Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 12 GRUDNIA 2002 R.
SNO 48/02
Literalna wykładnia art. 115 § 2 k.k. wskazuje, że ustawodawca
uzależnia społeczną szkodliwość czynu od przedmiotowych i podmiotowych
znamion czynu zabronionego. Z elementów decydujących o stopniu
społecznej szkodliwości ustawodawca wyłączył winę, która może być
przypisana sprawcy dopiero po ustaleniu, że czyn zabroniony jest
karygodny, tj. że wykazuje wyższy niż znikomy stopień społecznej
szkodliwości.
Przewodniczący: sędzia SN Jacek Sobczak.
Sędziowie SN: Helena Ciepła (sprawozdawca), Marian Kocon.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w Warszawie z udziałem Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Okręgowego w sprawie sędziego
Sądu Rejonowego w związku z zażaleniem obwinionego i jego obrońcy na
uchwałę Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 20 września 2002 r.
sygn. akt (...) w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności
karnej oraz zawieszenia w czynnościach służbowych i obniżenia wynagrodzenia
o 30% po wysłuchaniu Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego i obrońcy
obwinionego
u c h w a l i ł: uchyla zaskarżoną uchwałę w pkt I, III i odmawia zezwolenia na
pociągnięcie sędziego Sądu Rejonowego do odpowiedzialności karnej za czyny
z art. 276 i 271 § 1 k.k. określone w pkt I – 1 i I – 2 zaskarżonej uchwały.
2
U z a s a d n i e n i e
Prokurator Rejonowy złożył wniosek o zezwolenie na pociągnięcie
sędziego Sądu Rejonowego do odpowiedzialności karnej między innymi za to,
że:
1) w dniu bliżej nieustalonym między 12 a 26 lipca 2001 r. zniszczył
wyrok Sądu Rejonowego z dnia 9 lipca 2001 r. o treści „zaskarżone orzeczenie
zmienia w ten sposób, że oskarżoną Dorotę N. uznaje za winną zarzucanego jej
czynu, wyczerpującego dyspozycję art. 117 k.w. i za to na podstawie art. 117
k.w. wymierza jej karę nagany”, którym to dokumentem nie miał prawa
rozporządzać, tj. o czyn z art. 276 k.k.;
2) w czasie i miejscu, jak w pkt 1 poświadczył nieprawdę co do
okoliczności mającej znaczenie prawne w treści wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 9 lipca 2001 r., sygn. akt (...) w ten sposób, że sporządził wyrok datowany
dniem 9 lipca 2001 r., sygn. akt (...) nadając mu brzmienie „zaskarżone
orzeczenie uchyla i sprawę Doroty N. przekazuje Kolegium do Spraw
Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym do ponownego rozpoznania”, który
umieścił w aktach sprawy, tj. o czyn z art. 271 § 1 k.k.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny ustalił, że za wymienione czyny
prowadzone było przeciwko sędziemu Sądu Rejonowego postępowanie
dyscyplinarne, w toku którego przyznał się do ich popełnienia, tłumacząc
dojście do tego pomyłką wynikającą z przepracowania i podobieństwem stanu
faktycznego tej sprawy z inną,rozpoznawaną w tym samym dniu.
W postępowaniu tym Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 1 lutego 2002 r.
uznał sędziego Sądu Rejonowego winnym popełnienia zarzucanego mu
przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 107 § 1 u.s.p. i wymierzył mu
karę dyscyplinarną nagany.
Sąd Dyscyplinarny uchwałą z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie sygn. akt (...)
odmówił zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. W
3
motywach przyjął, że dokonany przez niego czyn wyczerpuje znamiona
występku z art. 271 § 1 k.k., a usunięcie z akt wyroku potraktował jako czyn
współukarany z uwagi na zachodzący przypadek tzw. pozornego zbiegu
przestępstw ze względu na ścisłą więź dwóch czynów o charakterze „środka do
celu”, zachowujących jedność czasu i miejsca.
