Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 listopada 2001 r.
II UKN 599/00
Ustalenie związku przyczynowego pomiędzy pobytem w więzieniu PRL z
przyczyn politycznych, a późniejszą o 50 lat niezdolnością do pracy, wymaga
wiadomości specjalnych. Ustalenia tego dokonuje sąd w oparciu o dowód z
opinii biegłych lekarzy (art. 278 § 1 KPC), a nie w drodze domniemań faktycz-
nych (art. 231 KPC).
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2001 r. sprawy z wniosku
Stefana T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o rentę
inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 25 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z
dnia 28 kwietnia 1999 r. [...] oddalił odwołanie, które Stefan T. wniósł od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 12 stycznia 1999 r., odma-
wiającej ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd
Okręgowy podał, że wnioskodawca w latach 1949 - 1951 przebywał z przyczyn poli-
tycznych w więzieniu, z którego to tytułu posiada uprawnienia kombatanckie. Dowód
z opinii biegłych lekarzy : internisty, neurologa, chirurga, ortopedy i psychiatry wyka-
zał jednak, że schorzenia stwierdzone u wnioskodawcy nie pozostają w związku z
pobytem w więzieniu, lecz mają samoistny charakter, występują u ludzi o różnych
zawodach oraz drodze życiowej i są wyrazem biologicznego starzenia się organizmu.
Wprawdzie wnioskodawca powołuje się na wypadek, któremu miał ulec podczas
2
pracy w kopalni, ale zdarzenie to - zdaniem biegłego ortopedy, wyrażonym w uzupeł-
niającej opinii lekarskiej - nie pozostawiło zmian w radiologicznym obrazie kręgosłu-
pa. Sąd Okręgowy stwierdził też, że spanie na betonie i ogólnie złe warunki pobytu w
więzieniu mają niewątpliwie szkodliwy wpływ na ludzki organizm, ale u wnioskodaw-
cy nie doprowadziło to do zmian świadczących o niezdolności do pracy.
Wywiad udzielony lekarzowi orzecznikowi ZUS wskazuje zresztą, że wniosko-
dawca leczył się sporadycznie, zatem trudno dać mu wiarę, iż następstwa pobytu w
więzieniu ujawniły się dopiero po 47 latach. Tymczasem prawo do spornej renty nie
przysługuje za sam fakt pobytu w więzieniu, ale dopiero wtedy, gdy spowodował on
niezdolność do pracy. Dlatego Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na podstawie art.7
ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 113, poz.68 ze zm.) w związku z
art.12 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity: Dz.U. z
1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.).
Apelację wniesioną od tego orzeczenia przez wnioskodawcę oddalił Sąd
Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 25
maja 2000 r. [...]. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione w postę-
powaniu pierwszoinstancyjnym oraz wyrażone w nim oceny prawne, a ponadto pod-
kreślił, że w związku z pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych pozostają tylko
zaburzenia stresowe, ale ich niewielkie nasilenie (dotychczasowy brak konieczności
leczenia psychiatrycznego) nie pozwala na uznanie, że spowodowały ograniczenie
zdolności do zatrudnienia i to w znacznym stopniu, a tylko on pozwalałby na stwier-
dzenie częściowej niezdolności do pracy. Pozostałe schorzenia nie wykazują nato-
miast związku ze wspomnianym pobytem w więzieniu i są następstwem biologiczne-
go procesu starzenia się organizmu, mają charakter samoistny, niezależny od wa-
runków pracy i warunków bytowych tym bardziej, że - jak wskazał zainteresowany -
tylko przez miesiąc przebywał na betonowej posadzce, a po opuszczeniu zakładu
karnego przepracował około 30 lat, w tym także w zawodzie nauczyciela.
Kasację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony, zarzucając naruszenie
„art.231 KPC poprzez uznanie, że w sprawie brak jest przesłanek na domniemanie
związku przyczynowego pomiędzy pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych a
powstaniem inwalidztwa”, na której to podstawie domagał się uchylenia kwestiono-
wanego rozstrzygnięcia i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
3
rozpoznania, z uwzględnieniem kosztów postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu kasacji twierdzi się w szczególności, że postępowanie dowodowe w
sprawach rentowych przedmiotowego typu nie powinno się ograniczać do daremne-
go żądania od strony przedstawienia bezpośrednich dowodów, „tylko w większym
stopniu opierać na domniemaniach faktycznych”, tym bardziej, iż zasada kontradyk-
toryjności i dyspozycyjności jest w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
ograniczona przez obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia przez sąd z urzędu
wszystkich okoliczności danego przypadku. Ze względu na „upływ czasu i wielość
schorzeń wnioskodawcy” jest - zdaniem skarżącego - „co najmniej ryzykowne i nie-
uzasadnione” stwierdzenie przez Sąd „w sposób kategoryczny i nie ulegający wątpli-
wości”, że pomimo ogólnie znanych złych warunków stwarzanych w latach 1949 -
1951 więźniom politycznym nie spowodowały one w organiźmie wnioskodawcy
zmian stanowiących wyraz niezdolności do pracy. Bezzasadne jest też „sztuczne
rozdzielanie poszczególnych schorzeń wnioskodawcy” zamiast operowania „katego-
rią ogólnego stanu zdrowia”, co miało zdaniem skarżącego polegać na tym, iż powię-
zienne zaburzenie stresowe „zostało potraktowane odrębnie od innych schorzeń i
jako takie uznane za nie powodujące niezdolności do pracy”. Tym samym „Sądy obu
instancji pominęły istotną okoliczność, iż wnioskodawca pracujący jako pedagog
przeszedł w 1982 r. na wcześniejszą emeryturę właśnie ze względu na pogarszający
się stan psychiczny. Czynienie zarzutu ofierze represji politycznych, że w czasach
komunistycznych nie leczyła się psychiatrycznie w związku z doznanymi urazami jest
oczywistą niedorzecznością”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega oddaleniu, gdyż jej podstawa nie znajduje usprawiedliwienia.
