Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 listopada 2001 r.
I PKN 661/00
Nauczyciel prowadzący w szkole specjalnej zajęcia dydaktyczne w kla-
sach łączonych nabywał na podstawie § 1 ust. 1 w związku z § 2 pkt 1 i 6 oraz §
3 ust. 4 zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 31 lipca 1982 r. w
sprawie wykazu trudnych i uciążliwych warunków pracy oraz zasad wypłaca-
nia dodatków z tytułu pracy w tych warunkach (Dz.Urz. M.O.iW. Nr 11, poz. 98)
prawo do dwóch dodatków do wynagrodzenia za pracę.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2001 r. sprawy z powódz-
twa Barbary C., Krystyny O. i Elżbiety M. przeciwko Szkole Podstawowej dla Dzieci
Przewlekle Chorych przy Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w K. o
zapłatę dodatku za pracę w klasach łączonych, na skutek kasacji strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z
dnia 20 października 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od strony pozwanej tytułem kosztów postępo-
wania na rzecz powódki Krystyny O. kwotę 860 zł (osiemset sześćdziesiąt) oraz na
rzecz powódki Barbary C. kwotę 485 zł (czterysta osiemdziesiąt pięć).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 7 maja 1999 r. [...] za-
sądził od Szkoły Podstawowej dla Dzieci Przewlekle Chorych przy Wojewódzkim
Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w K. na rzecz powódek Barbary C. kwotę
9.316,89 zł, Krystyny O. kwotę 11.092,92 zł i Elżbiety M. kwotę 5.246,78 zł tytułem
dodatku za pracę w klasach łączonych w latach szkolnych 1994/95, 1995/96 i
1996/97. Sąd Rejonowy ustalił, że w okresie objętym sporem powódki były zatrud-
nione w pozwanej szkole na stanowiskach nauczycielek. Pozwana jest szkołą spe-
- 2 -
cjalną prowadzącą nauczanie dzieci przebywających w szpitalu, zatem liczba
uczniów w zespołach klasowych była zmienna w związku z rotacją pacjentów. Zaję-
cia prowadzono w zespołach klasowych składających się z uczniów różnych klas
szkoły podstawowej i szkoły specjalnej. Powódki w okresie od września 1994 r. do
czerwca 1997 r. pracowały w klasach łączonych nie otrzymując za to dodatku.
Świadczenie to pozwana zaczęła wypłacać od września 1997 r. W okresie objętym
sporem powódki przepracowały w klasach łączonych następującą liczbę godzin:
Barbara C. - 1.316, Krystyna O.- 1.753 i Elżbieta M. - 906. Zdaniem Sądu Rejono-
wego żądania powódek są zasadne, gdyż § 14 ust. 1 pkt 2 zarządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 4 lutego 1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli
(M.P. Nr 10, poz. 80 ze zm.) stanowił, że nauczycielom szkół podstawowych prowa-
dzącym zajęcia w klasach łączonych przysługuje dodatek w wysokości 25% stawki
godzinowej za każdą przepracowaną w tych klasach godzinę nauczania. Zespół kla-
sowy złożony z uczniów różnych klas stanowił klasę łączoną, a więc nauczyciel pro-
wadzący takie zajęcia miał prawo do dodatku. Również nauczanie dzieci realizują-
cych program szkoły ogólnodostępnej i szkoły specjalnej należy zdaniem Sądu
pierwszej instancji zakwalifikować jako prowadzenie klasy łączonej z uwagi na ko-
nieczność realizowania zajęć według dwóch różnych programów nauczania. Pobie-
ranie przez powódki dodatków za pracę w trudnych warunkach pracy nie wyklucza
przyznania im dodatku za pracę w klasach łączonych. Dlatego też Sąd Rejonowy
zasądził sumy wynikające z opinii biegłego. Na zasądzone kwoty składało się wyna-
grodzenie z tytułu dodatku za pracę w klasach łączonych, wyrównanie wynagrodze-
nia urlopowego i skapitalizowane odsetki.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 20 października 1999 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej. Sąd drugiej in-
stancji uznał za niesłuszny zarzut, że § 3 ust. 4 zarządzenia Ministra Oświaty i Wy-
chowania z dnia 31 lipca 1982 r. w sprawie wykazu trudnych i uciążliwych warunków
pracy oraz zasad wypłacania dodatków z tytułu pracy w tych warunkach
(Dz.Urz.M.O.iW. Nr 11, poz. 98) nie nakładał na pracodawcę obowiązku wypłaty na-
