Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 listopada 2001 r.
II UKN 577/00
Decyzja organu rentowego o odmowie przywrócenia terminu do opłace-
nia składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne (obecnie niewyrażenie
zgody na opłacenie składki po terminie) podlega zaskarżeniu do sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2001 r. sprawy z wniosku
Beaty B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w J. o zasiłek
chorobowy, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia16 czerwca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w J. decyzją z dnia 20 października
1999 r. stwierdził, iż wnioskodawczyni Beata B. nie podlega od dnia 1 stycznia 1999
r. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i nie ma w związku z tym prawa do
zasiłku chorobowego za okres od 2 września do 24 października 1999 r.
W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, z powołaniem się na przepisy
art. 47 i 14 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), że wnioskodawczyni należne z tytułu dobro-
wolnego ubezpieczenia chorobowego składki za miesiące styczeń, luty, czerwiec,
lipiec, sierpień 1999 r, regulowała po obowiązujących terminach, a skoro termin do
opłacenia składek nie został jej przywrócony, została ona wyłączona z ubezpieczenia
chorobowego od 1 stycznia 1999 r., z mocy ustawy. Rozpoznając odwołanie wnio-
skodawczyni, Sąd pierwszej instancji (Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krośnie) wyrokiem z dnia 23 lutego 2000 r. uwzględnił złożone od-
2
wołanie ustalając, że Beata Bała podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowe-
mu od 1 stycznia 1999 r. i ma prawo do zasiłku chorobowego za okres od 2 września
do 24 października 1999 r.
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wnioskodawczyni prowadzi działalność go-
spodarczą od 1 czerwca 1997 r. W dniu 30 stycznia 1999 r. złożyła w organie rento-
wym wniosek o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 stycznia
1999 r. W okresie od 6 stycznia do 22 lutego 1999 r. korzystała ze zwolnienia lekar-
skiego. Składkę z tytułu ubezpieczenia chorobowego za styczeń uiściła 15 lutego
1999 r., to jest z trzydniowym opóźnieniem, za czerwiec - 30 lipca, za lipiec - 23
sierpnia, a za sierpień - 14 września. Za pozostałe miesiące, w okresie pomiędzy
styczniem a wrześniem 1999 r., składki zostały uregulowane w terminie. Sąd pod-
niósł, że rozstrzygnięcie o zasadności złożonego przez wnioskodawczynię odwoła-
nia, jest uzależnione od „oceny poprawności postępowania ZUS w zakresie doty-
czącym rozpoznania wniosku o przywrócenie terminów do opłacenia składek przez
wnioskodawczynię uregulowanych z opóźnieniem”. Oceniając tę okoliczność Sąd
uznał, że organ rentowy odmawiając przywrócenia uchybionych terminów, nie badał
spełnienia przez nią przesłanek do ich przywrócenia, co potwierdza decyzja odmow-
na, w tej kwestii nie zawiera bowiem żadnego uzasadnienia. W ocenie Sądu pierw-
szej instancji opóźnienie w opłaceniu składek nie było nadmierne i nastąpiło z przy-
czyn niezawinionych przez wnioskodawczynię, która uprawdopodobniła brak swojej
winy, wyjaśniając, że spóźnienie zostało spowodowane okresowymi trudnościami
finansowymi usprawiedliwionymi wyjątkową sytuacją zdrowotną i spowodowaną nią
hospitalizacją. Te okoliczności są jednym z uzasadnionych przypadków w rozumieniu
art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dającym podstawę
do przywrócenia uchybionych terminów.
Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, oddalając apelację or-
ganu rentowego. Sąd ten uznał trafność ustaleń Sądu pierwszej instancji, wskazując
nadto - w związku z zarzutem apelacji, że decyzja organu rentowego w przedmiocie
nieprzywrócenia terminu do opłacenia składki należnej z tytułu ubezpieczenia dobro-
wolnego, podlega merytorycznej kontroli Sądu w związku z oceną odwołania od de-
cyzji rozstrzygającej o niepodleganiu ubezpieczeniu (wyrok z dnia 16 czerwca 2000
r. [...]).
