Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 kwietnia 2002 r., I CKN 1466/99
Jeżeli z treści umowy ubezpieczenia autocasco nie wynika nic innego,
ubezpieczony, który nabywa autoryzowane części samochodowe potrzebne
do naprawy uszkodzonego w wypadku pojazdu, nie ma obowiązku
poszukiwania sprzedawcy oferującego je najtaniej. Możliwe jest przypisanie
ubezpieczonemu naruszenia, wynikającego z art. 354 § 2 k.c., obowiązku
współpracy z dłużnikiem, jeżeli świadomie lub przez niedbalstwo kupił części
droższe.
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Marian Kocon
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja B. przeciwko
Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A., VIII Inspektoratowi w W. o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 25 kwietnia 2002 r. na rozprawie kasacji
powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 9 listopada 1998 r.
uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo oraz orzekającej o
kosztach postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W umowie ubezpieczenia autocasco samochodu toyota lexsus strony określiły
sumę ubezpieczenia na kwotę 60 000 zł. Samochód uległ uszkodzeniu w wypadku
w dniu 2 stycznia 1996 r., a ponieważ samochód tej marki należał do rzadko
wówczas w Polsce używanych, naprawy dokonano po zakupieniu przez powoda
i dostarczeniu do warsztatu naprawczego potrzebnych części. Powód nabył je w
"Export-Import", Agnieszka W. Po zakończeniu naprawy złożył on
ubezpieczycielowi rachunki celem uzyskania zwrotu wyłożonych przez siebie
pieniędzy na zakup części. Pozwany zakwestionował część rachunków, uznając, że
opiewają one na zbyt wysokie kwoty i rozliczył powoda wedle niższych cen na takie
części, sprzedawane w "T.-C.", dealera z P. Powód w niniejszej sprawie dochodzi
zasądzenia od pozwanego ubezpieczyciela kwoty 13 143 zł. z tytułu różnicy
pomiędzy zapłaconą przez niego ceną zakupionych części a zwróconą mu
należnością z tego tytułu – po zweryfikowaniu przez pozwanego wysokości
rachunków zakupu do poziomu niższych cen z "T.-C.".
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa wyrokiem z dnia 3 marca 1998 r.
uwzględnił powództwo. Na skutek apelacji pozwanego od tego orzeczenia Sąd
Wojewódzki w Warszawie wyrokiem z dnia 9 listopada 1998 r. zmienił je i obniżył
zasądzoną należność do połowy, tj. do kwoty 6574,50 zł, oddalając powództwo w
pozostałej części jako niezasadne. Zdaniem tego Sądu, strony miały, stosownie do
treści art. 354 k.c., obowiązek współpracy przy wykonaniu zobowiązania z tytułu
umowy ubezpieczenia. Zgodnie z § 20 ust. 7 ogólnych warunków ubezpieczenia
autocasco, powód powinien uzgodnić z pozwanym wysokość kosztów naprawy,
czego nie uczynił. Z kolei pozwany nie poinformował go o możliwości zakupu części
po niższych cenach i nie wskazał adresu sprzedającego je dealera. W tej sytuacji
strony powinny być obciążone po połowie powstałymi na skutek tego wyższymi
kosztami naprawy samochodu, powód bowiem w ten sposób przyczynił się do
zwiększenia szkody (art. 362 k.c.). W tym zakresie jego powództwo podlegało
zatem oddaleniu.
Wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył kasacją powód, zgłaszając w niej
zarzuty naruszenia prawa materialnego: art. 805 § 2 pkt 1 k.c. przez uzależnienie
wypłaty odszkodowania od uprzedniego przedłożenia przez powoda rachunków za
naprawę pojazdu, art. 805 w związku z art. 817 § 2 k.c. przez wypłacenie powodowi
odszkodowania ze znaczącym uchybieniem trzydziestodniowego terminu, art. 354
k.c. przez obciążenie go zbyt daleko idącymi obowiązkami, przekraczającymi
ustawową powinność współpracy wierzyciela z dłużnikiem, oraz art. 140 i 805 k.c.
