Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/00
Nakłady z majątku odrębnego jednego małżonków na majątek odrębny
drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego tylko wówczas, gdy na
przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków
dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego
małżonków.
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Jan Górowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Bogdana K. przeciwko Halinie A. o
zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 7 czerwca 2002 r. na rozprawie
kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 września
1999 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Powód żądał zasądzenia od pozwanej kwoty 18 735,76 zł tytułem zwrotu
nakładów, jakie w czasie trwania małżeństwa stron poczynił ze swego majątku
odrębnego na majątek odrębny pozwanej. Wyrokiem wstępnym Sąd Okręgowy w
Łomży uznał żądanie powoda za usprawiedliwione co do zasady, zaś Sąd
Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację pozwanej. Ustalono, że w czasie trwania
małżeństwa strony wspólnie zbudowały na działce nr (...), będącej w użytkowaniu
wieczystym pozwanej, pawilon handlowy i taras przy budynku mieszkalnym. Część
materiałów oraz robocizny zapłacona została ze środków finansowych
pochodzących z majątku odrębnego powoda, przy czym nakłady te nie były
rozliczone w zakończonym prawomocnie postępowaniu o podział majątku
dorobkowego stron. Jeszcze przed zakończeniem tego postępowania pozwana
sprzedała prawo użytkowania wieczystego działki nr (...) oraz własność
znajdujących się na niej budynków.
Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z art. 45 § 1 k.r.o. przy podziale majątku
wspólnego małżonków dokonuje się zwrotu nakładów poczynionych z majątku
odrębnego na majątek wspólny oraz z majątku wspólnego na majątek odrębny. Nie
dotyczy to rozliczeń nakładów dokonanych z majątku odrębnego jednego z
małżonków na majątek odrębny drugiego małżonka; zwrotu tych nakładów należy
dochodzić w procesie cywilnym, co czyni powód w niniejszej sprawie.
Sąd Apelacyjny podzielił ten pogląd, oddalając apelację pozwanej wyrokiem z
dnia 30 września 1999 r. Wyrok ten zaskarżyła kasacją pozwana, wskazując
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 45 § 1 k.r.o. przez błędną wykładnię oraz
naruszenie przepisów postępowania tj. art. 618 § 1, 567 § 3 i 688 k.p.c., co miało
istotny wpływ na wynik sprawy. Domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zagadnienia prawnego w niniejszej sprawie sprowadza się do
rozstrzygnięcia, czy w świetle art. 45 § 1 k.r.o. oraz przepisów art. 618 § 1 i 3 w
związku z art. 567 §´3 k.p.c. dochodzenie zwrotu nakładów poczynionych z majątku
odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego małżonka może i
powinna być realizowana jedynie w postępowaniu o podział majątku wspólnego
małżonków.
Przepis art. 45 § 1 k.r.o. stanowi, że każdy z małżonków powinien zwrócić
wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny; może
żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na
majątek wspólny, przy czym zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego,
jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
Treść art. 45 § 1 k.r.o. pozwala przyjąć, że przepis ten – jako materialnoprawna
podstawa rozliczenia małżonków – dotyczy zwrotu nakładów z majątku wspólnego
na majątek odrębny jednego z małżonków oraz z majątku odrębnego na majątek
wspólny. Przepis ten nie rozstrzyga natomiast sposobu rozliczenia nakładów
dokonanych z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny
drugiego z małżonków, podstawę materialnoprawną tych rozliczeń stanowią zatem
przepisy kodeksu cywilnego. Do tak zakreślonych granic stosowania art. 45 § 1
k.r.o. odnoszą się reguły procesowe przyjęte w art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art.
567 § 3 k.p.c., a w szczególności reguła, że po zapadnięciu prawomocnego
postanowienia o podziale majątku wspólnego, uczestnik postępowania nie może
dochodzić roszczeń m.in. z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek
wspólny oraz z majątku wspólnego na majątek odrębny.
W niniejszej sprawie między stronami toczyło się postępowanie o podział
majątku wspólnego i zakończyło się prawomocnym postanowieniem, przy czym jest
poza sporem, że nie objęło ono nakładów, których zwrotu żąda powód w tej
sprawie. Pozwana konsekwentnie podnosiła zarzut, że dochodzenie roszczeń z
tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego powoda na majątek odrębny pozwanej
nie jest dopuszczalna, właśnie ze względu na treść art. 618 § 3 w związku z art. 567
§ 3 k.p.c., skoro postępowanie o podział majątku wspólnego stron zostało
prawomocnie zakończone. Powołała się na stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w
uchwale z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80 (OSNCP 1981, nr 11, poz. 206),
że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również
nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich. W
uzasadnieniu tej uchwały dokonano jednak istotnego zastrzeżenia, które pozwala
uznać, że stanowisko to jest uzasadnione jedynie w wyjątkowych sytuacjach, w
których zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym
postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego dotyczy to
postępowanie, w szczególności zaś, gdy na rzecz stanowiącą majątek odrębny
jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z
majątków odrębnych małżonków. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje.
Przeciwnie, powód dochodzi zwrotu nakładów poczynionych wyłącznie ze swojego
majątku odrębnego na przedmiot majątkowy będący majątkiem odrębnym
pozwanej. Rozliczenie z tego tytułu nie było dokonane w postępowaniu o podział
majątku wspólnego stron, nie było to bowiem dopuszczalne.
Sprzeciwia się temu treść art. 45 § 1 k.r.o., który nie stanowi
materialnoprawnej podstawy do rozliczenia nakładów dokonanych z majątku
odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego małżonka.
Uzasadniona jest zatem teza, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego
rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek
odrębny jednego z nich jedynie wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący
majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku
wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków.
Z tych względów kasację należało oddalić (art. 393-12
k.p.c.).