Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 30 października 2001 r.
III SW 79/01
1. Dopiskiem w rozumieniu art. 161 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Or-
dynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypo-
spolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) nie wpływającym na ważność
głosu jest dopisanie przez wyborcę "dodatkowych numerów list i nazw lub na-
zwisk albo poczynienie innych dopisków" na karcie do głosowania poza kratką
z lewej strony obok nazwiska kandydata na posła.
2. Umieszczenie na karcie do głosowania w kratce z lewej strony obok
nazwiska kandydata na posła jakiegokolwiek innego znaku niż "X" (symbolu,
zapisku, rysunku, zakreślenia, przekreślenia, zaznaczenia, itp.) powoduje nie-
ważność oddanego na niej głosu.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Barbara Wagner (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 30 października 2001
r. sprawy z protestu Leszka S. przeciwko ważności wyborów do Sejmu RP i do Se-
natu RP.
p o s t a n o w i ł:
uznać protest za bezzasadny.
U z a s a d n i e n i e
Leszek S. wniósł protest przeciwko ważności wyborów do Sejmu Rzeczypo-
spolitej Polskiej, podnosząc zarzut naruszenia przez Państwową Komisję Wyborczą
przepisów ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rze-
czypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499
ze zm.) poprzez wprowadzenie uchwałą z dnia 17 września 2001 r. zmiany do wy-
tycznych Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 sierpnia 2001 r. w części IV, lit. B,
2
pkt 1, polegającej na skreśleniu zdania: „Do znaków poczynionych w ramach tej sa-
mej listy stosuje się przepis art. 160 ust. 5 Ordynacji wyborczej” i wpisaniu w to miej-
sce zdania: „Postawienie takich samych znaków w ramach tej samej listy powoduje
także nieważność głosu”.
Zdaniem protestującego, taka interpretacja Ordynacji wyborczej „w sposób
oczywisty łamie zapisy” art. 160 ust. 5, zgodnie z którym „Jeżeli na karcie do głoso-
wania znak ”x” postawiono w kratce z lewej strony obok nazwisk dwóch lub większej
liczby kandydatów z tej samej listy okręgowej, to głos taki uważa się za głos ważnie
oddany na wskazaną listę okręgową z przyznaniem pierwszeństwa do uzyskania
mandatu kandydatowi na posła, którego nazwisko na tej liście umieszczone jest w
pierwszej kolejności” oraz art. 161, wedle którego: „Dopisanie na karcie do głosowa-
nia dodatkowych numerów list i nazw lub nazwisk albo poczynienie innych dopisków
nie wpływa na ważność oddanego na niej głosu”. W całym kraju stwierdzono 541.483
nieważnych głosów, co stanowi 3,99% wszystkich oddanych głosów. Ponieważ w
ocenie protestującego „istnieje wielkie prawdopodobieństwo, że znaczna część z
nich zostanie uznana za ważne, co w konsekwencji może mieć wpływ na ostateczny
wynik wyborów i ilość mandatów uzyskanych przez poszczególne ugrupowania”, a
także „na rozdział mandatów w ramach listy”, wniósł on „o powtórne sprawdzenie i
przeliczenie głosów uznanych za nieważne”.
Państwowa Komisja Wyborcza w stanowisku zajętym wobec protestu wyja-
śniła, że zmiany wytycznych stanowiących załącznik do uchwały z dnia 22 sierpnia
2001 r. uchwałą z dnia 17 września 2001 r. dokonała w rezultacie licznych wątpliwo-
ści zgłaszanych przez okręgowe i obwodowe komisje wyborcze co do interpretacji
pierwotnego sformułowania, iż do wszelkich znaków graficznych poczynionych w
obrębie kratki, w szczególności zamazania kratki, przekreślenia znaku w kratce itp.,
w ramach tej samej listy stosuje się art. 160 ust. 5 Ordynacji wyborczej. Art. 160 ust.
5 zawiera wyjątek od wyrażonej w ustępie 1 zasady, że warunkiem ważności głosu w
wyborach do Sejmu jest postawienie znaku "x" tylko na jednej liście i w kratce obok
nazwiska jednego kandydata z tej listy, i dotyczy wyłącznie znaku "x", nie zaś innych
znaków graficznych umieszczonych w pozostałych kratkach na tej samej liście.
W ocenie Państwowej Komisji Wyborczej, przepisy rozdziału 19 Ordynacji wy-
borczej wskazują, że "kratka przeznaczona do postawienia znaku "x" jest najważniej-
szym i najbardziej 'wrażliwym' miejscem karty do głosowania i dlatego powinna być
wolna od poprawek, skreśleń i zmazań", co "umożliwia odczytanie w sposób pewny
3
woli wyborcy i sprzyja zapewnieniu jawności i przejrzystości procedur wyborczych".
