Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 27 września 2002 r.
III UZP 5/02
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wi-
śniewskiego po rozpoznaniu w dniu 27 września 2002 r. sprawy z wniosku Małgo-
rzaty W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w J. o odszko-
dowanie, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 31 stycznia 2002 r. [...]
„Czy sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego przysługuje jednorazowe
odszkodowanie w związku z wypadkiem w drodze do pracy - a jeśli tak to kto jest
płatnikiem tego świadczenia ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego przysługuje jednorazowe
odszkodowanie w związku z wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, które
wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 41 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych - jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie faktycznym. W dniu 3 lutego 2000 r. sędzia Naczel-
nego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w R. Małgorzata W. uległa
wypadkowi komunikacyjnemu podczas odbywania drogi do pracy, w wyniku którego
doznała uszczerbku na zdrowiu. Z tego tytułu domagała się przyznania jej prawa do
jednorazowego odszkodowania, podkreślając, że w dniu wypadku w drodze do pracy
była pracownikiem mianowanym podlegającym ochronie ubezpieczeniowej na pod-
2
stawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144
ze zm.). Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w J. decyzją z dnia 8 czerwca
2000 r. odmówił przyznania wnioskodawczyni prawa do jednorazowego odszkodo-
wania, twierdząc, że pozostaje w służbowym stosunku zatrudnienia, nie będącym
stosunkiem pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, a przeto nie jest pracow-
nikiem i nie podlega obowiązkowemu lub dobrowolnemu ubezpieczeniu wypadko-
wemu stosownie do przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), w konsekwencji nie jest
uprawniona do ubiegania się o przyznanie jej prawa do jednorazowego odszkodo-
wania z tytułu uszczerbku na zdrowiu doznanego w wypadku w drodze do pracy.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji oddalił Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie wyrokiem z dnia 3 lipca 2001 r., argumentując,
iż odwołująca się, będąc sędzią NSA, nie jest pracownikiem w rozumieniu ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak też ustawy
wypadkowej, ani nie podlega przepisom rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16
czerwca 1997 r. w sprawie świadczeń dla pracowników, którzy ulegli wypadkowi w
szczególnych okolicznościach oraz świadczeń dla osób nie będących pracownikami
(Dz.U. Nr 120, poz. 758 ze zm.). Według tego Sądu taki pogląd „korespondował” z
brzmieniem art. 781
§ 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów
powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), który stanowił,
iż od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie spo-
łeczne, a także z treścią art. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, którym
nie obejmuje się sędziów podmiotowym zakresem podlegania obowiązkowym ubez-
pieczeniom społecznym.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni, która argumentowała, iż ma status
pracownika z tytułu najemnej pracy sędziego, który gwarantuje jej ochronę ubezpie-
czeniową przewidzianą w przepisach prawa wypadkowego, „w przeciwnym bowiem
razie grupa zawodowa - sędziowie pozbawiona zostaje przez racjonalnego ustawo-
dawcę ochrony prawnej”, Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości ujęte w treści przed-
stawionego do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. W ocenie tego Sądu, od dnia
1 stycznia 1998 r. na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie
ustawy - Prawo o ustroju sadów powszechnych (Dz.U. Nr 124, poz. 782) - sędziowie
pozostają poza normatywnym oddziaływaniem systemu ubezpieczeń społecznych,
3
skoro ich wynagrodzenia zwolnione są od obowiązku odprowadzania składek na
ubezpieczenie społeczne (art. 781
§ 1 u.s.p.). I chociaż treść art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz
art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych nie wyłącza wprost sędziów z obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i
rentowego, a w konsekwencji także z ubezpieczenia wypadkowego, jak ma to miej-
sce w odniesieniu do prokuratorów, jednak nie budzi wątpliwości, że również sędzio-
wie nie podlegają tym ubezpieczeniom, poczynając od daty wejścia w życie powoła-
nej noweli sędziowskiej pragmatyki służbowej. Może to uzasadniać prezentowane
przez organ ubezpieczeń społecznych stanowisko, iż w następstwie wyłączenia sę-
dziów z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych - sędziom przysługują
wyłącznie te świadczenia z ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, które są wypłacane przez praco-
dawcę, tj. jednorazowe odszkodowanie i odszkodowanie, przedmioty zniszczone lub
utracone wskutek wypadku przy pracy (art. 32 i 34 tej ustawy), skoro nabycie prawa
do ustawowych świadczeń wypadkowych należy łączyć nie tylko z faktem pozosta-
wania w stosunku pracy, ale również z opłacaniem składek na ubezpieczenie spo-
łeczne. Nie jest jednak jasne, czy sędzia ma prawo do jednorazowego odszkodowa-
nia z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek
wypadku w drodze do pracy oraz kto ewentualnie jest płatnikiem tego świadczenia.
