Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 7 GRUDNIA 2001 R.
IV KKN 563/97
Odpowiedzialność karna biegłego za przestępstwo tzw. fałszu inte-
lektualnego dotyczy poświadczenia faktów, które poddają się weryfikacji z
punktu widzenia ich prawdziwości lub fałszu, natomiast nie obejmuje sa-
mych ocen.
Przewodniczący: sędzia SN E. Strużyna.
Sędziowie SN: P. Hofmański, F. Tarnowski (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2001 r., sprawy
Mariana F. oskarżonego z art. 266 § 1 k.k. z 1969 r., z powodu kasacji,
wniesionej przez Prokuratora Wojewódzkiego w K. od wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego w K. z dnia 3 lipca 1997 r., utrzymującego w mocy wyrok Są-
du Rejonowego w K. z dnia 25 marca 1997 r.
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w K. i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do po-
nownego rozpoznania.
2
Z u z a s a d n i e n i a:
Prokurator oskarżył Mariana F. o to, że:
„I. w dniu 1 lipca 1991 roku w K., w oszacowaniu nieruchomości położonej
w miejscowości G. i stanowiącej własność Jana K., sporządzonym na
zlecenie spółki cywilnej Jana K. i Krzysztofa G., będąc z tytułu otrzy-
manego zlecenia oraz z uwagi na posiadane uprawnienia budowlane i
z uwagi na pełnienie funkcji biegłego d/s szacowania nieruchomości
Sądu Wojewódzkiego w K. osobą upoważnioną do sporządzania tego
rodzaju oszacowań, w dokumencie tym poświadczył nieprawdę co do
okoliczności mających znaczenie prawne:
- stwierdzając, że grunt wycenionej nieruchomości, położonej w miej-
scowości G. w całości stanowi teren przeznaczony pod zabudowę,
w sytuacji, gdy pod zabudowę przeznaczona była jedynie część tej
nieruchomości o powierzchni 2580 m2
,
- stwierdzając niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że na wy-
cenianej nieruchomości istnieją 3 ujęcia wody mineralnej,
- określając wartość wycenianej nieruchomości na kwotę
25.005.000.000 starych złotych i zawyżając w ten sposób tę wartość
przeszło siedemnastokrotnie, przynajmniej o kwotę 23.571.000.000
starych złotych,
to jest o przestępstwo z art. 266 § 1 d.k.k. (z 1969 r.)
II. w dniu 14 maja 1991 roku w K. w oszacowaniu wartości nieruchomości
położonej w miejscowości P., poświadczył nieprawdę co do okoliczno-
ści mających znaczenie prawne, określając wartość tej nieruchomości
na kwotę 23.750.000.000 starych złotych, zawyżając w ten sposób
wartość wycenionej nieruchomości na kwotę co najmniej
22.558.500.000 starych złotych, będąc z tytułu posiadanych uprawnień
3
zawodowych, pełnienia funkcji biegłego sądowego, w zakresie szaco-
wania nieruchomości oraz otrzymanego zlecenia do sporządzenia wy-
ceny – osobą upoważnioną do wystawiania dokumentu – szacowania
wartości nieruchomości,
to jest o przestępstwo z art. 266 § 1 d.k.k.
III. w dniu 16 kwietnia 1992 roku w K. w sporządzonym na zlecenie Jana
K. i Krzysztofa G. oszacowaniu wartości nieruchomości położonej w
miejscowości G., poświadczył w nim nieprawdę co do okoliczności ma-
jących znaczenie prawne, stwierdzając niezgodnie z rzeczywistością,
że wyceniana nieruchomość stanowi działkę budowlaną, podczas gdy
nieruchomość ta przeznaczona była na cele związane z produkcją rol-
ną z całkowitym zakresem zabudowy oraz zawyżył wartość tej nieru-
chomości o kwotę przynajmniej 2.889.000.000 starych złotych,
- określając wartość wycenionej nieruchomości na kwotę
3.015.000.000 starych złotych, będąc z tytułu otrzymanego zlecenia,
posiadanych uprawnień zawodowych oraz z tytułu pełnienia funkcji
biegłego sądowego w zakresie szacowania nieruchomości osobą upo-
ważnioną do sporządzenia tego dokumentu,
to jest o przestępstwo z art. 266 § 1 d.k.k.”