"Przyjęcie liberalnej interpretacji dopuszczającej zamazywanie kratek, przekreślenia
znaków "x", stawiania innych znaków niż "x" w obrębie kratki - bez skutku w postaci
nieważności głosu - musiałoby się odnosić do całej karty do głosowania (wszystkich
list równocześnie), bowiem dopuszczenie takich zachowań tylko w obrębie jednej
listy nie jest uzasadnione żadnymi względami prawnymi. W krańcowych przypadkach
ustalenie przez obwodową komisję wyborczą, na kogo wyborca oddał głos, polega-
łoby na analizie różnych znaków i zamazań dokonanych w wielu kratkach i na róż-
nych listach w celu ustalenia, czy któryś ze znaków w kratkach jest znakiem "x" lub
do niego podobnym. W takich sytuacjach liberalna interpretacja prowadziłaby do do-
wolności ustaleń zniekształcających wolę wyborcy i sprzyjała nadużyciom".
Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej, uprawniona jest teza, że warunki
ważności głosu są znane większości wyborców. Informacje o sposobie głosowania
zostały umieszczone na kartach głosowania do Sejmu i na plakatach wywieszonych
w lokalach obwodowych komisji wyborczych. Były upowszechniane w prasie, radiu i
telewizji "przed wszystkimi wyborami oraz referendami w ostatnim dziesięcioleciu".
"Znaczna część wyborców, a być może większość wyborców, którzy oddali głosy
nieważne z tego powodu, że kratki na kartach do głosowania były zamazane, lub
były w nich przekreślone znaki "x" albo inne znaki różne od "x" miała świadomość, że
oddaje głosy nieważne i był to ich wybór lub zgoda na takie potraktowanie ich gło-
sów". Nadto, przytaczając porównawczo liczby głosów nieważnych w wyborach do
Sejmu z lat 1991, 1993 i 1997, Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, że dane
te, utrzymujące się na zbliżonym poziomie, " nie uprawdopodobniają zasadności
zarzutu protestu o wpływie wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej na liczbę gło-
sów nieważnych".
W konkluzji Państwowa Komisja Wyborcza wniosła "o wydanie opinii, że za-
rzuty zawarte w proteście Leszka S. są niezasadne".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 100 ust. 3 Konstytucji: „Zasady i tryb zgłaszania kandydatów na
posłów i senatorów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów
określa ustawa”. Jest to ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
4
Według art. 36 ust. 1 Ordynacji wyborczej, „stałym najwyższym organem wy-
borczym właściwym w sprawach przeprowadzania wyborów” jest Państwowa Komi-
sja Wyborcza. Do jej kompetencji należy, między innymi, wydawanie wiążących ko-
misje wyborcze wytycznych (art. 40 ust. 1). Stosownie do cz. IV, zatytułowanej „Za-
dania obwodowych komisji wyborczych po zakończeniu głosowania”, lit. B - „Ustale-
nie wyników głosowania na okręgowe listy kandydatów na posłów”, pkt 1 Załącznika
do uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 sierpnia 2001 r. w sprawie wy-
tycznych dla obwodowych komisji wyborczych, dotyczących zadań i trybu pracy w
przygotowaniu i przeprowadzeniu głosowania w wyborach do Sejmu Rzeczypospo-
litej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 23 wrześ-
nia 2001 r. (M.P. Nr 29, poz. 496), w brzmieniu nadanym mu uchwałą PKW z dnia 17
września 2001 r. (M.P. Nr 31, poz. 524), „Wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia,
w tym również i znak „x” postawiony przez wyborcę poza przeznaczoną na to kratką,
traktuje się jako dopiski, niewpływające na ważność głosu. Natomiast wszelkie znaki
graficzne poczynione w obrębie kratki przy różnych okręgowych listach, w szczegól-
ności zamazanie kratki, przekreślenie znaku w kratce itp., a postawienie znaku w
kratce na innej liście powodują nieważność głosu. Postawienie takich znaków w ra-
mach tej samej listy powoduje także nieważność głosu”.
