Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r.
I PK 15/02
1. Dyrektor szkoły jest zobowiązany do poinformowania nauczyciela o
możliwości przejścia - na jego wniosek - w stan nieczynny. Informacja taka
może być przekazana w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedze-
niu nauczycielowi stosunku pracy (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela, jednolity tekst Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze
zm.).
2. Nauczyciel nie ma obowiązku złożenia wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny przed wypowiedzeniem mu przez dyrektora szkoły stosunku pracy
oraz nie jest związany wyznaczonym mu przez dyrektora szkoły terminem do
złożenia tego wniosku.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2002 r.
sprawy z powództwa Marii S. przeciwko Zespołowi Szkół Odzieżowych [...] w P. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 24 sierpnia 2001 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Po-
znaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 24 sierpnia 2001 r. [...] oddalił apelację Zespołu Szkół Odzieżowych [...] w P. od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 19 czerwca 2001 r. [...]
uznającego wypowiedzenie stosunku pracy Marii S. z dnia 29 marca 2001 r. za bez-
skuteczne. Sąd ustalił, że Maria S. była zatrudniona w pozwanej Szkole na stanowi-
2
sku nauczyciela zawodu od 1 września 1986 r.; od 6 grudnia 1991 r. na podstawie
mianowania. Decyzją z 6 kwietnia 2000 r. nadano jej stopień awansu zawodowego -
nauczyciel mianowany. Pismem z 29 marca 2001 r. wypowiedziano powódce stosu-
nek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) ze skutkiem na
dzień 31 sierpnia 2001 r. Jako przyczynę wypowiedzenia podano zmiany organiza-
cyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole uniemożliwiające dalsze
zatrudnienie Marii S. w pełnym wymiarze zajęć. W piśmie tym została zawarta pro-
pozycja złożenia przez powódkę (w terminie do 31 maja 2001 r.) ewentualnego wnio-
sku o przeniesienie w stan nieczynny.
„Praktyka polegająca na równoczesnym rozwiązaniu z nauczycielem stosunku
pracy i pouczaniu go o możliwości złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczyn-
ny nie może być aprobowana przez Sąd”. „Pracownik musi stanąć przed alternatywą
przejścia w stan nieczynny albo rozwiązania stosunku pracy zanim pracodawca złoży
stosowne oświadczenie w tym względzie.” Pracodawca nie może podjąć decyzji o
rozwiązaniu stosunku pracy nim nie postawi pracownika przed wyborem „jednego z
tych rozwiązań. Nie czyni zadość temu obowiązkowi rozwiązanie stosunku pracy z
jednoczesnym pouczeniem pracownika o możliwości zgłoszenia wniosku o przenie-
sienie w stan nieczynny. Gdyby bowiem pracownik złożył wniosek o przeniesienie w
stan nieczynny pracodawca musiałby za zgodą pracownika cofnąć swoje oświadcze-
nie woli o rozwiązaniu stosunku pracy.” W ocenie Sądu, powódkę pozbawiono moż-
liwości dokonania wyboru między przeniesieniem w stan nieczynny i rozwiązaniem
stosunku pracy „przed podjęciem przez pracodawcę decyzji o wypowiedzeniu, co
stanowi naruszenie art. 20 ust. 1 pkt 2” Karty Nauczyciela i czyni wypowiedzenie
bezskutecznym.