Uprawnienia pracowników poszkodowanych wskutek wypadku w drodze do pracy lub
z pracy wynikają z art. 41 ustawy wypadkowej i są realizowane przez Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych, a ponadto nabycie prawa do jednorazowego odszkodowania
nie zawsze jest uzależnione od dopełnienia obowiązku składkowego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego „takie też rozwiązanie przyjęto w art. 74 par. 1 u.s.p. przyznając sę-
dziemu prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego - zasiłków: porodowego,
macierzyńskiego, opiekuńczego i wychowawczego - ‘na zasadach i w wysokości
określonych w tych przepisach”. Ostatecznie Sąd Apelacyjny skłania się do konkluzji,
że sędzia ma prawo do jednorazowego odszkodowania w związku z wypadkiem w
drodze do pracy, które wypłaca mu Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 9 ust. 1 w
związku z art. 2 pkt 1 oraz art. 41 ust. 4 ustawy wypadkowej). Taka wykładnia sy-
gnalizowanych przepisów odpowiadałaby zasadzie równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych, chociaż nie wyjaśnia kwestii „braku aksjologicznej zasady negatyw-
nej dyferencjacji uprawnień ubezpieczeniowo-społecznych sędziów i prokuratorów z
uwagi li tylko na specyficzny charakter zatrudnienia”.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przedstawione zagadnienie prawne jest wynikiem braku spójnej i komplekso-
wej regulacji uprawnień wszystkich sędziów (w tym także sędziów sądów powszech-
nych, sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz sędziów Sądu Najwyższe-
go), na wypadek wystąpienia zdarzeń objętych tradycyjnymi ryzykami zaliczanymi do
sfery ubezpieczeń społecznych w sędziowskich pragmatykach służbowych. Trzeba
bowiem zasygnalizować, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) - do
sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o
Sądzie Najwyższym i przepisy o ustroju sądów powszechnych (art. 15 tej ustawy), co
po reformie sądownictwa administracyjnego oznacza, iż prawa sędziów wojewódz-
kich sądów administracyjnych określają przepisy prawa o ustroju sądów powszech-
nych (art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyj-
nych), a sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego - także przepisy dotyczące
Sądu Najwyższego (art. 37 tej ustawy).
Po systemowej reformie ubezpieczeń społecznych wynikającej z przepisów
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych lub ustawa systemowa), ubezpieczenia społeczne obejmują ubezpie-
czenia emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macie-
rzyństwa, zwane „ubezpieczeniem chorobowym” oraz ubezpieczenie z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych, zwane ubezpieczeniem wypadkowym (art. 1
tej ustawy). Wstępnie trzeba podnieść, iż ubezpieczenie z tytułu wypadków drodze
do lub z pracy zalicza się do obszaru ubezpieczenia wypadkowego, ponieważ
ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), kreuje
prawo ustawowo wskazanych podmiotów, poszkodowanych wskutek tego rodzaju
zdarzeń prawnych, do ściśle określonych świadczeń wypadkowych, tj. jednorazowe-
go odszkodowania i renty wypadkowej z tytułu niezdolności do pracy, które przysłu-
gują od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 41 ust. 1-4 tej ustawy).
Źródłem problemu dalszego podlegania sędziów wypadkowej ochronie prawa
ubezpieczeń społecznych jest to, że począwszy od dnia 1 stycznia 1998 r., na pod-
5
stawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782), od
wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne. W
aktualnym stanie prawnym zapis taki znajduje się w art. 91 § 9 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm., po-
woływanej dalej jako u.s.p.). Zwolnienie wynagrodzeń sędziowskich z obowiązku
opłacania składek na ubezpieczenia społeczne wynikało z realizacji przepisów Kon-
stytucji Rzeczypospolitej Polskiej, gwarantujących konstytucyjną nieusuwalność sę-
dziów ze sprawowanych urzędów (art. 180 ust. 1 Konstytucji) i wprowadzających in-
stytucję stanu spoczynku sędziego po osiągnięciu ustawowo określonej granicy wie-
kowej albo wskutek choroby lub utraty sił uniemożliwiających mu dalsze sprawowa-
nie jego urzędu (art. 180 ust. 3 i 4 Konstytucji). Ustrojodawca konstytucyjny przewi-
dział także możliwość przeniesienia sędziego w stan spoczynku w razie zmiany
ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych (art. 180 ust. 5 Konstytucji). Re-
alizując te przepisy konstytucyjne ustawodawca zagwarantował sędziom w stanie
spoczynku prawo do uposażenia (art. 100 § 1-3 u.s.p.), którego uzyskanie wyłącza
możliwość ubiegania się o prawo do emerytury lub renty z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych z tytułu pracy na stanowisku sędziego (art. 100 § 5 u.s.p.), przewidując
ponadto, iż w razie zbiegu tych uprawnień wypłaca się wyłącznie uposażenie (art.