uczycielom dodatków za prowadzenie zajęć w klasach łączonych, o ile pobierali do-
datki za pracę w trudnych warunkach. Przepis ten musi być bowiem interpretowany
na tle całej regulacji, a nie wyrywkowo. Paragraf 1 ust. 1 tego zarządzenia stanowi
- 3 -
wyraźnie, iż nauczycielom pracującym w trudnych i uciążliwych warunkach pracy
przysługują z tego tytułu dodatki do wynagrodzenia według zasad określonych za-
rządzeniem. Zgodnie z § 2 pkt 6 tego zarządzenia za pracę w trudnych warunkach
uznawało się prowadzenie zajęć dydaktycznych w klasach łączonych, a według § 2
pkt 1 za taką pracę uznawało się prowadzenie zajęć dydaktycznych w szkołach (kla-
sach) specjalnych. Przepisy § 3 zarządzenia określały zasady wypłacania dodatków
wymienionych w § 2. W szczególności § 3 pkt 4 zarządzenia stanowił, że prawo do
dodatków z tytułu prowadzenia zajęć, o których mowa w § 2 pkt 1 (szkoły i klasy
specjalne), nie wyklucza możliwości otrzymania dodatku z tytułu prowadzenia zajęć
wymienionych w § 2 pkt 6 (klasy łączone). Sąd Okręgowy uznał więc, że nauczyciel
mógł otrzymywać zarówno dodatek z § 2 pkt 1, jak i z § 2 pkt 6 zarządzenia, skoro
nie wykluczały się one. Samo sformułowanie „prawo do dodatku z tytułu prowadze-
nia zajęć, o których mowa w § 2 pkt 1 nie wyklucza możliwości otrzymania dodatku z
tytułu prowadzenia zajęć wymienionych w § 2 pkt 6” świadczy, że nauczyciel miał
prawo do obu dodatków, jeśli spełniał warunki do ich nabycia. Sąd drugiej instancji
nie podzielił też zarzutu, że powódki prowadziły zajęcia integracyjne, a nie w klasach
łączonych. Pozwana jest szkołą specjalną. Z zarządzenia Nr 29 Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 4 października 1993 r. (Dz.Urz. M.E.N. Nr 9, poz. 36) wynika zaś,
że zespoły integracyjne mogą być tworzone jedynie w ogólnodostępnych szkołach
publicznych. Co do zastrzeżeń dotyczących wyliczenia przez biegłego wysokości do-
chodzonych roszczeń, Sąd drugiej instancji uznał, że zarzut pozwanej w tym zakre-
sie nie jest zasadny. W marcu 1999 r. została do strony pozwanej wysłana opinia
biegłego z zakresu księgowości. Na rozprawie w dniu 20 kwietnia 1999 r., zarówno
pełnomocnik pozwanej szkoły, jak i jej dyrektor, nie kwestionowali tej opinii. Wyrok
Sądu pierwszej instancji ogłoszono 7 maja 1999 r. i do tego czasu strona pozwana
nie wnosiła o otwarcie rozprawy i nie zgłaszała nowych dowodów.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię § 3 ust. 4 zarządzenia Ministra Oświaty
i Wychowania z dnia 31 lipca 1982 r. w sprawie wykazu trudnych i uciążliwych wa-
runków pracy oraz zasad wypłacania dodatków z tytułu pracy w tych warunkach, a
także naruszenie art. 382 KPC. W uzasadnieniu kasacji strona pozwana wywiodła w
szczególności, że powódki w spornym okresie pobierały dodatek za trudne warunki
- 4 -
pracy. Nie otrzymywały natomiast dodatku za pracę w klasach łączonych ponieważ,
zdaniem pozwanej, § 3 ust. 4 zarządzenia z dnia 31 lipca 1982 r. jednoznacznie pod-
kreślał, że wypłacanie tego dodatku nie było obligatoryjne dla pracodawcy, ale jedy-
nie nie wykluczało możliwości jego otrzymania. Słowa „nie wykluczało możliwości”
nie są równoznaczne z prawem do dodatku i nie mogą być interpretowane jako
prawo na tle brzmienia całego przepisu. Za takim poglądem przemawia nowy spo-
sób uregulowania tej kwestii w zarządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14
lipca 1997 r. w sprawie wykazu trudnych i uciążliwych warunków pracy oraz szcze-
gółowych zasad wypłacania nauczycielom dodatku z tytułu pracy w tych warunkach
(M.P. Nr 47, poz. 459), w którym w § 2 ust. 5 stwierdzono, że prawo do dodatku za
trudne warunki pracy nie wyłącza prawa do otrzymania dodatku z tytułu prowadzenia
zajęć dydaktycznych w klasach łączonych. Po wejściu w życie tego zarządzenia od 1
września 1997 r. szkoła wypłacała powódkom oba dodatki. Strona pozwana zarzuciła
w apelacji, że biegły niewłaściwie wyliczył odsetki, co potwierdziły powódki. Sąd
Okręgowy nie uwzględnił tego błędu w wyliczeniu, przez co naruszył art. 382 KPC.
