Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 616/00
W razie skierowania egzekucji do rzeczy obciążonej zastawem,
zastawnik jest osobą trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c.
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Powszechnej Kasy Oszczędności,
Banku Państwowego, Oddziału w C. przeciwko Arturowi K. o zwolnienie od
egzekucji, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada 2001 r. na rozprawie
kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 maja 1999 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację i zasądził od
pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 3800 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji uwzględnił na podstawie art. 841 k.p.c. żądanie
powodowego Banku zwolnienia od egzekucji samochodu osobowego, na którym
ustanowiony został zastaw rejestrowy na rzecz powoda celem zabezpieczenia
wierzytelności przysługującej mu wobec nie będącego stroną niniejszego procesu
kredytobiorcy Andrzeja R.
Apelację pozwanego Artura K., będącego wierzycielem egzekwującym od
Andrzeja R. swoją własną wierzytelność, uwzględnił Sąd Apelacyjny w Katowicach,
który oddalił powództwo. Sąd odwoławczy wyraził pogląd, że przepisy dotyczące
postępowania egzekucyjnego chronią tylko takiego zastawnika, który może
wykazać się tytułem wykonawczym, jeżeli natomiast prawo zastawu nie może być
jeszcze realizowane, to zastawnik chroniony nie jest, gdyż z chwilą nabycia rzeczy
w drodze egzekucji wygasają wszelkie obciążenia rzeczy (art. 879 k.p.c.). Sąd
Apelacyjny zarazem uznał, że nie można przyjąć, iż wszczęta egzekucja,
skierowana do pojazdu, na którym ustanowiony jest na rzecz powoda zastaw
rejestrowy, narusza prawa powoda, przysługują mu bowiem środki prawne
określone w art. 26 i 30 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym
i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm. – dalej "u.z.r.r.z."),
tj. możliwość żądania zabezpieczenia roszczenia jeszcze przed upływem terminu
spełnienia świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia jest zagrożone. Ponadto Sąd
drugiej instancji podkreślił, że dysponując zabezpieczeniem roszczenia, zastawnik
może przystąpić do egzekucji skierowanej do przedmiotu zastawu i uzyskać przy
podziale, po złożeniu tytułu wykonawczego, kwotę odpowiednią do kolejności
zaspokojenia się z sumy uzyskanej z egzekucji, a złożonej uprzednio do depozytu
sądowego.
W kasacji powodowego Banku zarzucono naruszenie art. 841 k.p.c. przez
przyjęcie, że powód nie miał legitymacji do wytoczenia powództwa o zwolnienie od
egzekucji zajętej rzeczy, a ponadto naruszenie art. 26 i art. 30 u.z.r.r.z. przez
błędną wykładnię, wskutek przyjęcia, że powód miał prawo wystawienia bankowego
tytułu zabezpieczenia. Skarżący zarzucił, że zajęcie w postępowaniu egzekucyjnym
rzeczy stanowiącej przedmiot zastawu jest naruszeniem uprawnień wierzyciela,
który wobec stron postępowania egzekucyjnego jest niewątpliwie osobą trzecią.
W ocenie powodowego Banku, w stanie faktycznym sprawy nie ma podstaw do
wystawienia przezeń bankowego tytułu zabezpieczenia i skorzystania w ten sposób
z ochrony wynikającej z przepisów dotyczących zabezpieczenia roszczeń, gdyż
jego wierzytelność zabezpieczona zastawem nie jest jeszcze wymagalna. Skarżący
zakwestionował także pogląd Sądu odwoławczego, że na podstawie art. 31 u.z.r.r.z.
mógł zwrócić się do sądu z roszczeniem o wystawienie tytułu zabezpieczenia,
twierdząc, że przepis ten ma zastosowanie do wierzycieli, którzy nie są bankami lub
nimi są, ale w stosunku do określonych wierzytelności nie przysługuje im prawo
wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności zgłoszonych w niej
zarzutów naruszenia wskazanych przepisów prawa materialnego przez błędną
wykładnię, skutkującą ich wadliwym zastosowaniem.
Sąd odwoławczy, choć uznał na wstępie za kwestię sporną istnienie po stronie
powodowego Banku legitymacji czynnej do wniesienia powództwa ekscydencyjnego
na podstawie art. 841 k.p.c., w istocie trafnie nie zakwestionował w sposób
jednoznaczny uprawnienia powoda do wytoczenia tego powództwa.
W orzecznictwie ani w piśmiennictwie nie jest bowiem kwestionowane, że osobą
trzecią w rozumieniu art. 841 k.p.c. jest każda osoba (poza dłużnikiem
egzekwowanym), której prawa zostały naruszone w postępowaniu egzekucyjnym
prowadzonym na podstawie tytułu wykonawczego.
Sąd drugiej instancji dopuścił się natomiast naruszenia art. 841 k.p.c.,
wadliwie interpretując określoną w tym przepisie materialnoprawną przesłankę
pozwalającą na uwzględnienie powództwa ekscydencyjnego. Skutkowało to
odmową zastosowania tego przepisu w prawidłowo ustalonym i nie
zakwestionowanym w kasacji stanie faktycznym, nie sposób bowiem podzielić
stanowiska, iż w ustalonym stanie faktycznym nie można przyjąć, aby wszczęta
przez pozwanego egzekucja naruszała prawo powoda w rozumieniu art. 841 k.p.c.,
dlatego, że przepisy o postępowaniu egzekucyjnym regulują uprawnienia
wynikające z zastawu obciążającego rzecz objętą postępowaniem egzekucyjnym.
