Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 5 LUTEGO 2002 R.
V KKN 473/99
Powiązanie czynności sprawczej przestępstwa skutkowego popełnio-
nego przez zaniechanie, z innym obowiązkiem oskarżonego, niż wskazany
w czynie zarzuconym, nie narusza tożsamości czynu. Sąd może zatem
przyjąć w wyroku, że przestępstwo takie zostało popełnione przez zanie-
chanie innego, niż określony w zarzucie aktu oskarżenia obowiązku, jeśli
tylko był on prawnym, szczególnym obowiązkiem zapobiegnięcia skutkowi,
ciążącym na oskarżonym (art. 2 k.k.).
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie: SN E. Gaberle, SA del. do SN R. Malarski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: J. Piechota.
Sąd Najwyższy w sprawie Eleonory M., oskarżonej z art. 160 § 3 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 5 lutego 2002 r., kasa-
cji, wniesionej przez obrońcę oskarżonej od wyroku Sądu Okręgowego w
S. z dnia 21 maja 1999 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowe-
go w S. z dnia 2 lutego 1999 r.
o d d a l i ł kasację (...).
U Z A S A D N I E N I E
Prokurator Rejonowy w S. oskarżył Eleonorę M. o to, że w okresie
od września 1992 r. pełniąc obowiązki kierownika Schroniska dla Zwierząt i
2
będąc bezpośrednio odpowiedzialną za bezpieczeństwo osób tam przeby-
wających, zaniedbując ciążące na niej obowiązki, nie umieściła na widocz-
nym miejscu tablic informacyjnych i ostrzegających – „Dzieci mogą zwie-
dzać schronisko wyłącznie w towarzystwie dorosłego opiekuna”, przez co
w dniu 12 maja 1995 r. naraziła małoletnią Karinę M. na bezpośrednie nie-
bezpieczeństwo utraty życia – tj. o czyn z art. 160 § 1 k.k. z 1969 r.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 2 lutego 1999 r. uznał Eleonorę
M. za winną tego, że w okresie od 1 września 1992 r. do dnia 12 maja
1995 r. w S., będąc kierownikiem Schroniska dla Zwierząt, nie zachowując
ostrożności wymaganej przy jego prowadzeniu, zaniechała właściwego za-
bezpieczenia terenu przyległego do klatek z niebezpiecznymi zwierzętami,
w ten sposób, że na furtce prowadzącej na zaplecze klatek z niedźwie-
dziami brak było zamknięcia, które umożliwiałoby dostęp osobom nieu-
prawnionym, przez co naraziła przebywającą w dniu 12 maja 1995 r. na
terenie schroniska małoletnią Karolinę M. na bezpośrednie niebezpieczeń-
stwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – tj. popełnienia
przestępstwa z art. 160 § 3 k.k. i na podstawie tego przepisu wymierzył jej
karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 10 zł.
Apelację od powyższego wyroku złożył obrońca oskarżonego. Wyro-
kiem z dnia 21 maja 1999 r. Sąd Okręgowy w S. utrzymał w mocy zaskar-
żony wyrok sądu pierwszej instancji.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego wniósł obroń-
ca Eleonory M. i zarzucił:
1) rażącą obrazę przepisów postępowania, tj.:
a) art. 14 § 1, art. 399 i art. 6 k.p.k. – poprzez uznanie oskarżonej za
winną popełnienia innego czynu, aniżeli zarzucony w akcie oskarże-
nia, co wynika z opisu czynu zamieszczonego w części rozstrzygają-
cej wyroku, a w konsekwencji także – uniemożliwienie oskarżonej
wykonywania prawa do obrony;
3
b) art. 4, art. 5 § 1 i art. 366 k.p.k. – przez niewyjaśnienie w jakim cza-
sie, przez kogo i na czyje polecenie furta prowadząca na zaplecze
klatek z niedźwiedziami przestała być zamykana na łańcuch i kłódkę;
2) rażącą obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 160 § 3 k.k. w zw.
z art. 160 § 1 k.k., w wyniku przyjęcia, że czyn przypisany w wyroku
stanowi przestępstwo z art. 160 § 3 k.k., mimo iż takie zachowanie nie
wyczerpuje znamion określonych w tym przepisie.