Sąd Rejonowy w K., wyrokiem z dnia 25 marca 1997 r., uniewinnił
Marka F. od popełnienia zarzucanych mu czynów.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez Prokuratora Wojewódzkie-
go w K. na niekorzyść oskarżonego Sąd Wojewódzki w K., wyrokiem z
dnia 3 lipca 1997 r., utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Od wyroku Sądu Wojewódzkiego kasację na niekorzyść Mariana F.
złożył Prokurator Wojewódzki w K., zarzucając m. in.:
„1. rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, mające wpływ na
treść orzeczenia, a to art. 266 § 1 d.k.k., poprzez przyjęcie, iż sporzą-
4
dzone metodą dochodową przez oskarżonego Mariana F. wyceny sza-
cunkowe nieruchomości, należących do osób reprezentujących spółkę
cywilną «W» nie zostały wystawione przez osobę upoważnioną w ro-
zumieniu art. 266 § 1 d.k.k. i nie są dokumentami w rozumieniu art.
120 § 13 d.k.k., albowiem miały charakter prywatny, podczas gdy
oskarżony Marian F. był upoważniony w rozumieniu art. 266 § 1 d.k.k.
do sporządzenia opinii dotyczących nieruchomości, tak ze względu na
fakt posiadania uprawnień biegłego sądowego i rzeczoznawcy w za-
kresie szacowania nieruchomości, jak i uprawnień w odniesieniu do
nadzoru budowlanego, zaś opinie i wyceny szacunkowe nieruchomości
sporządzone przez biegłego, rzeczoznawcę i inne osoby uprawnione
są niewątpliwie dokumentami w rozumieniu art. 120 § 13 d.k.k., wysta-
wionymi przez osoby, z których działalnością wiąże się społeczne zau-
fanie, a nie są oświadczeniami złożonymi we własnym imieniu i we
własnej sprawie. (…)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(…) Jeżeli ponowne postępowanie potwierdziłoby trafność zarzutów
stawianych w akcie oskarżenia Marianowi F., wówczas przy ocenie praw-
nej zachowań oskarżonego należy wszechstronnie rozważyć, czy może on
ponosić odpowiedzialność karną na podstawie art. 266 § 1 k.k. z 1969 r.
(d.k.k.), a obecnie – na podstawie art. 271 § 1 k.k. Oczywiście z tym za-
strzeżeniem, że zostaną rozpoznane i ustalone wszystkie znamiona strony
przedmiotowej i strony podmiotowej tego przestępstwa.
Na temat niektórych aspektów prawnych związanych z postępowa-
niem oskarżonego wypowiedziały się sądy obu instancji w pisemnych uza-
sadnieniach wyroków. Sąd Rejonowy wyraził pogląd, że wycena nieru-
chomości nie jest okolicznością mającą znaczenie prawne; biegły w tym
wypadku „sporządził” opinię, a nie „wystawił” dokument; opinia tego rodza-
5
ju nie jest zaś dokumentem w rozumieniu art. 120 § 13 d.k.k.; opinie wy-
dane zatem przez oskarżonego na zlecenie osoby prywatnej nie stanowią
„dowodu prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć zna-
czenie prawne”, a nawet opinia nierzetelna lub zawyżająca wartość nieru-
chomości, sporządzona dla osoby prywatnej, nie jest poświadczeniem
nieprawdy, o którym mowa w art. 266 § 1 d.k.k.
Sąd Odwoławczy stanowisko to podzielił w całej rozciągłości, stwier-
dzając jednocześnie, iż Marian F. niczego nie poświadczał, lecz wyłącznie
sporządził opinie, które w istocie nie są dokumentami w rozumieniu art.
120 § 13 d.k.k.