Pozwana Szkoła zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawę ka-
sacji naruszenie prawa materialnego, a to art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela „po-
przez przyjęcie, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny jest możliwe bez
wniosku osoby zainteresowanej oraz że informacja o możliwości złożenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny musi być przekazana wcześniej i niedopuszczalne
jest jej połączenie w jednym piśmie z wypowiedzeniem”, jej pełnomocnik wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów
procesu w kwocie 3.000 zł. W uzasadnieniu skargi podniósł, że przedmiotem sporu
jest zasadność zastosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, którą powódka
3
kwestionuje. Nie godzi się ona ani na rozwiązanie stosunku pracy, ani na przeniesie-
nie w stan nieczynny. Wywodził, że do podjęcia ostatecznej decyzji o rozwiązaniu z
nauczycielem stosunku pracy konieczne jest złożenie przez niego wniosku o prze-
niesienie w stan nieczynny. „Wypowiedzenie umowy o pracę staje się skuteczne i
zaczyna biec okres wypowiedzenia w sytuacji, gdy do początku okresu wypowiedze-
nia nie zostanie złożony wniosek o przeniesienie w stan nieczynny”. W piśmie z dnia
29 marca 2001 r. strona skarżąca poinformowała powódkę o możliwości przejścia w
stan nieczynny, wyznaczając na dokonanie tej czynności termin do 30 maja 2001 r.
Stosowny wniosek do dnia 30 maja nie został złożony, wobec czego w dniu następ-
nym wypowiedzenie rozpoczęło bieg. Nie można podzielić poglądu Sądów, że nau-
czyciel, który złożył wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, odmówiłby wyrażenia
zgody na cofnięcie przez pracodawcę wypowiedzenia stosunku pracy. Jego oświad-
czenia woli - wniosek o przeniesienie w stan nieczynny i odmowa wyrażenia zgody
na cofnięcie przez dyrektora szkoły wypowiedzenia stosunku pracy - byłyby ze sobą
całkowicie sprzeczne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie występuje kilka zagadnień prawnych, w tym doty-
czących obowiązku, sposobu i terminu poinformowania nauczyciela przez dyrektora
szkoły o możliwości przejścia w stan nieczynny oraz terminu do złożenia przez nau-
czyciela wniosku o przeniesienie w stan nieczynny.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela, w brzmieniu obowiązującym po jego zmianie ustawą z dnia 6 kwietnia 2000
r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239), w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejsze-
nie liczby oddziałów w szkole uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć (taką przyczynę wypowiedzenia podano Marii S. w piśmie z
29 marca 2001 r.) dyrektor szkoły „rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek
nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny.” Z powołanego przepisu wynika niewąt-
pliwie, że rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy jest alternatywą przeniesienia
go w stan nieczynny (na co wskazuje jednoznacznie łącznik „lub”). Wynika dalej, że
swoboda dyrektora szkoły w zakresie wyboru jednej z tych dwu alternatywnych
czynności jest ograniczona wyborem przez nauczyciela albo rozwiązania, albo
zmiany (przejścia w stan nieczynny) stosunku pracy. Formalnym wyrazem dokona-
4
nego przez nauczyciela wyboru jest złożenie bądź niezłożenie wniosku o przeniesie-
nie w stan nieczynny. Złożenie wniosku o przeniesienie w stan nieczynny jest dla dy-
rektora szkoły równoznaczne z nakazem dokonania tej czynności zmieniającej i za-
razem zakazem rozwiązania stosunku pracy. Przesłankami prawidłowego rozwiąza-
nia stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela są zatem
(poza zachowaniem przepisanego trybu) określona w tym przepisie przyczyna oraz
brak wniosku o przeniesienie w stan nieczynny.