przez odwołanie się do § 20 ust. 7 ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco,
mimo jego sprzeczności z tymi przepisami kodeksu cywilnego. Z tych przyczyn
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji pozwanego od
wyroku Sądu Rejonowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Kluczowym problemem jest określenie zakresu przewidzianego w art. 354 § 2
k.c. obowiązku współpracy wierzyciela z pozwanym dłużnikiem, zobowiązanym do
świadczenia ubezpieczeniowego. Treść tego obowiązku precyzują wiążące strony
ogólne warunki ubezpieczenia autocasco, zawarte zwłaszcza w § 20 pkt 6-8. Jest
bezsporne, że pozwany nie skorzystał z przewidzianej w punkcie ósmym
możliwości wskazania powodowi zakładu naprawczego, w którym byłyby dostępne
części po cenach przez niego akceptowanych, powód miał zatem prawo zlecić
naprawę pojazdu wybranemu zakładowi, pozwany zaś zobowiązany jest do zwrotu
kosztów naprawy ,,z uwzględnieniem cen, usług i części zamiennych stosowanych
w RP w dniu ustalania odszkodowania” (§ 20 pkt 6 ogólnych warunków
ubezpieczenia autocasco). W tym kontekście zasadniczego znaczenia nabiera
rozumienie § 20 pkt 7 ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco, zgodnie z
którym, jeżeli dokonywana jest naprawa pojazdu, sposób naprawy i wysokość
kosztów wymaga uzgodnienia z PZU.
Wbrew sugestiom zawartym w zaskarżonym wyroku, nie można wykładać
tego wymogu jako obowiązku konsultowania przez właściciela uszkodzonego w
wypadku pojazdu kosztu każdej wymienianej części. Chodzi tu o uzgodnienie spraw
podstawowych: przesądzenie sposobu przywrócenia stanu sprzed wypadku, tj. czy
samochód nadaje się do naprawy, czy też celowe jest przeznaczenie go do
skasowania, oraz stwierdzenie, czy zasadnicze podzespoły samochodu (np. silnik
lub karoseria) będą podlegały wymianie czy tylko naprawie. Przy takiej interpretacji
nie można podzielić prezentowanego w kasacji stanowiska, że § 20 pkt 7 jest
sprzeczny z art. 140 i 805 k.c., okazuje się bowiem, że omawiany wymóg nie jest
przejawem dominującej pozycji ubezpieczyciela, dyktującego sposób i warunki
naprawy pojazdu właścicielowi, lecz realizacją ogólnego nakazu współpracy obu
stron stosunku kontraktowego przy wykonywaniu zobowiązania, przewidzianego w
art. 354 k.c.
Jeżeli zatem obniżenie przez Sąd Wojewódzki zasądzonego na rzecz powoda
świadczenia o połowę nastąpiło z tej przyczyny, że powód nie uzgodnił
z pozwanym, gdzie i za jaką cenę może kupować potrzebne do naprawy
samochodu wszystkie części, to nakładanie na powoda tak daleko idących
obowiązków stanowi naruszenie art. 354 § 2 k.c. Należy podkreślić, że powód nie
miał obowiązku poszukiwania sprzedawcy oferującego autoryzowane części
najtaniej, tylko zatem w przypadku usprawiedliwionego przypisania mu nielojalnego
postępowania, naruszającego obowiązujące go jako wierzyciela, na podstawie art.
354 k.c., wymogi współpracy z dłużnikiem przy wykonywaniu zobowiązania, można
byłoby postawić mu uzasadniony zarzut uchybienia temu przepisowi. Przykładowo,
mogłoby tak być w sytuacji, gdyby powód, znając punkt sprzedaży części
pełnowartościowych (autoryzowanych) po cenach niższych, kupował je tam, gdzie
sprzedawano je drożej. Oceny prawidłowości postępowania wierzyciela nie można
odrywać od jego osobistych cech i kwalifikacji; inne wymogi należy postawić osobie
obeznanej z rynkiem części zamiennych, a inne komuś, kto nie ma z nim do
czynienia. W tym przypadku zarzut uchybienia obowiązkowi z art. 354 k.c. mógłby
wchodzić w grę tylko w razie wykazania niefrasobliwości w dokonywaniu zakupów,
np. zlecenia sprzedawcy, bez uzgodnienia z ubezpieczycielem, sprowadzenia
droższych części z zagranicy. W obecnym stanie sprawy nie ma ustaleń, które
mogłyby świadczyć o braku lojalności powoda w wykonywaniu obowiązków z art.
354 k.c., ocenianych według wskazanych tu kryteriów, nie da się zatem odeprzeć
zgłoszonego w kasacji zarzutu naruszenia tego przepisu.
Skutkuje to uwzględnieniem kasacji na podstawie art. 39313
k.p.c.