100 § 6 u.s.p.).
Przyjęte zmiany zasad i sposobu zaopatrzenia sędziów na wypadek wystąpie-
nia okoliczności powodujących przejście w stan spoczynku, a przede wszystkim
zwolnienie wynagrodzeń sędziów z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne, bywały na ogół odczytywane jako generalne wyłączenie sędziów z podle-
gania powszechnemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Tymczasem ustawa o
systemie ubezpieczeń społecznych wcale nie pozbawia sędziów statusu podmiotów
podlegających obowiązkowo systemowi ubezpieczeń społecznych. Przeciwnie, sto-
sunek służbowy sędziego, z wyłączeniem publicznoprawnej sfery jurysdykcyjnej
(polegającej na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w imieniu Państwa przez nie-
zawisłych, nieusuwalnych i korzystających z immunitetu sędziów - art. 178, 180 i 181
Konstytucji), jak i jego elementów korporacyjnych (związanych z przynależnością do
samorządu sędziowskiego i wykonywaniem jego zadań), kwalifikuje się jako służbo-
wy stosunek pracy z nominacji zarówno w sferze prawa pracy, jak i prawa ubezpie-
czeń społecznych - (art. 8 ust. 1 ustawy systemowej w związku z art. 65 u.s.p. i art. 2
6
KP). W szczególności ustawa systemowa nie uważa sędziów za osoby pozostające
w stosunku służby (a contrario art. 8 ust. 15). Sędziowie nie zostali przeto expressis
verbis, tak jak prokuratorzy (co zresztą budzi istotne zastrzeżenia dotyczące takiej
regulacji w zakresie mogącym prowadzić do ograniczenia określonych uprawnień ze
sfery ubezpieczeń społecznych tej kategorii zatrudnionych, ale pozostaje poza za-
kresem przedstawionego do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego), wyłączeni z
obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym ( art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art.
11 i 12 ustawy systemowej). Unormowanie zwalniające wynagrodzenia sędziów z
obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne (art. 91 § 9 u.s.p.) należy
zatem łączyć jedynie z tymi wyraźnymi i szczególnymi unormowaniami sędziowskiej
pragmatyki służbowej, które przewidują, iż tytułu pracy na stanowisku sędziego przy-
sługuje prawo do uposażenia w stanie spoczynku, natomiast nie przysługuje prawo
do emerytury lub renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 100 § 5 u.s.p.), a
- w razie zbiegu tych uprawnień - sędziemu wypłaca się wyłącznie uposażenie (art.
100 § 6 u.s.p.). Tego rodzaju unormowania byłyby zbędne, gdyby zwolnienie wyna-
grodzeń sędziowskich z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
całkowicie wyłączało kategorię zawodową sędziów spod oddziaływania systemu
ubezpieczeń społecznych. Nie można też pomijać obowiązku przekazania do Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych przewidzianej w przepisach o ubezpieczeniu społecz-
nym składki od wynagrodzeń sędziowskich, wypłaconych w okresie służby sędziow-
skiej - w razie rozwiązania albo wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego w spo-
sób, o jakim mowa w art. 68, co jednakże wyklucza ubieganie się o status i upraw-
nienia sędziego w stanie spoczynku (art. 91 § 10-12 u.s.p.). Powyższe oznacza, że
zwolnienie wynagrodzeń sędziów z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne nie może uzasadniać pozbawienia grupy zawodowej sędziów tych upraw-
nień ze sfery ubezpieczeń społecznych, których nie gwarantują im pragmatyki służ-
bowe. Wytycza to taki kierunek rozważań w zakresie przedstawionego zagadnienia
prawnego, który opiera się na założeniu, że objęcie sędziów szczególnym systemem
uzyskiwania uprawnień związanych z przejściem w stan spoczynku powoduje ich
wyłączenie z podlegania i korzystania ze świadczeń z powszechnego systemu ubez-
pieczeń społecznych jedynie w zakresach wyraźnie uregulowanych w sposób odręb-
ny lub szczególny w obowiązujących ich pragmatykach ustrojowych (służbowych).