Stanowisko Sądu drugiej instancji zbieżne jest z wyrażonym już w piśmiennictwie
poglądem, że skoro zmiany sytuacji zastawnika następują z mocy prawa, to nie
można twierdzić, iż zmiany te stanowią naruszenie praw osoby trzeciej
w rozumieniu art. 841 k.p.c.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela takiej
interpretacji. W art. 841 k.p.c. ustawodawca ani nie przewidział kryteriów lub innych
ograniczeń odnośnie do kwalifikowania zdarzeń jako przejawów naruszenia praw
osoby trzeciej, ani też nie określił, choćby przykładowo, takich zdarzeń, których
wystąpienie w stanie faktycznym mogłoby świadczyć o naruszeniu praw osoby
trzeciej. Wynikająca więc nawet z ustawy modyfikacja sytuacji prawnej zastawnika
w razie skierowania egzekucji do rzeczy obciążonej zastawem nie sprzeciwia się
uznaniu, że egzekucja narusza jego prawa jako osoby trzeciej. Sytuacja zastawnika
niewątpliwie ulega pogorszeniu, jeżeli ta modyfikacja prowadzi do osłabienia
zabezpieczenia jego wierzytelności w porównaniu z sytuacją, w której nie
skierowano egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem.
Zaprezentowanej w odpowiedzi na kasację próby obrony stanowiska Sądu
odwoławczego, opartej na art. 567 § 1 d.k.p.c., również nie można uznać za
przekonywującą, pomijając już fakt, że będący obecnie jego odpowiednikiem art.
841 § 1 k.p.c. nie zawiera nawet przykładowego wyliczenia możliwych przejawów
naruszenia praw osoby trzeciej. (...)
Zważyć należy, że będące przedmiotem analizy Sądu drugiej instancji
przepisy ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze
zastawów nie mogą być interpretowane jako ustawowe źródło nakazujące
uwzględniać w inny sposób prawo zastawu rejestrowego, a więc prawo
przysługujące nadal powodowi, od chwili wszczęcia postępowania egzekucyjnego
skierowanego do przedmiotu obciążonego zastawem. Ewentualne istnienie innego
sposobu uwzględnienia prawa zastawu przysługującego zastawnikowi w istocie
zakładałoby bowiem dalszy byt prawny tego ograniczonego prawa rzeczowego
i jedynie modyfikację sposobu uczynienia z niego użytku. Tymczasem skierowanie
przez innego wierzyciela egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem będzie
mieć ten skutek, że w razie nabycia takiej rzeczy przez egzekwującego wierzyciela
staje się on jej właścicielem bez żadnych obciążeń (art. 879 k.p.c.). Oznacza to, że
prawo zastawu przysługujące zastawnikowi wygaśnie, co wyłączy możliwość
uwzględnienia go w inny sposób w toku egzekucji. Naruszenie prawa powoda
będącego osobą trzecią jawi się więc wówczas w sposób nader wyraźny.
Nie można również podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że uprawnienia
wynikające z art. 26 i art. 30 u.z.r.r.z. pozwalają powodowi na zapobieżenie
naruszeniu jego praw w nie zakwestionowanym stanie faktycznym sprawy.
W art. 26 u.z.r.r.z. chodzi bowiem o sytuację, gdy zaspokojenie wierzytelności
zabezpieczonej zastawem jest zagrożone przez to, że zastaw traci na znaczeniu,
m.in. wskutek przedsięwzięcia czynności zmierzających do wygaśnięcia zastawu.
Możność żądania przez zastawnika zabezpieczenia roszczeń i to jeszcze przed
nadejściem terminu spełnienia świadczenia niewątpliwie uprzywilejowuje
zastawnika w stosunku do innych wierzycieli. Jednakże przesłanką zastosowania
przepisu art. 26 u.z.r.r.z. jest to, aby spełnienie należnego zastawnikowi
świadczenia było zagrożone. Tymczasem okolicznością bezsporną w ustalonym
wiążąco stanie faktycznym był brak wspomnianego zagrożenia, skoro nie będący
stroną niniejszego sporu dłużnik powoda systematycznie i regularnie spłacał raty
otrzymanego od powoda kredytu.
Rację ma również powodowy Bank, że nie mógł chronić się przed
naruszeniem przysługujących mu praw, korzystając z możliwości zabezpieczenia
swych roszczeń wynikających z zastawu rejestrowego, na podstawie art. 30 ust. 1
u.z.r.r.z. Trafnie podniósł, że art. 30 ust. 1 u.z.r.r.z. znajduje zastosowanie do
ochrony w przewidziany w nim sposób tylko takich roszczeń, które zmierzają do
zaspokojenia wymagalnych już wierzytelności banków. Skoro więc wierzytelność
powoda, zabezpieczona zastawem rejestrowym, nie była jeszcze wymagalna
w chwili skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem, a więc
powodowi nie przysługiwało wówczas prawo do wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego, to nie mógł on również skorzystać z możliwości wynikającej
z zastosowania art. 30 ust. 1 u.z.r.r.z. i zapobiec w ten sposób groźbie naruszenia
jego praw wskutek skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem
rejestrowym.
Wobec zasadności zgłoszonych w kasacji zarzutów naruszenia wyłącznie
wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego, Sąd Najwyższy orzekł, jak
w sentencji (art. 39315
k.p.c. w brzmieniu tego przepisu obowiązującym do dnia 1
lipca 2000 r.).