Z analizowanego przepisu nie wynika bezpośrednio (wprost) obowiązek dy-
rektora szkoły informowania lub pouczenia nauczyciela o przysługującym mu prawie
do przeniesienia w stan nieczynny, a tym bardziej zwracania się do nauczyciela z
zapytaniem, czy wobec wytypowania go do zwolnienia z przyczyn organizacyjnych
złoży on - lub nie - wniosek o przeniesienie w stan nieczynny. Mimo to, ze względów
funkcjonalnych, organizacyjnych, a także aksjologicznych, trzeba przyjąć, że nauczy-
cielowi należy stworzyć realną możliwość dokonania wyboru między rozwiązaniem
stosunku pracy a kontynuowaniem zatrudnienia na zmienionych warunkach (po
przeniesieniu w stan nieczynny). Możliwość taką daje jedynie wiedza o niej. Biorąc
pod uwagę prawo pracownika do informacji o jego sytuacji formalnej, trzeba uznać,
że dyrektor szkoły powinien (ma obowiązek) poinformować nauczyciela o zamiarze
rozwiązania z nim stosunku pracy i o tym, że alternatywą czynności rozwiązującej
(wypowiedzenia) jest przeniesienie go w stan nieczynny, pod warunkiem, że złoży on
stosowny wniosek. Zbyt daleko idącą i wykraczającą poza prawidłowo zastosowane
doktrynalne reguły wykładni przepisów prawa jest konkluzja jakoby z art. 20 ust. 1 pkt
2 Karty Nauczyciela wynikał dla dyrektora szkoły obowiązek skierowania do nauczy-
ciela zapytania o jego zamiary i aby odpowiedź nauczyciela (negatywna) warunko-
wała dopuszczalność wypowiedzenia stosunku pracy. Zgoda nauczyciela na wypo-
wiedzenie mu stosunku pracy nie jest wszak wymagana. Od woli nauczyciela, które-
go dalsze zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć nie jest możliwe, zależy jednak czy
dojdzie do rozwiązania stosunku pracy (bo nie dojdzie w przypadku złożenia wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny). W takim - potocznym tylko - sensie można zasad-
nie twierdzić, że nie tyle wypowiedzenie, ile rozwiązanie stosunku pracy, wymaga
zgody nauczyciela (wyrażonej przez niezgłoszenie wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny).
Ani sposób, ani forma, ani termin powiadomienia nauczyciela o przysługują-
cym mu uprawnieniu do przejścia w stan nieczynny nie zostały w przepisach okre-
5
ślone. Znaczy to, że informacja (oświadczenie wiedzy) może być nauczycielowi
przekazana przez dyrektora szkoły w jakikolwiek (mniej lub bardziej sformalizowany)
sposób, który uzna on za właściwy. Nauczyciel może być wobec tego zawiadomiony
o możliwości przejścia w stan nieczynny na piśmie lub ustnie. Informacja może mu
być podana w osobnym piśmie poprzedzającym wypowiedzenie stosunku pracy lub
zbiegającym się w czasie z tą czynnością. Ale także w piśmie zawierającym oświad-
czenie woli o wypowiedzeniu. Przepisy (art. 30 § 4 i 5 k.p. w związku z art. 91c Karty
Nauczyciela) wskazują konieczne elementy treści pisma zawierającego oświadcze-
nie woli o wypowiedzeniu, a nie jedynie dopuszczalne. Wątpliwa natomiast może być
skuteczność powiadomienia nauczyciela o możliwości przeniesienia w stan nieczyn-
ny na jego wniosek już po dokonaniu wypowiedzenia stosunku pracy. Wydaje się, że
udzielenie informacji w terminie przypadającym na bieg okresu wypowiedzenia pozo-
stawałoby, co do zasady, w sprzeczności z jej celem. Świadomy wybór między roz-
wiązaniem stosunku pracy i przejściem w stan nieczynny wymaga namysłu, analizy
wszelkich konsekwencji podjętej decyzji, a więc i stosownego czasu. Stosownym
czasem jest bez wątpienia okres wypowiedzenia. Z drugiej wszakże strony trzeba
uwzględnić okoliczność, że wypowiedzenie, związane z organizacją następnego roku
szkolnego, może być złożone z wyprzedzeniem czasowym i to niekiedy znacznym
(jak w rozpoznawanej sprawie). Dlatego należałoby łączyć ocenę należytego wyko-
nania obowiązku powiadomienia nauczyciela o możliwości zgłoszenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny nie tyle z samym wypowiedzeniem - złożeniem
oświadczenia woli o wypowiedzeniu, ile – ewentualnie - z rozpoczęciem ustawowego
biegu okresu wypowiedzenia. W tym kontekście zasadne wydaje się zwrócenie
uwagi na regulację zbliżonej sytuacji prawnej zawartą w art. 42 § 2 k.p. Za czas do-
stateczny do podjęcia przez pracownika decyzji w kwestii przyjęcia zaproponowa-
nych warunków pracy i płacy (i kontynuowania zatrudnienia) lub odmowy ich przyję-
cia (i rozwiązania stosunku pracy) ustawodawca uznał połowę okresu wypowiedze-
nia. Powyższe prowadzi do wniosku, że nie byłoby celowe wywodzenie jakiegoś jed-
nego, sztywnego, ostatecznego (końcowego) terminu do przekazania nauczycielowi
przez pracodawcę informacji o możliwości złożenia wniosku przewidzianego w art.