Oznacza to, że z tytułu służbowego stosunku pracy sędziowie nie nabywają prawa
tylko do tych ustawowo określonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, które
7
wyłącza pragmatyka służbowa, tj. z prawa do emerytury lub renty z tytułu pracy na
stanowisku sędziego, albowiem przysługuje im prawo do uposażenia w stanie spo-
czynku. Ponadto sędziowie nie korzystają z innych tradycyjnie przypisanych do sfery
ubezpieczeń społecznych świadczeń określonych w przepisach o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, uzyskiwanych w razie niemożności wyko-
nywania pracy z innych przyczyn niż choroba, a także z zasiłków z ubezpieczenia
społecznego, jednakże w ich miejsce przysługuje im od pracodawcy, przez okres
przewidziany w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych, prawo do wynagrodze-
nia w wysokości tych świadczeń lub zasiłków (art. 94 § 2 i 4 u.s.p.). Wyżej zasygnali-
zowane regulacje normatywne wskazują, iż sędziowie są wyłączeni z możliwości
uzyskania tylko tych świadczeń wynikających z powszechnego systemu ubezpieczeń
społecznych, które pod postacią innych, niejako „zamiennych” świadczeń, jak uposa-
żenie w stanie spoczynku lub wynagrodzenia, wypłacanych w miejsce świadczeń
uzyskiwanych w razie niemożności wykonywania pracy z innych przyczyn niż cho-
roba, określonych w przepisach o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego oraz
zasiłków z ubezpieczenia społecznego - gwarantują im pragmatyki służbowe. Pośród
tych świadczeń nie wymieniono wszakże uprawnienia sędziów do uzyskania
jednorazowych odszkodowań na wypadek wystąpienia zdarzeń regulowanych
ustawą wypadkową. W ocenie Sądu Najwyższego, tworzenie odrębnego systemu
uprawnień sędziów związanych z ich pozostawaniem w stosunkach służbowych nie
uzasadnia twierdzenia, iż - w zakresie objętym przedmiotem rozważanego zagadnie-
nia prawnego - występuje luka legislacyjna, która mogłaby być pretekstem do po-
zbawienia tej grupy zawodowej świadczeń wypadkowych z ubezpieczenia społecz-
nego, które od czasu wprowadzenia systemu tych świadczeń zawsze przysługiwały
tej grupie zawodowej, a których - de lege lata - nie normują sędziowskie pragmatyki
służbowe. Oznacza to, że teza o całkowitym wyłączeniu sędziów z systemu pow-
szechnych ubezpieczeń społecznych nie ma normatywnego uzasadnienia, co naj-
mniej do czasu stworzenia całkowicie odrębnego i spójnego systemu świadczeń
przysługujących sędziom ze służbowego stosunku pracy na wypadek wystąpienia
zdarzeń tradycyjnie zaliczanych do ryzyk sfery ubezpieczeń społecznych, zamiast
świadczeń z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, z którego sędziowie
mogliby zostać expressis verbis wyłączeni.
Sąd Najwyższy zwraca uwagę, iż rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecz-
nych, warunki nabywania oraz zasady i tryb ich przyznawania określają odrębne
8
przepisy ujęte w aktach rangi ustawowej (art. 2 ust. 2 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych), których nie można pomijać przy rozważaniu kwestii ujętej w
przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym. W przypadku ubezpie-
czenia wypadkowego - podmiotami uprawnionymi do uzyskania świadczeń wypad-
kowych są pracownicy, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy
pracy, oraz członkowie rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub
choroby (art. 1 ustawy wypadkowej). Ograniczonym zakresem świadczeń wypadko-
wych zostali objęci wszyscy pracownicy, którzy ulegli wypadkowi w drodze do pracy
lub z pracy, z tytułu którego są uprawnieni do jednorazowego odszkodowania - w
razie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz renty wypadkowej - w
razie zaliczenia do kręgu osób częściowo lub całkowicie niezdolnych do pracy (art.