Przytoczone wywody zawierają poglądy sprzeczne z orzecznictwem
Sądu Najwyższego oraz ze stanowiskiem prezentowanym w doktrynie i
dlatego wymagają krytycznego ustosunkowania. W szczególności podkre-
ślić należy, iż elaborat szacunkowy nieruchomości (opinia), opracowany
przez biegłego sądowego, mającego uprawnienia rzeczoznawcy, jest do-
kumentem w rozumieniu art. 266 d.k.k. (obecnie – art. 271 k.k.). Odpowia-
da bowiem cechom wymienionym w art. 120 § 13 d.k.k. (obecnie – art.
115 § 14 k.k.), a ponadto jest wystawiony przez osobę upoważnioną do
tego oraz w swojej treści zawiera poświadczenie, któremu przysługuje wa-
lor zaufania publicznego, a w konsekwencji również domniemanie praw-
dziwości.
Biegły sądowy i zarazem rzeczoznawca jest niewątpliwie osobą
upoważnioną do poświadczenia okoliczności mających znaczenie prawne.
Upoważnienie to wynika z treści przepisów prawnych, określających kryte-
ria, jakie powinni spełniać zarówno biegli sądowi, jak i rzeczoznawcy ma-
jątkowi oraz jakie mają oni kompetencje (zob. § 4, 12, 14 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 czerwca 1987 r. w sprawie biegłych są-
dowych i tłumaczy przysięgłych, Dz. U. Nr 18, poz. 112 ze zm.; art. 42,
6
43, 44, 45 – ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i karto-
graficzne, jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm.; art. 174,
175, 177 – ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo-
ściami, jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, po. 543 ze zm.; § 4 – 9 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 18 sierpnia 1998 r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, dotyczą-
cych działalności zawodowej, Dz. U. Nr 115, poz. 745). Przed wpisaniem
na listę biegłych oraz na listę rzeczoznawców kandydujące osoby muszą
wykazać się posiadaniem teoretycznych i praktycznych wiadomości spe-
cjalnych z danej dziedziny nauki, techniki, sztuki lub rzemiosła. Zgodnie z
rotą przyrzeczenia składanego przez biegłych sądowych, powierzone im
obowiązki mają wykonywać z całą sumiennością i bezstronnością, sto-
sownie zaś do art. 175 ust. 1 powołanej ustawy o gospodarce nierucho-
mościami, rzeczoznawca majątkowy jest zobowiązany do szacowania nie-
ruchomości przestrzegając zasad etyki zawodowej oraz zasad wynikają-
cych z przepisów prawa i standardów zawodowych, ze szczególną staran-
nością właściwą dla charakteru tych czynności, a także z bezstronnością
przy wycenie nieruchomości.
Biegły rzeczoznawca, zgodnie z przyznanymi mu uprawnieniami,
stwierdza lub potwierdza pewne wartości majątkowe, a jego elaboraty
szacunkowe (opinie) mają znaczenie prawne w obrocie prawnym i są wy-
korzystywane w różnych postępowaniach przez strony i urzędy.
W niniejszej sprawie jeden z elaboratów szacunkowych, opracowa-
nych przez oskarżonego Mariana F., doprowadził Bank Polska Kasa
Opieki SA – Oddział w K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
związku z udzieleniem poręczenia i w rezultacie do poniesienia szkody w
znacznych rozmiarach.
7
W świetle powołanych unormowań oraz okoliczności sprawy nie do
przyjęcia jest zatem wywód sądu a quo, iż opinia nierzetelna, zawyżająca
wartość nieruchomości, sporządzona dla osoby prywatnej, nie jest po-
świadczeniem nieprawdy w rozumieniu art. 266 § 1 d.k.k.