Utrzymując, że rażąca obraza wskazanych przepisów prawa wywarła
istotny wpływ na treść prawomocnego wyroku, obrońca wniósł o jego
zmianę i uniewinnienie oskarżonej, bądź o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu obrazy art. 14
§ 1 k.p.k., wskazującego na to, że sąd pierwszej instancji przypisał oskar-
żonej popełnienie czynu niemieszczącego się w granicach czynu zarzuca-
nego w akcie oskarżenia, a sąd odwoławczy akceptował skazanie, mimo
podniesienia tej kwestii w apelacji. Jest oczywiste, że w razie uznania go
za zasadny, zaskarżony wyrok podlegałby uchyleniu, a rozpoznanie pozo-
stałych zarzutów stałoby się bezprzedmiotowe.
W przekonaniu skarżącego, zadaniem sądu orzekającego było roz-
strzygnięcie, czy Eleonora M. ponosi odpowiedzialność karną jedynie za
zarzucone jej w akcie oskarżenia zaniechanie, polegające na nieumiesz-
czeniu informacji, ze dzieci mogą zwiedzać schronisko wyłącznie w towa-
rzystwie dorosłego opiekuna. Z tym tylko bowiem zaniechaniem wiązał
oskarżyciel publiczny zaistnienie skutku w postaci bezpośredniego naraże-
nia życia i zdrowia małoletniej Kariny M. Pociągnięcie natomiast oskarżonej
do odpowiedzialności karnej z art. 160 § 3 k.k., przy przyjęciu, że do nieu-
myślnego narażenia doszło w rezultacie zaniechania przez nią innego ob-
owiązku, niż wskazany w akcie oskarżenia, naruszało zakaz orzekania co
4
do czynu nie objętego żądaniem uprawnionego oskarżyciela, wyrażony w
art. 14 § 1 k.p.k.
Nie można zgodzić się z prezentowanym w kasacji pojmowaniem
tożsamości czynu zarzuconego i przypisanego sprawcy. W doktrynie i w
orzecznictwie sądowym nie ma sporu co do tego, że tożsamość czynu wy-
znaczona jest faktycznymi ramami wskazanymi w akcie oskarżenia, nie zaś
jego opisem, ani nawet prawną kwalifikacją (KPK. Komentarz pod red. P.
Hofmańskiego, Warszawa 1999, s. 102 i powołana tam literatura). Nie na-
rusza zatem tożsamości czynu zamieszczenie w opisie czynu przypisane-
go, odmiennych niż w czynie zarzuconym, ustaleń wyczerpujących zna-
miona ustawowe przestępstwa, bądź inaczej precyzujących czas i miejsce
jego popełnienia. Zachowana jednak musi być zgodność co do podmiotu
czynu, przedmiotu ochrony, a w razie innych ustaleń co do czasu, miejsca i
kwalifikacji prawnej czynu – także tożsamość osoby pokrzywdzonego (M.
Cieślak – Polska procedura karna, Warszawa 1984, s. 301).
W niniejszej sprawie czyn przypisany oskarżonej różni się od czynu
zarzuconego jedynie ustaleniem co do sposobu realizacji czynności spraw-
czej przestępstwa, tj. narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo zaist-
nienia skutku określonego w art. 160 § 1 k.k. W ocenie sądu orzekającego
narażenie urzeczywistniało się w zaniechaniu przez oskarżoną dopilnowa-
nia, by teren schroniska, na którym umieszczono niebezpieczne zwierzęta
był zamknięty w sposób uniemożliwiający dostęp osobom nieuprawnionym.
Sąd odrzucił zarazem tezę oskarżenia, że już samo nieumieszczenie in-
formacji o konieczności zapewnienia opieki w schronisku nad dziećmi stwa-
rzało takie narażenie. Spośród wielu obowiązków ciążących na oskarżonej
z racji zatrudnienia na stanowisku kierownika schroniska wskazał sąd traf-
nie na ten, którego zaniechanie sprowadziło in concreto narażenie dziecka
na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia. Należy w związku z po-
wyższym stwierdzić, że powiązanie czynności sprawczej przestępstwa
5
skutkowego popełnionego przez zaniechanie, z innym obowiązkiem oskar-
żonego, niż wskazany w czynie zarzuconym, nie narusza tożsamości czy-
nu. Sąd może zatem przyjąć w wyroku, że przestępstwo takie zostało po-
pełnione przez zaniechanie innego, niż określony w zarzucie aktu oskarże-
nia obowiązku, jeśli tylko był on prawnym, szczególnym obowiązkiem za-
pobiegnięcia skutkowi, ciążącym na oskarżonym (art. 2 k.k.).
