Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 maja 2002 r.
II UKN 282/01
Świadczenie pracy, do której ze względu na stan zdrowia pracownik nie
jest zdolny, a którą wykonuje z narażeniem zdrowia albo z zaniedbaniem obo-
wiązków wymagających pełnej sprawności, nie jest przeszkodą do przyznania
renty z tytułu choroby zawodowej na podstawie art. 18 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 maja 2002 r. sprawy z
wniosku Władysława C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w B. o rentę z tytułu choroby zawodowej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 stycznia 2001 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 29 stycznia 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. odmówił przyznania wnioskodawcy Władysławowi C. prawa do renty z tytułu
choroby zawodowej wobec braku niezdolności do pracy.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 24 listopada 1999 r. [...] zmienił
zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej nie-
zdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od dnia 29 grudnia 1998 r. na
stałe. Sąd ustalił, że wnioskodawca jest z zawodu nauczycielem i pracę nauczyciela
wykonywał do 4 listopada 1998 r. Od tej daty korzysta z urlopu bezpłatnego w
związku z wyborem na funkcję wiceburmistrza miasta. Decyzją Państwowego Tere-
2
nowego Inspektora Sanitarnego w C. z dnia 30 listopada 1998 r. stwierdzono u niego
chorobę zawodową w postaci przewlekłego zapalenia krtani z niedowładem fałdów
głosowych. Powołani przez Sąd biegli lekarze foniatra, specjalista chorób wewnętrz-
nych, chorób oczu i gastroenterolog stwierdzili, że wnioskodawca od 29 grudnia 1998
r. jest częściowo trwale niezdolny do pracy z powodu przewlekłego zapalenia krtani i
niewydolności głośni średniego stopnia, które to schorzenia mają charakter choroby
zawodowej. Sąd podzielił opinię biegłych i na jej podstawie uznał, że wnioskodawca
spełnia warunki do przyznania renty z tytułu choroby zawodowej.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił, że wnioskodawca nie utra-
cił zdolności do pracy z tytułu choroby zawodowej skoro pracuje na stanowisku bur-
mistrza.
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2001 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd
Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie spełnia warunków określonych w art. 18
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), gdyż
nie jest niezdolny do pracy w rozumieniu art. 23 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Zgodnie z tym przepisem częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacz-
nym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifika-
cji. Poziomem kwalifikacji wnioskodawcy jest wykształcenie wyższe pedagogiczne o
kierunku pracy kulturalno-oświatowej i ukończone dodatkowo studium nauczycielskie
na kierunku muzycznym. Oprócz zawodu nauczyciela muzyki może wykonywać sze-
reg prac zgodnie z wykształceniem o kierunku kulturalno-oświatowym. Z opinii bie-
głych wynika jedynie, że rozpoznane schorzenia uniemożliwiają wnioskodawcy pracę
w zawodzie nauczyciela, śpiewaka, aktora i prawnika, natomiast nie ma przeciw-
wskazań do pracy w innych zawodach. Zatem praca w zawodzie nauczyciela jest
jedynie „przeciwwskazaniem”. „Przeciwwskazanie” do pracy w charakterze nauczy-
ciela nie wypełnia ustawowego wymogu ograniczenia zdolności do pracy zgodnej z
poziomem kwalifikacji. Wnioskodawca od 1978 r. był zatrudniony na stanowisku dy-
rektora Młodzieżowego Ośrodka Kulturalnego a nie na stanowisku nauczyciela mu-
zyki. Wprawdzie dodatkowo był zatrudniony jako nauczyciel muzyki od 1983 r. ale
wykonywał tę pracę w wymiarze od dwóch do czterech godzin tygodniowo. Obciąże-
nie godzinowe było niewielkie, co nasuwa poważne wątpliwości co do rozpoznanego
3
nasilenia schorzenia narządu mowy i stwierdzonej trwałości zmian chorobowych.
