Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 26 marca 2002 r., III CZP 14/02
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SA Anna Owczarek
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
Oddziału Terenowego w B. przeciwko Barbarze G. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 26 marca 2002 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 12
grudnia 2001 r.
„Czy obowiązek wynikający z art. 32 ust. 3 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z
dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zmianami) oraz § 24 ustęp 2 rozporządzenia Ministra
Obrony Narodowej z dnia 27 maja 1996 r. (Dz.U. Nr 65, poz. 320) polegający na
ponoszeniu pełnych kosztów zużycia urządzeń technicznych zamontowanych w
kwaterze oraz ponoszeniu kosztów wykonania robót malarskich w kwaterze w
przypadku zgonu osoby uprawnionej do kwatery zajmującej kwaterę do chwili
swojej śmierci obciąża jej spadkobierców zgodnie z art. 922 k.c.”?
podjął uchwałę:
Obowiązek ponoszenia kosztów zużycia urządzeń technicznych oraz
kosztów wykonania robót malarskich w kwaterze stałej (art. 32 ust. 3 w
związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm., oraz § 24
ust. 2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 maja 1996 r. w
sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 65, poz. 320 ze zm.), nie
przechodzi na spadkobierców osoby uprawnionej, zajmującej kwaterę do
chwili śmierci.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2001 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy
przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, o treści zawartej w
sentencji. W uzasadnieniu wskazano, że ustawa z dnia 22 czerwca 1995 r. o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 86, poz. 433 –
dalej "ustawa"), nakładając na osobę zwalniającą kwaterę stałą obowiązek rozliczeń
z tytułu zużycia zainstalowanych urządzeń, nie reguluje odpowiedzialności
spadkobierców osoby uprawnionej, zajmującej kwaterę do chwili swojej śmierci.
Odpowiedzialność spadkobierców budzi zaś wątpliwości, gdyż przydzielenie
kwatery stałej następuje na podstawie decyzji administracyjnej, nie można zatem
przyjąć, że spadkobierca osoby uprawnionej – do chwili swojej śmierci – do kwatery
stałej, nie zamieszkujący z taką osobą ani nie uprawniony do kwatery, ma
odpowiadać na podstawie przepisów wskazanej ustawy czy rozporządzenia
Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 maja 1996 r. w sprawie wykonania niektórych
przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.
Nr 65, poz. 320 ze zm. – dalej "rozporządzenie").
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 922 k.c., majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy
przechodzą, co do zasady, na spadkobierców zmarłego. Wprawdzie z treści tego
przepisu nie wynika to expressis verbis, jednak nie budzi wątpliwości, że
dziedziczeniu podlegają jedynie prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym.
Prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków prawnych nie podlegają ogólnym
regułom dziedziczenia; ich przejście na spadkobierców osoby uprawnionej lub
zobowiązanej wynikać musi z innych przepisów. Oznacza to, że rozstrzygając
zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy, należy określić charakter
prawny stosunku pomiędzy osobą uprawnioną do kwatery a Wojskową Agencją
Mieszkaniową, powstającego na skutek przydzielenia kwatery stałej. Określenie
charakteru prawnego tego stosunku będzie miało decydujące znaczenie dla
rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego.
Z uregulowań zawartych w ustawie z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wynika, że na stałe
zakwaterowanie żołnierzy zawodowych przeznaczone są osobne kwatery stałe (art.
21 ust. 1). Kwaterą jest samodzielny lokal mieszkalny w rozumieniu przepisów o
najmie lokali (art. 21 ust. 2). Kwatera zasiedlona przez inną osobę niż uprawniony
stanowi lokal mieszkalny (art. 21 ust. 3).
Prawo do kwatery stałej przysługuje określonym osobom: żołnierzom
zawodowym oraz żołnierzom przeniesionym w stan nieczynny (art. 22 ust. 1),
emerytom i rencistom wojskowym (art. 23 ust. 1) oraz żołnierzom zwolnionym z
czynnej służby wojskowej, nawet jeżeli nie nabyli uprawnień do emerytury lub renty
inwalidzkiej wojskowej, jeżeli spełnione zostały warunki określone w art. 23 ust. 2
ustawy. Prawo to realizuje się w drodze przydziału kwatery na wniosek żołnierza
zawodowego (art. 24 ustawy). Decyzję o przydziale kwatery osobie uprawnionej
wydaje dyrektor oddziału terenowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (art. 30
ust. 1 ustawy). Podstawę zajęcia kwatery stanowi decyzja o przydziale oraz
protokół zdawczo-odbiorczy (§ 20 ust. 1 rozporządzenia).