20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Jako regułę tylko można przyjąć, że powinno to
nastąpić przed rozpoczęciem biegu wypowiedzenia. Kwestię tę należy jednak roz-
strzygać przy uwzględnieniu i po rozważeniu wszystkich okoliczności każdego kon-
kretnego przypadku, a zwłaszcza po ustaleniu, czy i jakie znaczenie miał lub mógł
6
mieć brak dostatecznie wczesnego poinformowania nauczyciela na podjęcie przez
niego takiej a nie innej decyzji i czy uniemożliwił mu lub utrudnił złożenie wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny.
Innym jest zagadnienie terminu do złożenia wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny. Z użytego w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela sformułowania, że dy-
rektor szkoły rozwiązuje stosunek pracy (nie zaś wypowiada go) lub przenosi nau-
czyciela w stan nieczynny, należy wnosić, że złożenie wniosku o przeniesienie w
stan nieczynny jest równoznaczne z zakazem rozwiązania (a nie wypowiedzenia)
stosunku pracy. Jak się zdaje, orzekający w sprawie Sąd drugiej instancji nie przy-
wiązał do tej stylistyki wykładanego przepisu dostatecznej wagi, czego dowodzi
zwłaszcza zamienne użycie w - nadzwyczaj lakonicznym - uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku określeń „rozwiązanie” i „wypowiedzenie”, pomimo że rozwiązanie sto-
sunku pracy jest skutkiem terminowej czynności prawnej - wypowiedzenia, a usta-
wodawca, w samym tylko analizowanym przepisie, wyraźnie odróżnia te dwa zda-
rzenia. Z faktu użycia przez ustawodawcę określenia rozwiązanie, nie zaś wypowie-
dzenie stosunku pracy jako alternatywy przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny,
można pośrednio wnosić o terminie do złożenia wniosku. Prawo nauczyciela do do-
konania tej czynności wygasa z chwilą ustania zatrudnienia, albowiem zmiana sto-
sunku pracy nieistniejącego nie jest możliwa. Wniosek o przeniesienie w stan nie-
czynny złożony po zakończeniu stosunku pracy byłby bezprzedmiotowy. Przejście
(przeniesienie) w stan nieczynny jest możliwe tylko w czasie trwania stosunku pracy,
ale i przez cały czas jego trwania. Wynika stąd, że wniosek o przeniesienie w stan
nieczynny może być przez nauczyciela złożony do czasu zakończenia stosunku
pracy (upływu okresu wypowiedzenia), a zatem zarówno przed dokonaniem wypo-
wiedzenia (złożeniem nauczycielowi oświadczenia woli o wypowiedzeniu), jak i,
wbrew odmiennemu stanowisku strony pozwanej, po wypowiedzeniu stosunku pracy.