W świetle powyższych stwierdzeń zarzut autora kasacji, jakoby sąd
odwoławczy utrzymał w mocy wyrok skazujący Eleonorę M. za czyn nie
objęty oskarżeniem jest bezpodstawny. Ta ocena odnosi się także do za-
rzutu ograniczenia prawa oskarżonej do obrony, gwarantowanego w art. 6
k.p.k. Opiera się on bowiem również na nietrafnym, jak wykazano, założe-
niu braku tożsamości czynu zarzuconego i przypisanego. Marginalnie tylko
trzeba zauważyć, co zresztą uczynił już sąd odwoławczy, że przedmiotem
wnikliwego postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji
była kwestia wykonywania przez oskarżoną wszelkich obowiązków pra-
cowniczych mających znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa osób
przebywających na terenie schroniska. Była więc sposobność realizowania
prawa do obrony przed zarzutem oskarżenia, także w odniesieniu do obo-
wiązku, którego zaniechanie przypisano oskarżonej w wyroku.
Za całkowicie bezzasadne i wręcz niezrozumiałe uznać należało
podniesienie w kasacji zarzutu obrazy art. 399 k.p.k., nakładającego na
sąd obowiązek uprzedzenia na rozprawie stron o możliwości zakwalifiko-
wania czynu według innego przepisu prawnego, przy zachowaniu jednak
granic oskarżenia. Wszak z protokołu rozprawy przed Sądem Rejonowym
wynika jasno, że strony zostały uprzedzone o możliwości zakwalifikowania
czynu zarzucanego w akcie oskarżenia, z art. 160 § 3 k.k., przyjętego na-
stępnie w wyroku za podstawę skazania.
Oczywiście bezzasadny jest kolejny zarzut naruszenia prawa proce-
sowego na skutek niewyjaśnienia, kto i kiedy zaprzestał zamykania na
6
kłódkę furty prowadzącej na zaplecze klatek z niedźwiedziami. Okoliczność
ta nie może mieć przecież znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, skoro nie
kwestionuje się, że obowiązek właściwego zabezpieczenia tej części
schroniska spoczywał na oskarżonej przez cały okres zatrudnienia w cha-
rakterze kierownika zakładu. Pominięcie wyjaśnienia wskazanej przez
skarżącego okoliczności nie naruszało zatem przepisów art. 4, 5 § 1 i 366
k.p.k., ani też jakichkolwiek innych przepisów procedury karnej.
Za oczywiście bezzasadny uznał Sąd Najwyższy zarzut obrazy prawa
materialnego przez przypisanie oskarżonej popełnienia przestępstwa z art.
160 § 3 k.k. w formie zaniechania. Zdaniem obrońcy oskarżonej przepis ten
penalizuje wyłącznie nieumyślne działanie, a nie zaniechanie sprawcy, na
co wskazywać miałoby ustawowe określenie znamienia czasownikowego
tego przestępstwa w formule „...sprawca...działa...”. Pogląd skarżącego jest
błędny. Z brzmienia całości przepisu nie można bowiem wyprowadzić
wniosku, że wyłączone jest popełnienie stypizowanego w nim przestępstwa
przez zaniechanie. Strona przedmiotowa występków określonych w art.
160 § 1 k.k. i w art. 160 § 3 k.k. jest taka sama, a różnica dotyczy tylko
strony podmiotowej. Tak, jak nie ulega wątpliwości, że należące do strony
przedmiotowej, znamię czynności sprawczej występku z art. 160 § 1 k.k. –
„narażenie” może być wypełnione przez działanie, jak i przez zaniechanie,
tak również nieumyślne narażenie, obejmuje obie te formy popełnienia
przestępstwa (Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Zolla. Część szcze-
gólna, t. 2, s. 308). Użyte w art. 160 § 3 sformułowanie „działa” określa
zbiorczo zachowanie się sprawcy przestępstwa w obu formach (działania i
zaniechania) i jako takie odpowiada zasadom techniki legislacyjnej. Przypi-
sanie oskarżonej popełnienia występku z art. 160 § 3 k.k. przez zaniecha-
nie nie stanowiło zatem obrazy tego przepisu.