Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 grudnia 2002 r.
I PKN 629/01
Pracownik ma interes prawny w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku
pracy, jeżeli wynikające z niego roszczenia majątkowe mogą powstać dopiero
w przyszłości.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 grudnia 2002 r. sprawy
z powództwa Stanisława K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Usługowo-
Handlowemu Zakładowi Produkcji Hydrauliki „H.” Spółce z o.o. w S. o ustalenie pracy
w szczególnych warunkach, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego
- Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 22 lutego 2001 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 22 lutego 2001 r. zmienił zaskarżony przez stronę pozwaną Przedsię-
biorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe Zakład Produkcji Hydrauliki „H.” Spółkę z
o.o. w S. wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Strzelinie z dnia 20 czerwca 2000
r. ustalający wykonywanie przez powoda Stanisława K. pracy w szczególnych warun-
kach na stanowisku szlifierza w okresie od 2 listopada 1984 r. do 30 kwietnia 1999 r.,
w ten sposób, że powództwo oddalił. W sprawie tej ustalono, że powód został za-
trudniony u strony pozwanej w dniu 2 listopada 1984 r. na stanowisku ślusarza re-
montowego w dziale gospodarki remontowo-energetycznej. W dziale tym w latach
1984-1990 było zatrudnionych około 15 ślusarzy i 5 elektryków. Nie było etatu szlifie-
rza, ale wszelkie prace tego rodzaju wykonywał powód, poświęcając im cały czas
2
pracy w ramach pełnego etatu. Powód był jedynym pracownikiem wykonującym
prace szlifierskie, które obejmują około 20% prac w całym procesie remontowym. W
okresach od 1 października 1985 r. do 13 grudnia 1985 r. i od 1 grudnia 1986 r. do
28 lutego 1987 r. powód był przeniesiony do pracy w dziale narzędziowni, w którym
wykonywał obowiązki szlifierza. Za te okresy otrzymał świadectwo pracy w szczegól-
nych warunkach.
Od 1 maja 1990 r. w związku ze zmniejszeniem produkcji i wyjazdem części
pracowników do pracy na kontraktach zagranicznych powód pracował w głównej
mierze jako ślusarz remontowy. Jego stosunek pracy rozwiązał się w dniu 30 grudnia
1999 r. wskutek wypowiedzenia przez pracodawcę. W marcu 1999 r. powód osiągnął
30 letni staż pracy, w tym 12 lat udokumentowanej pracy w warunkach szczególnych.
Aktualnie powód nie stara się o przejście na emeryturę ani o zasiłek przedemerytal-
ny. Na podstawie takich ustaleń Sąd Pracy uznał, iż powód ma interes prawny w
ustaleniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach na podstawie art. 189
k.p.c., albowiem aktualnie nie ma możliwości realizacji swojego żądania w drodze
powództwa o świadczenie, natomiast dąży do usunięcia stanu niepewności co do
charakteru wykonywanej pracy, co może mieć znaczenie w przyszłości względem
różnych roszczeń, które nie są jeszcze określone lub jeszcze nie zaktualizowały się.
Skoro zebrany materiał dowodowy wykazał, iż powód w okresie od 2 listopada 1984
r. do 30 kwietnia 1990 r. pracował u strony pozwanej stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy jako szlifierz, to wypełnił warunki wynikające z zarządzenia Nr 3 Ministra
Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego w sprawie stosunków pracy, na których wyko-
nywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w za-
kładach remontu hutnictwa i przemysłu maszynowego.
Wyrokując reformatoryjnie, Sąd Okręgowy wskazał, że pomiędzy stronami nie
było stanu niepewności co do realizowanego stosunku pracy w spornym okresie.
Powód wprawdzie aktualnie nie dochodzi żadnych świadczeń związanych z niespor-
nym stosunkiem pracy, ale twierdzi, że ustalenie charakteru wykonywanej pracy w
ramach stosunku pracy może mieć znaczenie w przyszłości względem różnych rosz-
czeń , których nie można obecnie określić. W ocenie Sądu Okręgowego, okolicz-
ność, że „świadczenie ma charakter przyszły lub potencjalny nie podważa zasadno-
ści twierdzenia, iż interes prawny powoda wnoszącego o ustalenie prawa lub stosun-
ku prawnego, może zostać zrealizowany w drodze powództwa o to świadczenie w
przyszłości”. Tymczasem powód domagał się w istocie rzeczy ustalenia faktu prawo-
3
twórczego, stanowiącego przesłankę nabycia określonego świadczenia lub jego wy-
sokości, która będzie musiała być ustalona w sprawie o dochodzone świadczenie
(np. o świadczenie przedemerytalne, emeryturę itp.). Oznacza to, że postępowanie o
ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowodów, które miałyby być wykorzy-
stane w innych postępowaniach. A zatem powód nie miał interesu prawnego w do-
chodzeniu ustalenia faktu pracy w szczególnych warunkach, a „merytoryczna zasad-
ność żądania nie ma w tej sytuacji znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy”.