Zdaniem tego Sądu czyn ten znamionuje się znikomym stopniem
szkodliwości społecznej (art. 1 § 2 k.k.). Za taką oceną przemawia to, iż wyrok
poświadczający nieprawdę nie został ogłoszony i od strony procesowej
dotknięty jest poważną wadą prawną (sententia non existens), a ponadto jest
nieważny z mocy samego prawa (art. 101 § 1 pkt 3 k.p.k.), ponieważ dotyczy
czynu prawomocnie osądzonego. Nie mógł więc być wykorzystany w dalszym
toku postępowania.
Wymieniony wyrok Sądu Dyscyplinarnego, na skutek odwołania Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego, został zmieniony przez Sąd Najwyższy wyrokiem
z dnia 5 czerwca 2002 r. w sprawie sygn. akt (...), przez orzeczenie, zamiast
kary nagany, kary dyscyplinarnej usunięcia obwinionego sędziego Sądu
Rejonowego z zajmowanej funkcji przewodniczącego wydziału.
Natomiast powołana uchwała odmawiająca zezwolenia na pociągnięcie do
odpowiedzialności karnej została uchylona przez Sąd Najwyższy – Sąd
Dyscyplinarny uchwałą z dnia 5 marca 2002 r., jako wydana z naruszeniem
przepisu art. 119 u.s.p. Sąd Najwyższy stwierdził, że przy prawidłowej wykładni
wymienionego przepisu sąd dyscyplinarny może z urzędu podjąć tylko uchwałę
zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny uznał, że popełniony przez sędziego czyn, polegający na
zniszczeniu wyroku Sądu Rejonowego z dnia 9 lipca 2001 r., sygn. akt (...)
wyczerpuje znamiona występku określonego w art. 276 k.k., a czyn polegający
na sporządzeniu nowego wyroku datowanego na dzień 9 lipca 2001 r. o
4
odmiennej treści opisany w pkt 2 wyczerpuje znamiona czynu z art. 271 § 1 k.k.,
jako poświadczenie nieprawdy.
Oceniając oba te czyny od strony podmiotowej Sąd ten przyjął, że zebrany
materiał daje podstawę do przypisania sędziemu umyślności działania i nie
dopatrzył się znikomego stopnia społecznej szkodliwości tych czynów. Zdaniem
Sądu godziły one bezpośrednio w wiarygodność funkcjonowania organów
wymiaru sprawiedliwości i podważały pewność wypełniania przez sędziów
obowiązków zawodowych zgodnie z rotą ślubowania, która nakazuje stać na
straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, a sprawiedliwość
wymierzać zgodnie z przepisami prawa. W konkluzji stwierdził, że ciężar
gatunkowy popełnionych czynów jest znaczny dlatego, iż godzą w podstawowe
obowiązki sędziego jakimi jest należyte i zgodne z przepisami wydanie wyroku.
Powoływanie się przez obwinionego na przeciążenie pracą oraz zły stan zdrowia
uznał za okoliczności nie mające wpływu na ocenę stopnia szkodliwości
społecznej popełnionych czynów.
W zażaleniu na tę uchwałę w części dotyczącej zezwolenia na pociągnięcie
do odpowiedzialności karnej oraz zawieszającej sędziego w czynnościach
służbowych i obniżającej wynagrodzenie (pkt I i III) obrońca sędziego zarzucił:
- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na wadliwej ocenie materiału
dowodowego i znaczenia przesłanek, które legły u podstaw bezzasadnego
przyjęcia, iż zarzucane mu czyny w pkt 1 i 2 stanowią przestępstwa, a w
konsekwencji bezpodstawne zawieszenie go w czynnościach służbowych i
obniżenie wynagrodzenia o 30%;
- obrazę przepisów art. 4 i 7 k.p.k. przez uwzględnienie tylko dowodów
przemawiających na niekorzyść sędziego z pominięciem dowodów
przemawiających na jego korzyść. W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonej
uchwały przez odmowę pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności karnej za
te czyny.