Jeżeli strony wspólnie oświadczyły, że biegły źle wyliczył odsetki, to zdaniem strony
pozwanej wyrok Sądu pierwszej instancji powinien być uchylony w celu uzupełnienia
opinii biegłego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy nie uznał zarzutu dotyczącego nieprawidłowości w opinii bie-
głego z powołaniem się na art. 381 KPC, który stanowi, że sąd drugiej instancji może
pominąć nowy dowód, jeżeli strona mogła go powołać w postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji słusznie potraktował zarzut strony pozwanej
w tym zakresie, jako zmierzający w istocie do uzupełnienia (weryfikacji) dowodu z
opinii biegłego lub do dopuszczenia dowodu z opinii drugiego biegłego. Prawidłowe
zastosowanie art. 382 KPC prowadziłoby bowiem do potrzeby uzupełnienia postępo-
wania dowodowego w drugiej instancji, a nie do uchylenia zaskarżonego apelacją
wyroku sądu pierwszej instancji. Słusznie jednak Sąd drugiej instancji uznał, że
strona pozwana mogła stosowne wnioski zgłaszać w postępowaniu pierwszoinstan-
cyjnym, a tym samym występowały przesłanki pominięcia wniosku w tym zakresie na
- 5 -
podstawie art. 381 KPC. Pominięcie przez sąd drugiej instancji nowych faktów lub
dowodów, które strona mogła zgłosić w postępowaniu przed sądem pierwszej instan-
cji (art. 381 KPC) oznacza, iż nie nastąpiło naruszenie art. 382 KPC (por. wyrok z
dnia 2 grudnia 1997 r., I PKN 408/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 20, poz. 591). Nadto
należy zwrócić uwagę, że kwestia sposobu wyliczenia odsetek za opóźnienie w wy-
płacie należnego świadczenia dotyczy w istocie prawidłowego zastosowania prawa
materialnego (art. 481 KC), a więc w tym zakresie chodzi przede wszystkim o prawi-
dłową wykładnię i zastosowanie tego prawa, a nie o ustalenie faktyczne dokonywane
na podstawie dowodu z opinii biegłego (por. wyrok z dnia 19 lutego 1999 r., I PKN
585/98, OSNAPiUS 2000 r. nr 7, poz. 268). W wyroku z dnia 9 lutego 1999 r., I PKN
556/98 (OSNAPiUS 2000 r. nr 6, poz. 222), Sąd Najwyższy słusznie stwierdził, że
wyrok zasądzający kwotę w wysokości ustalonej na podstawie opinii biegłego, w któ-
rej obliczono odsetki sprzecznie z art. 481 § 1 i art. 482 § 1 KC narusza art. 224 § 1
KPC w sposób wpływający na wynik sprawy. Jednak bez postawienia w kasacji za-
rzutu naruszenia prawa materialnego (art. 481 § 1 KC) nie jest w zasadzie możliwe
skuteczne zakwestionowanie prawidłowości zasądzenia odsetek. Sąd Najwyższy
jest związany granicami kasacji (art. 39311
KPC), a więc wskazanymi w niej podsta-
wami i ich uzasadnieniem. Dlatego niemożliwe było rozważanie prawidłowości zasą-
dzenia odsetek na rzecz powódek, gdyż zarzut sprowadzający się w tym przedmio-
cie wyłącznie do naruszenia art. 382 KPC nie był adekwatny.