W kasacji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego wskutek wadliwej
wykładni art. 189 k.p.c. i domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a w razie zmiany zaskar-
żonego wyroku - wnosił o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyj-
nego od pozwanego. Istota rozstrzygnięcia w sprawie leży bowiem w wyjaśnieniu
obiektywnej niezgodności rzeczywistego charakteru pracy powoda, który był pozor-
nie zatrudniony w charakterze ślusarza remontowego, podczas gdy pracował jako
szlifierz. Usprawiedliwia to interes prawny powoda w ustaleniu prawdziwej treści
stosunku pracy łączącego go z pozwanym bez konieczności wskazywania innych
uzasadnień, tj. niezależnie od wpływu dochodzonego ustalenia na ewentualne przy-
szłe jego roszczenia, obecnie jeszcze nie określone. Przy rozpoznawaniu powództwa
o ustalenie sąd nie może kwestionować interesu prawnego powoda na tej podstawie,
że podlegająca ustaleniu okoliczność może być dowodzona przy ubieganiu się o
świadczenie, jeżeli powód nie dochodzi żadnego świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istnienie interesu prawnego po stronie pracownika domagającego się ustale-
nia prawa lub stosunku prawnego w ramach stosunku pracy było przedmiotem licz-
nych orzeczeń Sądu Najwyższego, który generalnie wskazywał na brak takiego inte-
resu prawnego w sytuacjach, w których pracownikom przysługiwały już roszczenia o
konkretne świadczenia. W takich przypadkach ustalenie stosunku prawnego lub
prawa ma charakter prejudycjalny, co oznacza, iż jego dokonanie jest niezbędne dla
zweryfikowania dochodzonych roszczeń majątkowych. Sądy orzekają wówczas na
podstawie tego ustalenia, tyle że o roszczeniach majątkowych, co w żadnym razie
nie prowadzi do objęcia dokonanego ustalenia sentencją wydanego orzeczenia. Po-
nadto przyjmuje się, iż postępowanie sądowe o ustalenie nie może być środkiem do
4
uzyskania dowodów potrzebnych w innym postępowaniu, np. rentowym, emerytal-
nym (por. orzeczenia z dnia 4 listopada 1971 r., I PR 344/71, OSNCP 1972 nr 5, poz.
89 i z dnia 1 grudnia 1983 r., I PRN 183/83, OSNCP 1984 nr 7, poz. 121). Natomiast
jeżeli chodzi o roszczenie dotyczące ustalenia zatrudnienia w szczególnych warun-
kach, to judykatura Sądu Najwyższego jest niejednolita. W uchwale z dnia 3 listopa-
da 1994 r., I PZP 45/94 (OSNAPiUS 1995 nr 6, poz. 74), Sąd Najwyższy przyjął, iż
pracownikowi nie przysługuje roszczenie przeciwko zakładowi pracy o ustalenie wy-
konywania zatrudnienia w szczególnych warunkach w celu uzyskania zasiłku dla
bezrobotnych do czasu nabycia prawa do emerytury, akcentując, że takie ustalenie
powinno być dokonywane przed organem zobowiązanym do wypłaty zasiłku. Nato-
miast w uchwale z dnia 8 maja 2002 r., III PZP 6/02, Sąd Najwyższy szerzej postrze-
gał rozumienie interesu prawnego z art. 189 k.p.c., uznając, iż w okresie obowiązy-
wania art. 37j ust. 1a ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdzia-
łaniu bezrobociu pracownikowi przysługiwało przeciwko byłemu pracodawcy rosz-
czenie o ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze dla potrzeb uzyskania zasiłku przedemerytalnego.
Odmienna sytuacja występowała w przedmiotowej sprawie, w której powód
dochodził od pozwanego pracodawcy ustalenia zatrudnienia w szczególnych warun-
kach, wykazując, iż aktualnie nie przysługują mu z tego tytułu żadne świadczenia, a
w szczególności nie stara się on o zasiłek przedemerytalny lub o wcześniejszą eme-
ryturę. Natomiast dochodzone ustalenie jest mu niezbędne w celu usunięcia obiek-
tywnej niezgodności co do rzeczywistego zatrudnienia realizowanego w spornym
okresie, co będzie konieczne dla zweryfikowania różnych uprawnień, które nie są
jeszcze określone lub zaktualizowane, ale mogą być przedmiotem jego potencjal-
nych roszczeń w przyszłości. Wstępnie trzeba podkreślić, iż istotą sporu było dążenie
powoda do usunięcia obiektywnej -w jego ocenie -niezgodności treści zawartej z nim
umowy o pracę na stanowisku ślusarza z rzeczywistym rodzajem wykonywanej prze-
zeń pracy na stanowisku szlifierza w spornym okresie, zaliczanej do rodzaju pracy
wykonywanej w szczególnych warunkach. W tym zakresie Sąd Najwyższy nie po-
dziela stanowiska zawartego w zaskarżonym kasacją wyroku, iż powód nie ma inte-
resu prawnego w ustaleniu rzeczywistej treści realizowanego stosunku pracy, dlate-
go że pomiędzy stronami nie ma niepewności co do łączącego strony stosunku
pracy. Jest to oczywiście zawężające widzenie interesu prawnego w ujęciu art. 189
k.p.c., który stanowi przecież, iż powód może żądać ustalenia przez sąd nie tylko
5
istnienia stosunku prawnego, ale również prawa wynikającego z niespornego istnie-
nia określonego stosunku prawnego. Oznacza to, że powód jest uprawniony do żą-
dania ustalenia prawa w ramach stosunku pracy, w tym do żądania ustalenia rze-
czywistej treści realizowanego stosunku pracy. Jeżeli żądane ustalenie ma charakter
niemajątkowy bądź nie jest obecnie zaktualizowane a prawo może być dochodzone
dopiero w przyszłości, to pracownik ma interes prawny w usunięciu stanu niepewno-
ści co do rzeczywistej treści realizowanego stosunku pracy. Powyższe łącznie ozna-
cza, że na podstawie art. 189 k.p.c. pracownik ma interes prawny w ustaleniu rze-
czywistej treści realizowanego stosunku pracy, jeżeli dochodzone ustalenie ma cha-
rakter niemajątkowy lub sprawia, iż oparte na nim potencjalne roszczenia majątkowe
mogą się zaktualizować dopiero w przyszłości.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok do ponownego rozpoznania w celu odniesienia się przez
Sąd drugiej instancji do rzeczywistego charakteru zatrudnienia powoda w spornym
okresie.
========================================