Wnoszący sprzeciw nie kwestionuje zgodności z Ordynacją wyborczą dwu
pierwszych zdań zacytowanego fragmentu wytycznych, zarzucając jedynie sprzecz-
ność z tą ustawą zdania trzeciego. Ocena trafności tego zarzutu wymaga wykładni
przepisów Ordynacji wyborczej regulujących sporną materię. „Sposób głosowania i
warunki ważności głosu” określają art. 160 i 161 Ordynacji wyborczej. Zasadą waż-
ności głosu, wyrażoną w art. 160 ust. 1, jest głosowanie na jedną tylko listę okręgową
przez postawienie na karcie do głosowania znaku „x” w kratce z lewej strony obok
nazwiska jednego z kandydatów z tej listy. Od reguł głosowania na jedną listę okrę-
gową przez postawienie znaku „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska kandydata
nie ma odstępstw. Od zasady głosowania na jednego kandydata ustawodawca
przewidział wyjątek - głos jest ważny także wówczas, gdy na karcie do głosowania
znak „x” postawiono w kratce z lewej strony obok nazwisk dwóch lub większej liczby
kandydatów z tej samej listy okręgowej (ust. 5). Art. 160 przewiduje dwie sytuacje,
gdy pomimo pomieszczenia w kratce przy nazwisku kandydata znaku „x” głos jest
nieważny. Takie konsekwencje powoduje postawienie znaku „x” przy dwu lub więk-
5
szej liczbie kandydatów z różnych list (ust. 2) albo na liście, której rejestracja została
unieważniona (ust. 3).
Analiza art. 160 Ordynacji wyborczej prowadzi do wniosku, że „kratka z lewej
strony obok nazwiska kandydata” na posła jest szczególnym miejscem (przestrzenią)
karty do głosowania. Można ją albo wypełnić znakiem „x” albo pozostawić pustą.
Umieszczenie w niej jakiegokolwiek innego niż „x” znaku (symbolu, zapisku, rysunku,
zakreślenia, zamazania itp.) nie jest ani wskazaniem pierwszeństwa kandydata do
uzyskania mandatu (ust.1), ani oddaniem głosu na listę (ust.4), ani przyznaniem
pierwszeństwa do uzyskania mandatu jednemu spośród kilku kandydatów wskaza-
nych (ust.5). Znaku „x” nie równoważy żaden inny znak.
Z powyższego wynikają konsekwencje dla wykładni art. 161 Ordynacji. Dopi-
sanie na karcie do głosowania „dodatkowych numerów list i nazw lub nazwisk albo
poczynienie innych dopisków nie wpływa na ważność oddanego na niej głosu”, z tym
wszakże zastrzeżeniem, że dopiski te pomieszczono poza kratkami przeznaczonymi
wyłącznie na wskazanie pierwszeństwa kandydata do uzyskania mandatu. Jeżeli
wyborca „dopisał” cokolwiek w obrębie kratki „zarezerwowanej” dla ewentualnego
znaku „x” - zamiast lub oprócz tego znaku, jego głos jest nieważny. Niezależnie od
tego czy uczynił to na kilku listach, czy na jednej z nich. Można nawet stwierdzić, że
tym bardziej na jednej liście, skoro głosowanie na kilka list okręgowych powoduje, z
mocy art. 160 ust. 1 i 2, nieważność głosu w każdym przypadku.
Ratio legis takiej regulacji wydaje się oczywista. Akt głosowania ma charakter
publiczny (ustrojowy). Nie jest prywatnoprawnym oświadczeniem woli poddającym
się wykładni, które na dodatek, pod pewnymi warunkami, można odwołać. Intencje
więc oraz wola wyborcy muszą być wyrażone jasno, w sposób nie budzący wątpliwo-
ści i to w chwili głosowania. Głosowanie poprzedza wielotygodniowa kampania wy-
borcza, w czasie której uprawnieni do głosowania mają czas na zapoznanie się z
programami poszczególnych komitetów wyborczych i ich kandydatami. Samo głoso-
wanie - czynność dobrowolna i świadoma - jest już tylko przysłowiową „kropką nad i”.
Brakiem zdecydowania w momencie głosowania, dekoncentracją, niedostatecznym
skupieniem ryzykuje wyborca oddanie nieważnego głosu. Z drugiej strony, precyzyj-
ne uregulowanie reguł głosowania i nawet nieco restrykcyjne kryteria ważności głosu,
jeżeli nawet nie wykluczają, to na pewno utrudniają jego przerobienie (sfałszowanie).
Dotyczy to zwłaszcza tak prostego sposobu jak manipulowanie znakami „x” przez ich
6
dopisywanie i zamazywanie lub przekreślanie. Zatem za ścisłym określeniem zasad
głosowania przemawia także interes ogólny (społeczny).
W konkluzji, Sąd Najwyższy stwierdza, że dokonana przez Państwową Komi-
sję Wyborczą interpretacja art. 160 ust. 5 i art. 161 Ordynacji wyborczej oraz wytycz-
na dla okręgowych komisji wyborczych, by w przypadku dokonania na karcie do gło-
sowania w obrębie kratki jakichkolwiek znaków graficznych innych niż „x” - tylko lub
także - kwalifikowały one oddany głos jako nieważny, jest prawidłowa.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 80 ustawy z
dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i
do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, orzekł jak w sentencji.
========================================