Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 21 maja 2002 r., III CK 53/02
Sąd – odrzucając pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej –
nie może poprzestać na stwierdzeniu, że sprawa przedstawiona do
rozstrzygnięcia nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., lecz
zobowiązany jest w uzasadnieniu uzasadnienia wskazać sąd, dla którego
właściwości rozpoznanie tej sprawy zostało ustawowo zastrzeżone (art. 45
ust. 1 i art. 177 Konstytucji).
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marii R.-W. przeciwko Małopolskiemu
Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia w K. o ustalenie, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 maja 2002 r., kasacji powódki od
postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 20 sierpnia 2001 r.
oddalił kasację i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 1000 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powódka Maria R.-W. w pozwie skierowanym przeciwko Małopolskiemu
Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia w K. domagała się ustalenia, że strona
pozwana “powinna przyznać jej specjalizację lekarza rodzinnego”. Twierdziła, że
jest neurologiem z drugim stopniem specjalizacji zawodowej oraz długoletnim
stażem pracy w tej dziedzinie, spełniającym wszystkie wymagania przewidziane dla
uzyskania specjalizacji lekarza rodzinnego (otrzymała tzw. kartę specjalizacyjną), a
mimo to strona pozwana zawiadomiła ją, że w związku ze zmniejszeniem limitu
miejsc powódka powinna poddać się dodatkowej weryfikacji.
Postanowieniem z dnia 16 maja 2000 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa-
Śródmieścia w Krakowie pozew odrzucił, albowiem uznał, że sprawa zainicjowana
przez powódkę nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. W ocenie Sądu
pierwszej instancji, żądanie powódki zmierza do uzyskania w drodze procesu
sądowego specjalizacji lekarza rodzinnego, co jest niedopuszczalne, gdyż
nadawanie tej specjalizacji – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 25 marca 1999 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy
stomatologów (Dz.U. Nr 31, poz. 302 ze zm.) – jest czynnością z dziedziny prawa
administracyjnego.
Sąd Okręgowy w Krakowie – orzeczeniem z dnia 20 sierpnia 2001 r. – oddalił
zażalenie powódki od postanowienia Sądu Rejonowego, podzielając stanowisko
tego Sądu co do charakteru sprawy i niedopuszczalności drogi sądowej.
W kasacji powódki, opartej na podstawie przewidzianej w art. 3931
pkt 2 k.p.c.,
został postawiony zarzut naruszenia art. 1 w związku z art. 189 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jest faktem, któremu nie można zaprzeczyć, że powódka żądała w pozwie
„ustalenia, że pozwany winien przyznać powódce specjalizację lekarza rodzinnego”,
uzasadniając to żądanie m.in. twierdzeniem, iż „gdy na drodze administracyjno-
zawodowej (...) nie może skutecznie wykorzystać przyznanej karty specjalizacyjnej,
wystąpienie z niniejszym powództwem stało się konieczne”. Żądanie to zostało
podtrzymane w zażaleniu na postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa-
Śródmieścia z dnia 16 maja 2000 r., w którym powódka podniosła ponadto, że
celem pozwu jest „odblokowanie” wykonania przez pozwanego decyzji
administracyjnej, mocą której właściwy organ przyznał jej kartę specjalizacyjną.
Powódka stwierdziła także, że art. 189 k.p.c. wyposaża ją w prawo „domagania się
ustalenia, iż na podstawie decyzji administracyjnej (...) powódka winna być przez
pozwanego dopuszczona do odbycia stażu specjalizacyjnego”.
W tym stanie rzeczy bezzasadny jest zarzut, że Sąd drugiej instancji dopuścił
się obrazy art. 1 w związku z art. 189 k.p.c. „przez dokonanie błędnej wykładni i
uznanie wbrew treści pism powódki, iż przedmiotem jej żądania jest domaganie się
przyznanie specjalizacji lekarza rodzinnego, a nie jak wynika z treści jej pism, że
strona pozwana jest zobowiązana do przeprowadzenia szkolenia w trybie
określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 marca
1999 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów (Dz.U. Nr 31, poz.