Wnioskodawca od 1998 r. piastuje urząd wiceburmistrza, który wymaga używania
narządu mowy. W świetle powyższego nie można przyjąć, aby przeciwwskazania do
pracy w zawodzie nauczyciela muzyki, przy możliwości wykonywania szeregu prac
zgodnych z poziomem kwalifikacji, można było uznać za ograniczenie zdolności do
pracy w stopniu znacznym.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i opierając ją na obu podstawach
określonych w art. 3931
k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. Powołał się
na naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c., polegające na
tym, że Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej niż Sąd pierwszej instancji oceny opinii
biegłych wyrażając w uzasadnieniu wyroku własne przypuszczenia. Uzasadnienie
wyroku poza wyrażonymi wątpliwościami nie zawiera argumentacji mogącej podwa-
żyć stanowisko biegłych. Zostało zacytowane stwierdzenie biegłych, że rozpoznane
schorzenia uniemożliwiają pracę w zawodzie nauczyciela, śpiewaka i prawnika, a
następnie użyte niezbyt zrozumiałe określenie, że praca nauczyciela jest jedynie
„przeciwwskazaniem”. Tego rodzaju stwierdzenie nie wynika z opinii biegłych, zatem
ustalenie nie mające oparcia w dowodach jest dowolne. Ponadto nastąpiło narusze-
nie art. 228 § 1 k.p.c., którego należy upatrywać w tym, że jest sprawą notoryjnie
znaną, iż nauczyciele, zwłaszcza nauczyciele muzyki i śpiewu, muszą mieć sprawny
aparat głosowy. Stanowisko Sądu, że opinia biegłych budzi poważne wątpliwości co
do rozpoznania nasilenia schorzenia narządu mowy, jest sprzeczne także z tym
przepisem. Jako naruszenie prawa materialnego powołuje się w kasacji błędną wy-
kładnię art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych bez uwzględnienia treści art. 19 ust. 1 lit. b tej
ustawy oraz dyrektywy art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Na podstawie
powołanych przepisów ustawy wypadkowej renta przysługuje osobie, która w znacz-
nym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnie z poziomem kwalifikacji. Skoro z opi-
nii biegłych wynika, że wnioskodawca nie może wykonywać wyuczonego zawodu
nauczyciela, dla jego uprawnień nie ma znaczenia fakt pełnienia z wyboru funkcji
wice-burmistrza. W przypadku wnioskodawcy, który ma 63 lata, nie można mówić o
możliwości przekwalifikowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zarzut błędnej wykładni art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest uzasadniony o tyle, że
Sąd Apelacyjny niewłaściwie rozumie użyte w ust. 1 tego przepisu określenie nie-
zdolności do pracy. Warunkiem przyznania renty z tytułu choroby zawodowej na
podstawie tego przepisu jest powstanie niezdolności do pracy wskutek choroby za-
wodowej. Definicja niezdolności do pracy obowiązująca w dacie zgłoszenia wniosku
o rentę zawarta była w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, stanowiącym, że niezdolną do pracy jest
osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy
po przekwalifikowaniu. O uznaniu pracownika za niezdolnego do pracy decyduje za-
tem stopień naruszenia sprawności organizmu i brak rokowań co do poprawy stanu
zdrowia w przypadku zaniechania wykonywania pracy w warunkach dotychczaso-
wych po przekwalifikowaniu do innego zawodu. Ustalając istnienie lub brak niezdol-
ności do pracy należy brać pod uwagę obiektywnie istniejący stan chorobowy a nie
zachowanie pracownika wskazujące na zachowanie zdolności do pracy. Wykonywa-
nie przez pracownika pracy, do której ze względu na stan zdrowia nie jest zdolny, a
którą wykonuje albo z narażeniem zdrowia albo z zaniedbaniem obowiązków wyma-
gających pełnej sprawności, nie jest w rozumieniu art. 18 ustawy wypadkowej prze-
szkodą do przyznania renty z tytułu choroby zawodowej. Przepis ten nie zawiera bo-
wiem warunku zaprzestania działalności zarobkowej. Ponadto wykonywanie pracy
zarobkowej przez osobę uprawnioną do renty z tytułu niezdolności do pracy - nawet
całkowitej - nie jest podstawą do uznania ustania prawa do świadczeń uzależnionych
od niezdolności do pracy. Regulujący tę kwestię przepis art. 78 ustawy o z. e. p. wa-
runku takiego nie zawiera. W konsekwencji pracownik, który przed przyznaniem
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przerwał zatrudnienie, zachowałby to
prawo po ponownym podjęciu dotychczasowego zatrudnienia. Odmowa przyznania
prawa do renty pracownikowi niezdolnemu do pracy tylko z tego powodu, że konty-
nuuje zatrudnienie, stwarzałaby nierówność wobec prawa pozostającą w sprzeczno-
ści z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeżeli podstawą oceny prawnej dokonanej w zaskarżonym wyroku był stan
faktyczny ustalony przez Sąd pierwszej instancji, to ocena ta, jak wskazano wyżej,
jest błędna. Jednakże z uzasadnienia wyroku nie wynika w sposób wyraźny jakie
5
fakty zostały uznane za udowodnione i z tego powodu uzasadnienie nie odpowiada
wymogom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. Podstawą ustaleń faktycznych Sądu
pierwszej instancji była decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego stwierdzająca
chorobę zawodową i opinia biegłych stwierdzająca częściową niezdolność do pracy z
powodu tej choroby, polegająca na niemożności wykonywania pracy - między innymi
zawodu nauczyciela - wymagającej operowania głosem. Sąd Apelacyjny nie podzielił
w całości tych ustaleń podając w wątpliwość zarówno istnienie choroby zawodowej -
wobec krótkotrwałego oddziaływania czynników szkodliwych - jak i częściową nie-
zdolność do pracy, stwierdzając, że wnioskodawca jest zdolny do wykonywania do-
tychczasowej pracy. Tego rodzaju wnioski oparte na zakwestionowaniu wynikających
z dowodów ustaleń, bez przeprowadzenia dowodów przeciwnych, należy uznać za
dowolne. Słuszny jest zatem zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., które to uchybienie
miało wpływ na rozstrzygnięcie.
Uznając kasację za uzasadnioną Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku
do ponownego rozpoznania.
========================================