Powyższe uregulowania wskazują, że stosunek powstały pomiędzy
żołnierzem zawodowym a Wojskową Agencją Mieszkaniową nie ma charakteru
cywilnoprawnego. W pierwszej kolejności wskazuje na to źródło powstania tego
stosunku (decyzja o przydziale), a ponadto przemawiają za tym inne uregulowania
zawarte w ustawie.
Odwołać się trzeba do przepisów różnicujących dwie kategorie lokali oraz
osób korzystających z tych lokali. Była już mowa o tym, że w art. 21 ustawy
wyróżniono kwaterę stałą – przydzielaną żołnierzowi zawodowemu oraz kwaterę
zasiedloną przez inną osobę – która staje się wówczas lokalem mieszkalnym.
Ustawa konsekwentnie rozróżnia także osobę uprawnioną do kwatery stałej oraz
najemcę, tj. osobę, z którą dyrektor oddziału terenowego Agencji zawiera umowę
najmu (art. 30 ust. 2 w związku z art. 29 ustawy). W ustawie zawarte zostały
również uregulowania dotyczące obowiązków osoby zwalniającej kwaterę oraz
uregulowania odnoszące się do skutków śmierci osoby uprawnionej.
Osoba zwalniająca kwaterę ma obowiązek pokryć koszty zużycia urządzeń w
wysokości wynikającej z różnicy ich stanu technicznego na dzień zajęcia
i zwolnienia, według ich wartości na dzień zwolnienia i ustalonego procentowego
zużycia (§ 24 ust. 2 i 3 rozporządzenia). W razie zaś śmierci żołnierza zawodowego
pełniącego czynną służbę wojskową jako służbę stałą, spełniającego warunki do
uzyskania emerytury lub wojskowej renty inwalidzkiej, żołnierza zawodowego
zwolnionego z czynnej służby wojskowej, który zachował prawo do kwatery zgodnie
z ust. 2 art. 23 ustawy, a także emeryta lub rencisty, prawo do kwatery nabywają
wspólnie zamieszkali w kwaterze z żołnierzem, emerytem, rencistą w dniu jego
śmierci: małżonek, zstępni, wstępni, osoby przysposabiające i przysposobione oraz
osoba, która pozostawała we wspólnym pożyciu małżeńskim (art. 23 ust. 3 ustawy).
Członkowie rodzin zmarłych żołnierzy oraz emerytów i rencistów wojskowych,
którzy nie nabywają prawa do kwatery, a także zwolnieni żołnierze niezachowujący
prawa do kwatery oraz inne osoby, których prawo do kwatery wygasło, mogą
zamieszkiwać w dotychczasowym lokalu na podstawie umowy najmu zawartej
z dyrektorem oddziału terenowego Agencji (art. 44 ustawy).
Uregulowania przewidziane w ustawie wskazują, że stosunek prawny łączący
osobę uprawnioną do kwatery stałej oraz Wojskową Agencję Mieszkaniową,
z którego wynika prawo do korzystania z mieszkania, nie ma charakteru
cywilnoprawnego. W tej sytuacji prawa i obowiązki związane z korzystaniem
z kwatery stałej nie wchodzą w skład spadku po osobie uprawnionej. Dodatkowo
należy zauważyć, na co zwrócił – niezbyt precyzyjnie – uwagę Sąd Okręgowy, że
obowiązek pokrycia kosztów zużycia urządzeń, o którym mowa w § 24
rozporządzenia, wykracza poza ramy obowiązków związanych z korzystaniem
z kwatery. Obowiązek ten powstaje bowiem dopiero z chwilą utraty prawa do
kwatery i, co za tym idzie, jej zwolnienia, skoro zaś prawa i obowiązki wynikające
z zajmowania kwatery stałej nie przechodzą na spadkobierców, a sam stosunek
prawny łączący uprawnionego z Agencją wygasa (o czym świadczy treść art. 44
ustawy), to nałożenie na spadkobierców uprawnionego obowiązku ponoszenia
kosztów zużycia urządzeń wymagałoby stosownego uregulowania ustawowego.
Brak takiego uregulowania oznacza, że obowiązek ten nie przechodzi na
spadkobierców osoby uprawnionej do kwatery stałej.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.