41 ust. 1). Świadczenia takie przysługują również członkom rodziny pracownika lub
rencisty pobierającego rentę wypadkową, który zmarł wskutek takiego wypadku (art.
41 ust. 2). Renta z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy oraz jedno-
razowe odszkodowanie z tytułu całkowitej niezdolności do pracy przysługuje ponadto
na warunkach i w wysokości określonych w ustawie wypadkowej pracownikom, któ-
rzy ulegli wypadkom lub zachorowali na chorobę zawodową w tzw. szczególnych
okolicznościach oraz członkom ich rodzin, a nawet niektórym grupom osób nie będą-
cych pracownikami (por. wydane na podstawie art. 43 ustawy wypadkowej rozporzą-
dzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 1997 r. w sprawie świadczeń dla pracow-
ników, którzy ulegli wypadkom w szczególnych okolicznościach, oraz świadczeń dla
osób nie będących pracownikami - Dz.U. Nr 120, poz. 758 ze zm., powoływane dalej
jako rozporządzenie Rady Ministrów z 16 września 1997 r.). Prowadzi to do wniosku,
że w razie zaistnienia prawnie zdefiniowanego zdarzenia wypadkowego (lub choroby
zawodowej) - ochronie ubezpieczeniowej w ramach wypadkowego ubezpieczenia
społecznego podlegają wszyscy pracownicy, bez względu na podstawę prawną rea-
lizowanego stosunku pracy, a także określone grupy osób nie będące pracownikami
w przypadkach określonych w przepisach szczególnych, tj. w rozporządzeniu Rady
Ministrów z 16 września 1997 r. Z powyższych unormowań wynika ponadto, iż na-
bycie prawa do świadczeń wypadkowych nie zawsze jest uzależnione od objęcia po-
szkodowanego tym rodzajem ubezpieczenia społecznego oraz od odprowadzenia
składek na to ubezpieczenie, skoro nawet niepodleganie temu rodzajowi ubezpie-
czeń prawnie określonych grup osób - nie będących pracownikami i nie opłacających
składek na ubezpieczenie społeczne - nie wyklucza możliwości przyznania im
9
określonych świadczeń wypadkowych z tytułu szczególnej wypadkowej ochrony
ubezpieczeniowej.
Trzeba także zwrócić uwagę, że późniejsza ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych w żadnym zakresie nie zmieniła zasad i warunków nabywania prawa do
świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej i wydanych na jej podstawie prze-
pisach wykonawczych, a przeto ubezpieczenie wypadkowe jest realizowane według
reguł określonych w przepisach „wypadkowego” prawa ubezpieczeń społecznych. W
szczególności ustawa systemowa nie nadała nowego brzmienia przepisom ustawy
wypadkowej w zakresie jej podmiotowego i przedmiotowego oddziaływania, a po-
nadto nie zmieniła podmiotów zobowiązanych do wypłaty świadczeń wypadkowych.
Przeciwnie, podleganie sędziów przepisom ustawy wypadkowej wyraźnie potwierdzał
dodany do tej ustawy (z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 1999 r.) art. 24 ust.
2a tej ustawy, który regulował zbieg uprawnień do renty wypadkowej i uposażenia w
stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek - przewidując możliwość wyboru
wypłaty uposażenia powiększonego o połowę renty wypadkowej lub renty wypadko-
wej powiększonej o połowę uposażenia, a także art. 24 ust. 3a tej ustawy, regulujący
zbieg prawa do renty wypadkowej i uposażenia w stanie spoczynku przyznanego z
powodu choroby lub utraty sił albo uposażenia rodzinnego, który ustanawiał zasadę
wypłaty jednego z tych zbiegających się świadczeń - wyższego lub wybranego przez
osobę uprawnioną. Nawet jeżeli przyjąć, iż działanie reguły lex posterior derogat legi
priori spowodowało utratę mocy obowiązującej zasygnalizowanych unormowań
„zbiegowych”, skoro art. 100 § 5 u.s.p. stanowi, iż z tytułu pracy na stanowisku sę-
dziego nie przysługuje prawo do emerytury lub renty z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, a zatem nie przysługuje także prawo do renty wypadkowej, zważywszy że
sędziemu przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił
przysługuje prawo do uposażenia (art. 100 § 2 u.s.p.), to nadal (de lege lata) służbo-
we pragmatyki sędziowskie nie wprowadziły innych (dalszych), odrębnych lub od-
miennych zasad dotyczących uprawnień sędziów ubiegających się o jednorazowe
odszkodowania za następstwa wypadków przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy
oraz chorób zawodowych. Oznacza to tyle, że sędziowie nie zostali pozbawieni moż-
liwości korzystania z tych uprawnień. Wszystko to prowadzi do wniosku, że doniosłe
prawnie stosunki społeczne dotyczące tych świadczeń należnych wszystkim pracow-
nikom, nie uchylają się na gruncie obowiązującego prawa spod normatywnego od-
działywania przepisów ustawy wypadkowej oraz wydanych na jej podstawie aktów
10
wykonawczych, które autonomicznie określają podmiotowy i przedmiotowy zakres
ochrony społecznych ubezpieczeń wypadkowych, w tym rodzaje zdarzeń prawnych,
z tytułu których osobom uprawnionym (również sędziom pozostającym w służbowych
stosunkach pracy), przysługuje prawo do jednorazowego odszkodowania, a także
zasady nabywania i podmioty zobowiązane do wypłaty tych świadczeń.