302 ze zm.)”. Należy przy tym pamiętać, że obowiązkiem powoda jest dokładne
określenie żądania (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), co zresztą powódka uczyniła, a zatem
nie może skutecznie powoływać się w kasacji, iż jej żądanie zostało wadliwie
zinterpretowane. Trzeba również zaznaczyć, że w sprawach o ustalenie istnienia
lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa wymagana jest od powoda
szczególna precyzja, gdyż sąd nie ma możliwości – przez swoje orzeczenie –
modelować zgłoszonego żądania. Żądanie powoda, w kształcie, jaki został mu
nadany w pozwie, jest bowiem uzasadnione albo nieuzasadnione, nadaje się do
rozpoznania przez sąd albo nie, a stany pośrednie nie zachodzą (por. uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1998 r., II CKN 96/98, OSNC 1999, nr
5, poz. 98).
Tak więc omawiany zarzut kasacyjny należy uznać za bezzasadny,
niezależnie od tego, że został wadliwie umotywowany prawnie. Jest jasne, że
domniemana błędna interpretacja żądania powódki nie mogła być uzasadniana
obrazą art. 1 k.p.c. w związku z art. 189 k.p.c.
Zarzut naruszenia art. 1 k.p.c. można natomiast uznać za relewantny, jeżeli
uznać go za próbę podważenia trafności dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny
sprawy wszczętej przez powódkę jako sprawy cywilnej i – co za tym idzie –
trafności przyjęcia niedopuszczalności drogi sądowej. W uzasadnieniu kasacji
znajdują się argumenty kwestionujące stanowisko Sądów orzekających w tym
zakresie.
Argumenty te nie mogą być jednak uznane za przekonywające.
Jest oczywiste, a Sąd Rejonowy prawidłowo to ocenił, że żądanie powódki
zmierzało do uzyskania w drodze procesu sądowego specjalizacji lekarza
rodzinnego. Tymczasem sposób uzyskiwania tej specjalizacji jest unormowany w
prawie administracyjnym, a mianowicie, w przepisie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 5
grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 204)
oraz w rozporządzeniu wykonawczym wydanym na podstawie upoważnienia
ustawowego zawartego w ustępie 3 tego przepisu. W chwili wydawania
zaskarżonego postanowienia obowiązywało rozporządzenie Ministra Zdrowia i
Opieki Społecznej z dnia 25 marca 1999 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy
stomatologów (Dz.U. Nr 31, poz. 302 ze zm.). Zgodnie z § 18 i nast. tego
rozporządzenia, lekarz uzyskiwał tytuł specjalisty w określonej dziedzinie medycyny
po otrzymaniu potwierdzenia odbycia szkolenia specjalizacyjnego i złożeniu
egzaminu państwowego, poprzedzonego spełnieniem innych, dodatkowych
formalności (obecnie: rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w
sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów, Dz.U. Nr 83, poz. 905 ze zm.).
Nie ma więc wątpliwości, że nadawanie specjalizacji lekarskiej jest czynnością
dokonywaną przez organy administracyjne, w postępowaniu administracyjnym,
w związku z czym spór, który powstał na tym tle, nie może być uznany za sprawę
cywilną w znaczeniu materialnym, ani – wobec braku ku temu podstawy prawnej –
za sprawę cywilną w znaczeniu formalnym (art. 1 in fine k.p.c.); droga sądowa w
tych sprawach jest zatem niedopuszczalna, a po wyczerpaniu środków
odwoławczych w postępowaniu administracyjnym właściwym do rozpoznania
sprawy będzie Naczelny Sąd Administracyjny (art. 16 i nast. oraz art. 33 i nast.
ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74,
poz. 368 ze zm.)
W tym stanie rzeczy należy uznać, że prawna ocena przedstawionego przez
powódkę żądania, dokonana przez Sądy obydwu instancji, jest prawidłowa. Trzeba
także zaznaczyć, że – dokonując tej oceny i odrzucając pozew – Sądy nie
ograniczyły się do stwierdzenia, iż sprawa zainicjowana żądaniem powódki nie jest
sprawą cywilną w ujęciu art. 1 k.p.c., ale określiły także charakter tej sprawy
(sprawa administracyjna w znaczeniu prawnomaterialnym) oraz wskazały, na jakiej
drodze może ona być dochodzona. Tym samym, choć nie zostało to expressis
verbis w uzasadnieniu zaskarżonego wysłowione, ale wynika wprost z
przeprowadzonego wywodu, Sądy miały na względzie, że – w po wyczerpaniu toku
instancji w postępowaniu administracyjnym – sprawa powódki może trafić przed
Naczelny Sąd Administracyjny, a tym samym prawo do sądu (art. 45 ust. 1
Konstytucji) jest realnie zapewnione i może zostać urzeczywistnione.