Na temat kryteriów podmiotowych i przedmiotowych przestępstwa
tzw. fałszu intelektualnego wypowiadał się wielokrotnie Sąd Najwyższy,
wskazując w szczególności, kto może być podmiotem tego przestępstwa,
jakie cechy powinien mieć dokument, na czym polega poświadczenie nie-
prawdy oraz jaki jest zakres penalizacji objętej tymże typem przestępstwa
(zob.: uchwała z dnia 12 marca 1996 r., I KZP 39/95, OSNKW 1996, z. 3-
4, poz. 17; wyrok z dnia 24 października 1996 r., V KKN 147/96, OSNKW
1997, z. 1-2, poz. 8; wyrok z dnia 9 października 1996 r., V KKN 63/96,
OSP 1998, z. 7-8, poz. 147 wraz z glosą aprobującą J. Piórkowskiej-
Flieger; uchwała z dnia 21 sierpnia 1992 r., I KZP 30/92, OSNKW 1992, z.
9-10, poz. 64; wyrok z dnia 3 grudnia 1997 r., V KKN 296/96, Prok. i Pr.
1998, z. 4, poz. 6; wyrok z dnia 30 września 1999 r., II KKN 277/97, Prok. i
Pr. 2000, z. 4, poz. 5; postanowienie z dnia 15 kwietnia 1999 r., I KZP
5/99, Prok. i Pr. 1999, z. 6, poz. 7 wraz z glosą krytyczną B. Mik – Prok. i
Pr. 2000, z. 3, s. 91-98; wyrok z dnia 25 października 2001 r., III KKN
76/99, nie publ.).
Prezentowany w judykatach Sądu Najwyższego kierunek interpreta-
cji jest w zasadniczych kwestiach zgodny z poglądami przedstawicieli na-
uki (zob.: A. Zoll w: K. Buchała, A. Zoll: Kodeks karny. Część ogólna. Ko-
mentarz, t. 1, Zakamycze 1998, s. 639-640; L. Gardocki: Prawo karne,
Warszawa 1998, s. 294-295; W. Wolter w: I. Andrejew, W. Świda, W. Wol-
ter: Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 383-384; A. Marek:
Prawo karne, Warszawa 2000, s. 691; O. Górniok w: O. Górniok, S. Hoc,
S. Przyjemski: Kodeks karny. Komentarz, t. III, Gdańsk 1999, s. 332-333;
8
W. Wróbel w: G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-
Kardas, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W.
Wróbel, A. Zoll: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 2, Zaka-
mycze 1999, s. 1038-1041).
Biegły sądowy lub rzeczoznawca, z racji pełnionej funkcji i posiada-
nych uprawnień, nie działa we własnym imieniu i we własnej sprawie, a w
sytuacji, gdy wydaje on opinię, co najmniej godząc się z jej nierzetelnością
, tym samym poświadcza w niej nieprawdę co do okoliczności mającej
znaczenie prawne. Może więc być podmiotem przestępstwa określonego
w art. 271 § 1 k.k. (art. 266 § 1 d.k.k.), jeżeli swoim zachowaniem wyczer-
puje jego znamiona, a jednocześnie nie bierze bezpośredniego udziału w
postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na pod-
stawie ustawy. Należy jednak podkreślić, że odpowiedzialność karna bie-
głego za przestępstwo tzw. fałszu intelektualnego dotyczy poświadczenia
faktów, które poddają się weryfikacji z punktu widzenia ich prawdziwości
lub fałszu, natomiast nie obejmuje samych ocen.
Jeżeli zaś biegły lub rzeczoznawca przedstawia fałszywą opinię ma-
jącą służyć za dowód w postępowaniu sądowym albo w innym postępo-
waniu prowadzonym na podstawie ustawy, ponosi wówczas odpowiedzial-
ność karną na podstawie art. 233 § 4 k.k.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w K. powinien
mieć na uwadze wnioski wynikające z dyrektywy ustawodawcy,określonej
w art. 442§ 3 k.p.k. w związku z art. 518 k.p.k., zgodnie z którą przedsta-
wione wskazania w zakresie dalszego toku postępowania, a ponadto w
sytuacji, gdyby zarzuty aktu oskarżenia okazały się zasadne, także i przy-
toczone niejako na marginesie zapatrywania prawne, są wiążące w niniej-
szej sprawie.