5
Zdaniem żalącego Sąd Dyscyplinarny, z obrazą wymienionych przepisów,
pominął takie okoliczności jak: staż pracy, stan zdrowia, nieponiesienie przez
strony postępowania karnego szkody, zrzeczenie się przez niego funkcji
przewodniczącego, braku w jego zachowaniu szczególnego zamiaru działania
nacechowanego napięciem złej woli, lecz wynikającego z chęci usunięcia stanu
niezgodnego z prawem i sporządzenia orzeczenia prawidłowego pod względem
formalnym.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Skarżący słusznie zarzuca, że Sąd Dyscyplinarny przy ocenie stopnia
szkodliwości nie uwzględnił w dostatecznym stopniu wszystkich istotnych ich
elementów przedmiotowych.
Nie wszystkie jednak z podniesionych przez niego w zażaleniu
okoliczności zasługują na uwzględnienie. Nie można bowiem w rozumieniu art.
115 k.k. zaliczyć do istotnych okoliczności, które zaistniały po popełnieniu
czynów, gdyż nie zależało od nich natężenie stopnia szkodliwości.
Zgodnie z przepisem art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej
szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra,
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia
czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać
zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich
naruszenia. Z wykładni literalnej tego przepisu wynika, że ustawodawca
społeczną szkodliwość uzależnia zarówno od przedmiotowych, jak i
podmiotowych znamion czynu zabronionego, wymieniając na pierwszym
miejscu elementy przedmiotowe. Do podmiotowych jako drugorzędnych zalicza
postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i
stopień ich naruszenia. Zamiaru, ani pobudek, czy motywacji sprawcy, jako
odnoszących się do sfery jego psychicznego stosunku do czynu, nie można
rozważać w oderwaniu od jego cech osobowościowych. Z elementów
decydujących o stopniu społecznej szkodliwości ustawodawca wyłączył winę.
6
Może ona być bowiem przypisana sprawcy dopiero po ustaleniu, że czyn
zabroniony jest karygodny, tj. że wykazuje wyższy niż znikomy stopień
społecznej szkodliwości.
Przenosząc te rozważania do stanu faktycznego sprawy nie można przyjąć,
żeby takie okoliczności, związane bezpośrednio z popełnionymi przez
skarżącego czynami jak: brak zamiaru wydania orzeczenia niezgodnego z
prawem, nieogłoszenie wyroku poświadczającego nieprawdę, co od strony
procesowej oznacza, że jest on dotknięty wadą prawną (sententia non existens) i
nieważny z mocy prawa jako dotyczący czynu prawomocnie osądzonego (art.
101 § 1 pkt 3 k.p.k.), zatem nie może być wykorzystany w dalszym toku
postępowania, nieponiesienie przez strony postępowania karnego szkody, nie
miały wpływu na ocenę ich stopnia szkodliwości społecznej.
Niewzięcie tych okoliczności pod uwagę oznacza nieprzypisanie im
właściwego ciężaru gatunkowego, a w konsekwencji oddzielenie, z naruszeniem
art. 115 k.k., sprawcy od motywów i pobudek jego działania, co doprowadziło
do przyjęcia, że popełnione czyny są czynami o znacznej szkodliwości
społecznej. Przypisanie zaś tym okolicznościom właściwego ciężaru
gatunkowego, minimalizuje tę szkodliwość i daje podstawę do wniosku, że jej
stopień w ostatecznym wyniku był znikomy (art. 1 § 2 k.k.).
Z tych przyczyn wymienioną uchwałę w zaskarżonym zakresie uchylono i
odmówiono zezwolenia na pociągnięcie sędziego Sądu Rejonowego do
odpowiedzialności karnej (art. 80 § 3 i art. 129 § 2 i 3 u.s.p.).