Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 866/00
Dozorca spadkowej nieruchomości, ustanowiony na podstawie art. 636
k.p.c. w związku z § 8 ust. 3 zdanie drugie rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu
postępowania przy zabezpieczeniu spadku i sporządzeniu spisu inwentarza
(Dz.U. Nr 92, poz. 411), nie jest legitymowany do wystąpienia z powództwem o
zasądzenie odszkodowania za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości.
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy K. przeciwko Julicie W. i
Aleksandrowi W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 21 maja 2002 r.
na rozprawie kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8
września 1999 r.
oddalił kasację i zasądził od powódki na rzecz pozwanych kwotę 750 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powódka wystąpiła przeciwko Julicie W. i Aleksandrowi W. o zapłatę kwoty
25 206 zł tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości
zabudowanej, położonej w K. przy ul. C. nr 35. Nieruchomość ta wchodzi w skład
spadku po Stanisławie M. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa-
Śródmieścia, powódka została ustanowiona dozorcą spadku po Stanisławie M.
W tej sytuacji Sąd pierwszej instancji uznał, że nie jest ona legitymowana do
wystąpienia z żądaniem zapłaty odszkodowania, gdyż chodzi o roszczenie, które
pozostaje poza zakresem wyznaczonym w art. 935 § 1 k.p.c., a dochodzenie
takiego odszkodowania pozostaje poza granicami zwykłego zarządu.
Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny, oddalając apelację. Sąd ten odwołał
się do art. 633-639 k.p.c., określających zakres obowiązków dozorcy, a także do
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1 października 1991 r. w sprawie
szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu
spisu inwentarza (Dz.U. Nr 92, poz. 411). Wskazane przepisy odsyłają do
odpowiedniego stosowania art. 855-862 k.p.c. oraz art. 930-941 k.p.c., a § 8 pkt 3
powoływanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości nakłada na dozorcę
obowiązek strzeżenia powierzonego mienia oraz daje uprawnienie do pobierania
pożytków z oddanej pod dozór nieruchomości. Odszkodowanie za bezumowne
korzystanie z nieruchomości nie stanowi pożytku.
Kasacja powódki oparta została na drugiej podstawie kasacyjnej.
Sformułowano w niej zarzut naruszenia art. 636 i 935 § 1 k.p.c. przez błędne
przyjęcie, że powódce, jako dozorcy wprowadzonemu w zarząd, nie służy
legitymacja do dochodzenia odszkodowania za bezumowne korzystanie z
przedmiotu wchodzącego w skład spadku, a ponadto przez nieuwzględnienie faktu,
że powódka powinna być traktowana jako dozorca, ale także jako zarządca spadku.
Skarżąca powołuje się na to, że postanowieniem z dnia 30 marca 1995 r. Sąd
Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia wprowadził ją w zarząd nad spadkiem.
Postanowienie to zostało wykonane przez komornika. Ponadto skarżąca dodatkowo
wskazywała, że zapadło postanowienie stwierdzające nabycie spadku po
Stanisławie M., z którego wynika, że jest ona jednym ze współspadkobierców.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powołany w kasacji art. 636 k.p.c. wymienia środki zabezpieczenia spadku,
wśród których znajdują się m. in. dozór nad nieruchomością oraz ustanowienie
zarządcy tymczasowego. Przepis ten uzupełniają regulacje zawarte w
rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r., wydanym
na podstawie delegacji zawartej w art. 639 k.p.c. Z § 8 ust. 3 rozporządzenia
wynika, że ustanowienie zarządu tymczasowego może nastąpić, jeżeli w skład
spadku wchodzi gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo lub prawo majątkowe
wymagające zabezpieczenia przez ustanowienie zarządu. Jeżeli natomiast
zachodzi potrzeba strzeżenia nieruchomości, wyznacza się dozorcę.
Z treści tego przepisu wynika, że ustanowienie zarządu związane jest z
istnieniem w majątku spadkowym takiego składnika, który wymaga podejmowania
pewnych działań dla utrzymania go w należytym, niepogorszonym stanie.
