Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 października 2002 r.
III UZP 8/02
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 października 2002 r. w sprawie z wniosku
Bogdana L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T.M. o
zasiłek chorobowy, zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 czerwca 2002 r. [...]
„Czy do okresów ubezpieczenia, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 696 ze zm.) wlicza się zgodnie z
ust. 2 tego przepisu okres poprzedniego ubezpieczenia społecznego rolników (art. 7
ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst
jednolity Dz.U. z 1998 r., Nr 7, poz. 25) ?".
podjął uchwałę:
Do okresów ubezpieczenia, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 696 ze zm.) wlicza się -
zgodnie z ust. 2 tego przepisu - okres poprzedniego ubezpieczenia społeczne-
go rolników (art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników - tekst jednolity Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).
U z a s ad n i e n i e
Bogdan L. podlegał ubezpieczeniu społecznemu jako rolnik prowadzący go-
spodarstwo w okresie od dnia 17 sierpnia do dnia 31 grudnia 1999 r. Po rozpoczęciu
w dniu 2 grudnia 1999 r. prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przy-
2
stąpił dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego na podstawie ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.). Zachorował w dniu 12 maja 2000 r., po upływie krótszego niż 180-dniowy
okresu tego ubezpieczenia. W ocenie organu ubezpieczeń społecznych, nie spełnił -
przewidzianego w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr
60, poz. 636 ze zm.) - warunku wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego.
Dlatego decyzją z dnia 20 czerwca 2000 r. ZUS odmówił mu prawa do tego świad-
czenia. Decyzję tę zmienił Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 października 2001 r. i
przyznał ubezpieczonemu zasiłek za okres zwolnienia chorobowego od dnia 12 do
29 maja 2000 r., dokonując odmiennej oceny prawnej przytoczonego stanu faktycz-
nego. Potraktował nieprzerwane ubezpieczenie wnioskodawcy kolejno z tytułu za-
trudnienia, prowadzenia gospodarstwa rolnego i prowadzenia pozarolniczej działal-
ności gospodarczej jako okres poprzedniego ubezpieczenia, wliczany do okresu wy-
czekiwania, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, przy rozpoz-
nawaniu apelacji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w T.M., powziął
istotną wątpliwość co do sposobu rozstrzygnięcia sporu „przy innym niż literalne od-
czytaniu przepisu art. 4 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu chorobowym”, w szczególno-
ści przez odwołanie się do ubezpieczenia chorobowego rolników. Zaprezentował
przy tym pogląd o nieracjonalności twierdzenia, że osobie podlegającej dobrowolne-
mu ubezpieczeniu chorobowemu określonemu ustawą o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych nie można wliczyć okresu poprzedniego ubezpieczenia rolniczego do
okresu, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu chorobowym, w sy-
tuacji, gdy rolnik także podlega ubezpieczeniu chorobowemu z mocy ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z
1998 r., Nr 7, poz. 25 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W systemie ubezpieczenia społecznego, regulowanym ustawą z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, prawo do świadczeń z tytułu choroby uzależnione jest od
przebycia w ubezpieczeniu określonego czasu. Czas ten, nazywany „okresem wy-
3
czekiwania (karencji)”, uzależnia nabycie prawa do zasiłku od pozostawania przez
wymagany czas w ubezpieczeniu chorobowym. Oczekiwanie na nabycie prawa do
świadczeń nie jest wymagane tylko wówczas, gdy nastąpienie ryzyka niezdolności
do pracy, chronionego tym ubezpieczeniem, wiąże się ze skutkami wypadku przy
pracy (art. 84 tej ustawy) oraz w sytuacjach określonych w art. 4 ust. 3 ustawy.
Zasadniczo więc, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych
ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni
nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli podlegał ubezpieczeniu
obowiązkowo lub 180 dni, jeżeli podlegał mu dobrowolnie.
W art. 4 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. doszło do istotnej zmiany tego wa-
runku przez powiązanie jego spełnienia z nieprzerwanym pozostawaniem w ubezpie-
czeniu, zamiast ujętego w poprzedniej ustawie (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa - jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143, ze zm.)
„przepracowaniem co najmniej jednego miesiąca”. Zmiana ta implikuje twierdzenie,
że obecnie okres wyczekiwania nie jest już identyfikowany z okresem trwania pra-
cowniczego tytułu ubezpieczenia, lecz z ubezpieczeniem chorobowym rozumianym
jako okres objęty obowiązkiem opłacania składek. Okresami takimi są oczywiście
okresy, o których mowa w art. 11 ust. 1 i 2 w związku z art. 13 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, lecz wobec braku ich definicji
powstaje - ujęty w zadanym pytaniu - problem, czy chodzi tylko o okresy objęte tą
ustawą, czy także o inne, w szczególności okresy ubezpieczenia chorobowego na
podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Za punkt wyjścia argumentacji przemawiającej za dopuszczalnością kumulo-
wania wszystkich okresów ubezpieczenia chorobowego, niezależnie od tytułu podle-
gania temu ubezpieczeniu, należy przyjąć, że skoro „wyczekiwanie” nie jest już
identyczne z „przepracowaniem” wymaganego okresu, to chodzi o każdy okres
ubezpieczenia, zarówno ten, o którym mowa w art. 13 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych, jak i w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników. Wprowadzenie przez ustawodawcę do systemu prawnego pojęcia, któremu w
różnych aktach prawnych nadano taką samą nazwę, oznacza, że w każdym
wypadku powinno ono być rozumiane w ten sam sposób, chyba że o odmiennym
jego znaczeniu postanowi ustawodawca, albo można je wywieść z treści tego aktu
prawnego. W przepisach ustawy o świadczeniach pieniężnych i ubezpieczeniu
4
społecznym rolników nie można jednak odnaleźć przesłanek nakazujących odmienne
pojmowanie znaczenia użytych w nich słów „ubezpieczenie chorobowe”.