Zgodnie z § 2 pkt 1 zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 31
lipca 1982 r. za pracę w trudnych warunkach uznawano prowadzenie zajęć w szko-
łach (klasach) specjalnych, a według § 2 pkt 6 tego zarządzenia prowadzenie zajęć
dydaktycznych w klasach łączonych. Z tytułu takiej pracy nauczycielom przysługi-
wały dodatki do wynagrodzenia, przy czym podkreślić należy, że prowadzenie każ-
dego rodzaju zajęć stwarzało prawo do odrębnego dodatku, o czym najlepiej świad-
czy regulacja zawarta w § 3 ust. 4 tego zarządzenia. Każdy z tych dodatków miał
ustalone przesłanki, od spełnienia których zależało nabycie do niego prawa (prowa-
dzenie określonego rodzaju zajęć). Jeżeli więc nauczyciel prowadził zajęcia spełnia-
jące kryteria nabycia prawa do dwóch dodatków, to po jego stronie powstawało
prawo do nich i oczywiście roszczenie o ich wypłatę. Co do zasady prawa do okre-
ślonych świadczeń o charakterze wynagrodzeniowym nie wykluczają się wzajemnie i
- 6 -
pracownik nabywa wszystkie prawa, do nabycia których przesłanki spełnia (por. np.
uzasadnienie uchwały z dnia 24 stycznia 1992 r., I PZP 5/92, OSNCP 1992 r. z. 9,
poz. 150; wyrok SA w Katowicach z dnia 25 marca 1992 r., III APr 11/92, OSA 1992
r. nr 11, poz. 55; por. też uzasadnienie wyroku z dnia 12 lutego 1993 r., I PRN 2/93,
OSP 1994 r. z. 2, poz. 36). Aby z dwóch lub więcej świadczeń, do których nabycia
pracownik spełnił przesłanki, przysługiwało mu tylko jedno, to musi być takie wyłą-
czenie uregulowane w szczególnym przepisie, wykluczającym taki zbieg. Przepisem
takim nie był § 3 ust. 4 zarządzenia z dnia 31 lipca 1982 r., który stanowił, że prawo
do dodatku z tytułu prowadzenia zajęć wymienionych w § 2 pkt 1-4 (między innymi w
szkołach specjalnych) nie wyklucza możliwości otrzymania dodatku z tytułu prowa-
dzenia zajęć wymienionych w § 2 pkt 5 i 6 (między innymi prowadzenie zajęć w kla-
sach łączonych). Wręcz odwrotnie z przepisu tego wynikało, że są to dwa odrębne
świadczenia (dodatki), o różnych przesłankach i nie było wyłączone (wykluczone)
równocześnie ich nabycie z tytułu prowadzenia tych samych zajęć. Strona pozwana
twierdzi, że przepis ten tylko stwarzał możliwość nabycia obu dodatków, co rozumie
jako brak obowiązku pracodawcy wypłaty dwóch dodatków. Tymczasem obowiązek
wypłaty nie wynikał z tego przepisu, lecz z przepisów § 1 ust. 1 w związku z § 2 pkt 1
i 6 tego zarządzenia, a więc z przepisów określających przesłanki nabycia prawa do
dodatków. Istota regulacji § 3 ust. 4 zarządzenia sprowadzała się więc wprost do
stwierdzenia możliwości zbiegu prawa do tych dodatków i z całą pewnością przepis
ten takiego zbiegu nie wykluczał (nie wyłączał). Regulacja zawarta w § 2 ust. 5 za-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lipca 1997 r., na którą powołuje się
strona pozwana, w istocie jest taka sama (jest to ta sama norma prawna wyrażona
innymi słowami, w sposób bardziej precyzyjny). Przepis ten stanowi bowiem, że
prawo do dodatku z tytułu prowadzenia zajęć, o których mowa w § 1 pkt 1-6 i 12
(między innymi w szkołach specjalnych), nie wyłącza prawa do otrzymania dodatku z
tytułu prowadzenia zajęć wymienionych w § 1 pkt 7-11 (między innymi prowadzenie
zajęć w klasach łączonych). Różnica w sformułowaniu obu omawianych przepisów
(„nie wyklucza możliwości” i „nie wyłącza”) nie oznacza więc zmiany zasady, że
zbieg prawa do obu dodatków jest (i był) dopuszczalny, a więc że pracownik nabywał
prawo do obu dodatków, jeżeli spełnił przesłanki odrębnie dla nich określone.
- 7 -
Dokonana przez Sąd drugiej instancji wykładnia wskazanych przepisów, a
zwłaszcza stanowiącego podstawę kasacji § 3 ust. 4 zarządzenia Ministra Oświaty i
Wychowania z dnia 31 lipca 1982 r., była więc w pełni prawidłowa, a tym samym za-
rzut jego naruszenia jest niezasadny, co prowadzi do oddalenia kasacji (art. 39312
KPC) i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 1
KPC.
========================================