Poruszona wyżej kwestia ma obecnie bardzo istotne znaczenie, albowiem
gwarantowane przepisem art. 45 Konstytucji prawo do sądu nosi charakter
autonomiczny; przyjmuje się, że jest ono prawem podmiotowym obywatela,
tworzącym podstawę roszczenia, a zatem stanowi odrębne i niezależne od innych
powiązań normatywnych prawo przysługujące jednostce w stosunku do państwa
(por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2000 r., II
CKN 285/00, OSNC 2000, nr 10, poz.188). W praktyce oznacza to, że sprawa
przedstawiona do rozstrzygnięcia musi być przez sąd (powszechny lub inny)
rzeczywiście rozpoznana. Zważywszy ponadto, że zgodnie z art. 177 Konstytucji
domniemywa się właściwość sądu powszechnego we wszystkich sprawach,
z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów, sąd
powszechny (cywilny) – odrzucając pozew z powodu niedopuszczalności drogi
sądowej – nie może poprzestać na stwierdzeniu, że sprawa przedstawiona do
rozstrzygnięcia nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., lecz zobowiązany
jest także wskazać sąd, dla którego właściwości rozpoznanie tej sprawy, na
którymkolwiek jej etapie, zostało ustawowo zastrzeżone (por. również uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., I CKN 370/97, OSNC 1998,
nr 7-8, poz. 116). Sądem tym, innym niż sąd powszechny, będzie w większości
wypadków Naczelny Sąd Administracyjny, rzeczą sądu powszechnego będzie
jednak wskazanie w każdym konkretnym przypadku podstawy prawnej właściwości
sądu administracyjnego, bo tylko wówczas konstytucyjne prawo do sądu zostanie w
sposób konkretny i poddający się kontroli określone i zapewnione. Także tylko
wówczas w sposób dostateczny skonkretyzuje się także ewentualny spór
kompetencyjny.
Oczywiście, może się zdarzyć, że sprawa przedstawiona do rozstrzygnięcia
przez sąd powszechny nie będzie sprawą cywilną ani w ujęciu materialnym, ani
formalnym, ani też nie będzie sprawą toczącą się według przepisów kodeksu
postępowania karnego, ale jednocześnie ustawa nie zastrzeże dla jej rozpoznania
właściwości sądu administracyjnego; wówczas, zgodnie z art. 177 Konstytucji,
sprawę tę – mimo niedostatków unormowań prawnoprocesowych – rozpozna sąd
powszechny w postępowaniu cywilnym. W takiej sprawie – „niecywilnej” z natury lub
z woli ustawodawcy, ale nie będącej także sprawą karną – poszczególne instytucje
procesu cywilnego będą, w zależności od przedmiotu i charakteru żądania oraz
konfiguracji podmiotowej, stosowane wprost, inne odpowiednio, a jeszcze inne przy
wykorzystaniu analogii. Wydaje się, i Sąd Najwyższy czyni tę uwagę na marginesie,
że ustawodawca, respektując stan wynikający z art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji,
powinien unormować postępowanie w sprawach należących do sądu
powszechnego, ale nie mieszczących się w definicji art. 1 k.p.c. ani nie toczących
się według przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 1 k.p.k.).
W konsekwencji, skoro Sądy obydwu instancji trafnie oceniły charakter
przedstawionej do rozstrzygnięcia sprawy oraz – odrzucając pozew – wskazały,
jaką drogą powódka może zrealizować przysługujące jej prawo do sądu, Sąd
Najwyższy uwzględniwszy także brak uzasadnienia dla podniesionej podstawy
kasacyjnej, orzekł, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 98 § 1 w związku z art. 391 § 1
i art. 39319
k.p.c.