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 14 ust.1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
3
o systemie ubezpieczeń społecznych - wniósł o jego zmianę bądź też uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Zdaniem
skarżącego pogląd Sądu, iż decyzja organu rentowego odmawiająca przywrócenia
terminu do opłacania składki należnej z tytułu dobrowolnego ubezpieczenia podlega
kontroli sądu, nie jest trafna, nie znajduje bowiem oparcia w art. 14 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych. Odmienne twierdzenia Sądu są wynikiem błędnej wy-
kładni tego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 393 11
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, ta zaś została ograniczona przez skarżący organ rentowy do naruszenia prawa
materialnego. Brak zarzutu uchybienia przepisom prawa procesowego oznacza (w
świetle ustalonego orzecznictwa) związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycz-
nymi zaskarżonego wyroku (por. wyrok z dnia 21 marca 1997 r., I PKN 58/97,
OSNAPiUS 1997 nr 22, poz. 436). W okolicznościach faktycznych sprawy oznacza
to, że nie są kwestionowane ustalenia Sądu Apelacyjnego co do przyczyny opóźnień
w regulowaniu przez wnioskodawczynię składek ubezpieczeniowych, w tym stwier-
dzenia, że było to wynikiem jej stanu zdrowia I spowodowanej nim hospitalizacji, jak
również i to, że organ rentowy, odmawiając wnioskodawczyni przywrócenia uchybio-
nego terminu do opłacenia składek, nie badał czy były przesłanki do takiej decyzji.
W związku z zarzutem kasacji należy, stwierdzając jego niezasadność, wska-
zać, że w przypadku złożenia przez ubezpieczonego wniosku o przywrócenie termi-
nu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne, pozytywna decy-
zja organu rentowego powoduje kontynuowanie dotychczasowego stosunku dobro-
wolnego ubezpieczenia społecznego pod warunkiem opłacenia należnych składek w
wyznaczonym decyzją terminie, natomiast decyzja negatywna stanowi w istocie rze-
czy potwierdzenie (deklarację) ustania (wygaśnięcia) z mocy prawa dobrowolnego
ubezpieczenia społecznego i jako taka może być zaskarżona w sądowym postępo-
waniu odwoławczym w trybie art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
(podobnie w wyroku z dnia 8 sierpnia 2001 r., II UKN 518/00 - jeszcze niepubliko-
wany).
W stanie prawnym regulującym organizację ubezpieczeń społecznych - co po-
mija kasacja - doszło do znaczącej zmiany powstałej w związku z wejściem w życie
4
ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Ustawa
ta, określająca między innymi zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i za-
sady ustalania składek na ubezpieczenie społeczne, a także zasady działania Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych (art. 2 ust. 1 pkt 1, 2 i 6 ustawy), uchyliła w całości,
między innymi, ustawę z dnia 25 listopada 1986r. o organizacji i finansowaniu ubez-
pieczeń społecznych, w której przewidując prawo odwołania do sądu od decyzji or-
ganu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wyraźnie wskaza-
no, że nie przysługuje ono w sprawach, w których decyzja zależy od swobodnego
uznania (art.23 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych). W aktualnym stanie prawnym (art. 83 ust 1 pkt 3 i ust.2 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń spolłecznych), Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych
spraw dotyczących w szczególności ustalania wymiaru składek, a także umarzania
należności z tytułu składek, przy czym wyliczenie tych decyzji w powołanym wyżej
przepisie, nie ma charakteru wyczerpującego (świadczy o tym sformułowanie „w
szczególności”
). Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w
terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.
Jedynie od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji
odmownej w tego rodzaju sprawach odwołanie nie przysługuje (art. 83 ust. 4 tej
ustawy). Ta, nie budząca w ocenie Sądu Najwyższego, wątpliwości interpretacyjnych
na tle wykładni gramatycznej zasada, oznacza, że w aktualnym stanie prawnym
kognicja sądu jest wyłączona tylko w sprawach dotyczących decyzji przyznających
albo odmawiających przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Brak podstaw do
wyłączania z dopuszczalności zaskarżenia innych decyzji Zakładu w sprawach wy-
mienionych w ustawie „według zasad określonych w przepisach KPC ”
, w tym doty-
czących przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie
społeczne (w brzmieniu ustawy obowiązującym w 1999 r.), czy też obecnie wyraże-
nia zgody na opłacenie składki po terminie, są to bowiem sprawy z zakresu ubezpie-
czeń społecznych (art.476 § 2 pkt 1 i 3 KPC) i jako takie mają charakter sprawy cy-
wilnej w rozumieniu art. 1 KPC. Szersze rozważania na ten temat, podzielane przez
skład obecny, zawierają uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., III
ZP 15/00 (OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 864) oraz z dnia 28 marca 2001 r., III ZP 2/01
(OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 445).
Wszystko to pozwala na podzielenie stanowiska Sądu Apelacyjnego w tym
przedmiocie i uznanie w związku z tym, że jedyny podniesiony w kasacji organu
5
rentowego zarzut nie jest trafny, co uzasadnia ocenę, że nie jest ona oparta na
usprawiedliwionych podstawach.
Z tych względów, na podstawie art.393 12
KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================