Chybiony jest bowiem jedyny skonkretyzowany zarzut skargi, że w kwestionowanym
rozstrzygnięciu doszło do naruszenia art. 231 KPC, stanowiącego, iż sąd może
uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli
taki wniosek można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Pogwałcenie cytowa-
nego przepisu miałoby zdaniem wnoszącego kasację polegać na nieprzyjęciu w dro-
dze domniemania faktycznego, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy pobytem
wnioskodawcy w latach 1949 -1951 w więzieniu z politycznych przyczyn a jego aktu-
alnie rozpoznanymi schorzeniami, kwalifikowanymi skądinąd jako powodujące cał-
4
kowitą niezdolność do pracy, aczkolwiek „tylko” z tzw. ogólnych przyczyn. Innymi
słowy, wnoszący kasację twierdzi, że Sąd Apelacyjny nie tylko „mógł”, lecz zgoła
„powinien” w oparciu o zasady logiki i życiowego doświadczenia uznać, iż aktualny
stan zdrowia wnioskodawcy, będącego w czasach stalinowskich, a więc przed pra-
wie 50 laty, więźniem politycznym, jest przyczynowym następstwem owego uwięzie-
nia, skoro jego szkodliwy wpływ na ludzki organizm nie stanowi przedmiotu jakiejkol-
wiek kontrowersji. Podobnie skonstruowany zarzut świadczy o tym, iż wnoszący ka-
sację nie wie albo nie chce przyjąć do wiadomości, że w tym wypadku chodzi o przy-
czynowość w rozumieniu nauk medycznych, a zatem wypowiadanie się na jej temat
wymaga wiadomości specjalnych, wobec czego odpowiednich ustaleń dokonuje sąd
w oparciu o dowód z opinii biegłych lekarzy (art. 278 § 1 KPC).
Tak też w przedmiotowej sprawie uczynił Sąd pierwszej instancji, zaś opinia
powołanych przezeń biegłych lekarzy o specjalnościach adekwatnych do schorzeń
zgłaszanych przez wnioskodawcę była w swych konkluzjach co do braku wspomnia-
nego wyżej związku przyczynowego w pełni jednoznaczna. Nie sposób zatem pod-
ważać decyzji Sądu Apelacyjnego o przyjęciu tych ustaleń za podstawę własnego
rozstrzygnięcia. Dotyczy to również ustalenia, że wprawdzie z pobytem w więzieniu
wiążą się stwierdzone u wnioskodawcy „zaburzenia stresowe”, lecz nie stanowią one
przyczyny jego niezdolności do pracy. Wspomniane ustalenie nie budzi też zastrze-
żeń metodycznych i wbrew twierdzeniom kasacji nie ma nic wspólnego ze „sztucz-
nym rozdzielaniem poszczególnych schorzeń”, zamiast „operowania kategorią ogól-
nego stanu zdrowia”, zwłaszcza gdyby prawidłowe operowanie tą kategorią rozumieć
-za wnoszącym kasację - w ten sposób, że skoro z pobytem w więzieniu łączą się
zaburzenia stresowe, to związek ten obejmuje również pozostałe schorzenia. Dys-
kwalifikacji takiego sposobu rozumowania nie jest przy tym w stanie zapobiec zgło-
szenie w kasacji całkiem nowego argumentu, iż ze względu na „pogarszający się
stan psychiczny” wnioskodawca musiał też już w 1982 r. skorzystać z wcześniejszej
emerytury nauczycielskiej. Argument ten jest zresztą dla rozpoznania kasacji pozba-
wiony wszelkiej doniosłości. Dlatego zdziwienie i niesmak budzi konstruowana na
jego tle nieprawdziwa i w istocie impertynencka sugestia, iż Sąd Apelacyjny czynił
wnioskodawcy, będącemu ofiarą politycznych represji „oczywiście niedorzeczne” za-
rzuty, że „nie leczył się psychiatrycznie w komunistycznych czasach w związku z do-
znanymi urazami”. Tymczasem chodzi tu tylko o zamieszczoną w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku uwagę, że przeciw tezie o pozostawieniu przez pobyt w więzie-
5
niu trwałych i istotnych następstw dla zdrowia wnioskodawcy przemawia między in-
nymi fakt, iż po opuszczeniu zakładu karnego przepracował on przy sporadycznych
jedynie wizytach u lekarzy okres około 30 lat, wykonując między innymi trudny zawód
nauczyciela. Ta trafna uwaga ma pełne oparcie w okolicznościach niniejszej sprawy i
usprawiedliwiałaby posłużenie się przez Sąd Apelacyjny domniemaniem faktycznym
o treści wręcz przeciwnej do sugerowanej przez wnoszącego kasację i tej oceny nie
jest w stanie zmienić specyficzna retoryka kasacji, należąca do kategorii publicystyki
społecznej i polityczno - prawnej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art.393 12
KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================