pozostawieniu go bez roz-
poznania wobec rozstrzygnięcia kwestii wyznaczenia obrońcy zarządze-
niem z dnia 7 marca 2001 r.
Dodać przy tym trzeba, że decyzja odmawiająca wyznaczenia obroń-
cy z urzędu nie ma waloru prawomocności materialnej, czyli nie wyklucza
dopuszczalności ponownego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, gdy od-
mowa nastąpiła ze względu na brak względnej przesłanki, wymaganej do
wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. Usunięcie tego braku obliguje do
rozpoznania uzupełnionego wniosku, co rzecz jasna nie przesądza o kie-
runku rozstrzygnięcia wniosku i tym bardziej o możliwości skutecznego
wniesienia kasacji, ale wydanie decyzji, od której możliwość taka zależy,
jest bezwzględnie konieczne.