W pierwszej sytuacji ewentualne późniejsze wypowiedzenie byłoby prawnie niedo-
puszczalne, a więc bezskuteczne. W przypadku drugim - prawnie nieistniejące. Ar-
gumentu przeciwko dopuszczalności złożenia wniosku po dokonaniu wypowiedzenia
nie może stanowić obawa Sądu, której nie sposób podzielić, co do możliwości jedno-
czesnego złożenia przez nauczyciela i wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, i
odmowy wyrażenia zgody na cofnięcie wypowiedzenia. Wedle art. 65 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć jak tego wymagają ze
względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego
7
oraz ustalone zwyczaje. Kolejny raz trzeba powtórzyć, że przeniesienie nauczyciela
w stan nieczynny jest alternatywą rozwiązania z nim stosunku pracy. Przeniesienie w
stan nieczynny następuje wprawdzie na podstawie jednostronnego aktu dyrektora
szkoły, jednak wyłącznie na wniosek nauczyciela. Wniosek taki jest oświadczeniem
woli złożonym w zamiarze kontynuowania zatrudnienia, a zatem skierowanym prze-
ciwko rozwiązaniu stosunku pracy (dokonaniu wypowiedzenia lub skutkom dokona-
nego wypowiedzenia). Wobec tego złożenie przez nauczyciela wniosku o przenie-
sienie w stan nieczynny po wypowiedzeniu mu stosunku pracy jest tego rodzaju za-
chowaniem, poprzez które ujawniona zostaje dostatecznie jego wola „unicestwienia”
czynności rozwiązującej stosunek pracy (co znaczy wyrażoną konkludentnie zgodę
na cofnięcie wypowiedzenia).
Do rozważenia pozostaje ostatnia kwestia - związania nauczyciela wyznaczo-
nym przez dyrektora szkoły terminem do złożenia wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny. Ustawodawca nie ograniczył w czasie możliwości składania wniosku,
określając jedynie (nie wprost) ostateczny termin do dokonania tej czynności, którym
jest data poprzedzająca dzień rozwiązania stosunku pracy. Należy wobec tego przy-
jąć, że - wbrew odmiennemu poglądowi pełnomocnika strony pozwanej - określenie
przez pracodawcę terminu do złożenia wniosku nie wiąże nauczyciela. Takie stano-
wisko jest usprawiedliwione również funkcjonalnie. Podjęcie decyzji w kwestii konty-
nuowania zatrudnienia lub zaprzestania pracy wymaga rozważenia (uwzględnienia)
wszelkich jej konsekwencji. Okoliczności uzasadniające taki a nie inny wybór w da-
nym momencie mogą ulec zmianie w terminie późniejszym. Ze względów czysto or-
ganizacyjnych (brak możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
w danym roku szkolnym) jest zasadniczo dla szkoły obojętne, czy stosunek pracy z
nauczycielem „zbędnym” ulegnie rozwiązaniu z końcem poprzedniego roku szkol-
nego, czy nauczyciel zostanie zwolniony z obowiązku świadczenia pracy (a tym sa-
mym pracodawca z obowiązku zatrudniania go) z perspektywą wygaśnięcia stosunku
pracy po sześciu miesiącach.
W konkluzji należy stwierdzić, że - wbrew stanowisku Sądu wyrażonemu w
motywach zaskarżonego wyroku - informacja o uprawnieniu do złożenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny nie musi być dokonana odrębnym pismem poprze-
dzającym wypowiedzenie stosunku pracy, lecz może być przekazana nauczycielowi
w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu, oraz że nauczyciel
może złożyć wniosek o przeniesienie w stan nieczynny nie tylko w okresie poprze-
8
dzającym dokonanie wypowiedzenia, ale także w terminie późniejszym - póki trwa
stosunek pracy. Tym samym podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela przez błędną jego wykładnię jest usprawiedliwiony, co nie
oznacza trafności jego uzasadnienia w części odnoszącej się do terminu złożenia
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny.
Biorąc powyższe pod uwagę jak również to, że Sąd drugiej instancji nie doko-
nał żadnych ustaleń w zakresie zasadności zastosowania przez dyrektora Zespołu
Szkół Odzieżowych w P. względem Marii S. art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, co
jest niezbędne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, Sąd Najwyższy, stosownie
do art. 39313
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================