Ustanowienie zarządu będzie zatem potrzebne dla dalszego prawidłowego
funkcjonowania spadkowego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego albo gdy
prawo majątkowe wchodzące w skład spadku jest tego rodzaju, że potrzebne jest
nie tylko sprawowanie nad nim dozoru, który z istoty swej wyraża się w
ograniczonej aktywności, ale podejmowanie działań zarządzania takim
przedmiotem.
Powyższe wnioski uzasadnia dodatkowo, zawarte w § 9 ust. 1
rozporządzenia, odesłanie do odpowiedniego stosowania do dozorcy i zarządcy
tymczasowego przepisów art. 855-862 oraz art. 930-941 k.p.c. Z treści wskazanych
przepisów wynika, że obowiązki dozorcy to przechowanie i dozór nad powierzonymi
przedmiotami (por. w szczególności art. 856 i 858 k.p.c.), a obowiązki zarządcy
nieruchomości to wykonywanie czynności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej
gospodarki. W granicach zwykłego zarządu zarządca ma prawo pobierać wszelkie
pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz
prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się niezbędne.
W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być
pozywany (zob. w szczególności art. 935 k.p.c.). Jeżeli zarządca przy obejmowaniu
zarządu napotyka na przeszkody, sąd może polecić komornikowi, aby go
wprowadził w zarząd (art. 933 k.p.c.).
Jak z powyższego wynika, nie sposób utożsamiać sytuacji zarządcy
tymczasowego nieruchomości oraz dozorcy takiej nieruchomości. Kompetencje
dozorcy są ograniczone i nie obejmują czynności zarządu nieruchomością, nie jest
zatem dopuszczalne wprowadzenie dozorcy „w zarząd nad spadkiem”, gdyż
czynności zarządu pozostają poza zakresem jego praw i obowiązków. Wydanie
przez sąd, jak w odniesieniu do powódki, postanowienia nakazującego
wprowadzenie dozorcy „w zarząd”, nie pociąga za sobą zmiany sytuacji prawnej
dozorcy.
Trafnie zatem Sąd drugiej instancji, podobnie jak Sąd Okręgowy, przyjął, że
powódka jako dozorca spadkowej nieruchomości nie jest uprawniona do
dochodzenia odszkodowania za bezumowne korzystanie ze spadkowej
nieruchomości. Należy jedynie sprostować wyrażony przez Sąd Apelacyjny pogląd,
zgodnie z którym wyłącznie właściciel jest legitymowany do wystąpienia z takim
roszczeniem. Mogą bowiem wystąpić sytuacje, w których legitymowane będą także
inne podmioty, jak choćby wykonawca testamentu (por. art. 988 § 2 k.c.).
Prawidłowości wyroku Sądu drugiej instancji nie podważa fakt, że Teresa K.,
po zapadnięciu wyroku zaskarżonego kasacją, uzyskała postanowienie o
stwierdzeniu nabycia spadku po Stanisławie M. Wprawdzie trafnie podniesiono, że
współspadkobierca jest legitymowany do wystąpienia z powództwem o zasądzenie
odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład
spadku, jednak Sąd Najwyższy ocenia poprawność orzeczenia Sądu drugiej
instancji, a dla tej oceny istotny jest stan z chwili orzekania. W dacie wydania
wyroku przez Sąd Apelacyjny powódka nie legitymowała się postanowieniem o
stwierdzeniu nabycia spadku, zgodnie zaś z art. 1027 k.c., postanowienie takie
stanowi jedyny dowód w sytuacji, gdy spadkobierca ma wykazać swoje prawa
wynikające z dziedziczenia względem osoby trzeciej nie roszczącej sobie praw do
spadku. Okoliczność, że w toku całego procesu powódka była już, ze względu na
treść art. 925 w związku z art. 924 k.c., współspadkobiercą po Stanisławie M.,
pozostaje bez znaczenia dla zapadłego rozstrzygnięcia.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako pozbawioną
usprawiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.).