Ustawodawca, który w art. 6 pkt 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
skonkretyzował pojęcie ubezpieczenia emerytalno-rentowego jako ubezpieczenie
określone w ustawie, nie odniósł się do ubezpieczenia chorobowego, z czego
wynika, że nie miał zamiaru ograniczania jego zakresu.
Odmienny pogląd, że okres wyczekiwania obejmuje wyłącznie okres ubezpie-
czenia społecznego na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wy-
prowadzany jest z brzmienia art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, który stanowi, iż
świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych przez tę ustawę
przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macie-
rzyństwa określonym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanym
„ubezpieczonymi”, w związku z art. 5 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, według którego ubezpieczenie społeczne rolników - jeżeli nie podlegają obo-
wiązkowi ubezpieczenia na podstawie ustawy - regulują odrębne przepisy. W poglą-
dzie tym należy dostrzec błąd, polegający na identyfikacji podlegania ubezpieczeniu
chorobowemu, czyli posiadaniu tytułu ubezpieczenia i bycia jego podmiotem, z zali-
czaniem okresów ubezpieczenia do stażu wymaganego do uzyskania prawa do
świadczeń. Należy zwrócić uwagę, że w art. 4 ust. 1 pkt 1 w związku z ust. 2 ustawy
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby nie cho-
dzi o podleganie ubezpieczeniu w chwili zaistnienia ryzyka ubezpieczenia, o tym bo-
wiem stanowi art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych, lecz o posiadanie w
tym momencie okresu ubezpieczenia wystarczającego do uruchomienia wypłaty
świadczeń (nie dotyczy to tylko sytuacji wymienionych w art. 4 ust.3 ustawy). Mówiąc
inaczej, racją wliczenia poprzednich okresów ubezpieczenia (pod warunkiem, że były
nieprzerwane albo przerwa między nimi nie przekraczała 30 dni, lub była
spowodowana urlopami wychowawczym i bezpłatnym, czy odbywaniem zasadniczej
służby wojskowej), jest uzyskanie odpowiedniej sumy składek w funduszu
ubezpieczenia chorobowego. Przyjmując stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych, należałoby stwierdzić, że skutek ten realizuje się tylko przez odprowadzenie
składki na ubezpieczenie chorobowe do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a już
nie do Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Tak byłoby
rzeczywiście, gdyby ustawodawca rozdzielił ubezpieczenie społeczne rolników od
5
ubezpieczenia społecznego innych osób w sposób zupełny, bez wzajemnego przeni-
kania i - właśnie - zaliczania okresów ubezpieczenia. Nie ma takiej linii podziału, a
kierunek zmian w prawie dyktuje przekonanie o tendencji przeciwnej. Od dnia 1
stycznia 1992 r., przepis art. 15a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników naka-
zał wliczanie do okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego (wymaga-
nego zresztą tylko w ubezpieczeniu dobrowolnym) okresów podlegania innemu
ubezpieczeniu społecznemu, jeżeli zainteresowany nie nabył prawa do analogiczne-
go świadczenia z tego ubezpieczenia. „Inne ubezpieczenie” to właśnie ubezpieczenie
społeczne lub zaopatrzenie emerytalne określone w odrębnych przepisach (art. 6 pkt
16 tej ustawy).
Nie ma żadnego zatem powodu, aby - stosując art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa - osobie podlegającej dobrowolnemu ubezpieczeniu choro-
bowemu określonemu ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, odmówić wli-
czenia okresu poprzedniego ubezpieczenia społecznego rolników. Pamiętać trzeba
przy tym, że obydwie ustawy - rolnicza i systemowa - utożsamiają okres podlegania
ubezpieczeniu społecznym z okresem opłacania składek. W art. 6 pkt 14 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników okres podlegania określonemu ubezpieczeniu
społecznemu definiowany jest nawet jako ten tylko, w którym zostały opłacone prze-
widziane w odpowiednich przepisach składki na ubezpieczenie. Uznanie niedopusz-
czalności kumulowania okresów opłacania składek w obydwu systemach ubezpie-
czenia społecznego doprowadziłoby do tego, że przy nieprzerwanym obowiązku ich
opłacania ochrona ubezpieczeniowa zanikałaby na czas nowego okresu wyczekiwa-
nia. Przewidziany ustawą okres 180-dniowy ulegałby wydłużeniu, nie znajdującemu
uzasadnienia w przerwie świadczenia składek.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w uchwale.
========================================