W ocenie Sądu Najwyższego - brak jest wystarczających podstaw normatyw-
nych do pozbawienia sędziów wypadkowej ochrony ubezpieczeniowej z tytułu praw-
nie określonych zdarzeń wypadkowych tylko z tej przyczyny, że od wynagrodzeń sę-
dziowskich nie opłaca się składek na ubezpieczenie społeczne. Odmienne stanowi-
sko, zmierzające do pozbawienia sędziów prawa do jednorazowego odszkodowania
w związku z prawnie określonymi zdarzeniami wypadkowymi, nie tylko pozostawało-
by w sprzeczności z art. 41 ust. 1 i 4 ustawy wypadkowej, ale ponadto stanowiłoby
nieuzasadnioną dyskryminację tej grupy zawodowej, naruszając konstytucyjną zasa-
dę równego traktowania obywateli (art. 32 Konstytucji RP) w zakresie konstytucyjne-
go prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji). Oznacza to, że
sędziom, w tym sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przysługuje jednora-
zowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu do-
znanego wskutek wypadku w drodze do pracy, które - de lege lata - wypłaca Zakład
Ubezpieczeń. Obarczenie organu ubezpieczeń społecznych obowiązkiem wypłaty
tego świadczenia, pomimo nieopłacania składek od wynagrodzeń sędziowskich, nie
prowadzi do jakiegoś nadzwyczajnego uszczuplenia interesów Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, jeżeli zważyć, że jego zasoby majątkowe powstawały również z opła-
conych - w poprzednim stanie prawnym - składek na pracownicze ubezpieczenia od
wynagrodzeń sędziów, którzy w aktualnym stanie prawnym zostali wyłączeni z moż-
liwości uzyskania tych uprawnień z ubezpieczenia społecznego, których funkcję
przejęły świadczenia uzyskiwane na podstawie przepisów pragmatyk służbowych.
Natomiast systemowa zależność pomiędzy objęciem obowiązkowym ubezpie-
czeniem społecznym a opłacaniem składki ubezpieczeniowej, warunkująca - co do
zasady - nabycie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego od opłacenia tej
składki, wymaga takiej interwencji ustawodawcy, aby Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych nie ponosił finansowej odpowiedzialności za następstwa prawnie zdefiniowa-
nych zdarzeń wypadkowych wobec grup zawodowych, których wynagrodzenia zo-
stały zwolnione z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Trzeba
tu zasygnalizować, że poddane procedurom parlamentarnym legislacyjne projekty
11
zmiany sędziowskiej pragmatyki służbowej zmierzają od obarczenia Skarbu Państwa
odpowiedzialnością za następstwa zdarzeń prawnych zdefiniowanych w ustawie wy-
padkowej, a w kwestiach odnoszących się do zdarzeń wypadkowych nie uregulowa-
nych w pragmatyce służbowej, projekt zmian przewiduje dalsze odpowiednie stoso-
wanie przepisów dotyczących wypadków przy pracy i chorób zawodowych pracowni-
ków. Takie działania legislacyjne potwierdzają założenie, które legło u podstaw pod-
jętej uchwały, że doniosłe prawnie stosunki społeczne dotyczące odpowiedzialności
za wypadki przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy oraz za choroby zawodowe
sędziów nie uchylają się spod normatywnego oddziaływania przepisów ustawy wy-
padkowej oraz wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych, chyba że przepisy
pragmatyk służbowych postanowią inaczej.
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do udzielenia odpowiedzi
zawartej w sentencji podjętej uchwały.
========================================