Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r.
I PKN 693/01
Regulamin wynagradzania jest aktem normatywnym, a nie czynność
prawną w rozumieniu art. 58 k.c. Jego obowiązywanie zależy od tego, czy zo-
stał wydany w oparcia o przepisy wyższego rzędu, i w granicach zawartego w
nich upoważnienia.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2002 r.
sprawy z powództwa Zbigniewa T. przeciwko L. Regionalnej Kasie Chorych w Z.G. o
zapłatę odprawy pieniężnej, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 11 września 2001 r.
[...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.000 (jeden tysiąc) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Zbigniew T. wystąpił do Sądu Pracy-Sądu Rejonowego w Zielonej Gó-
rze przeciwko L. Regionalnej Kasie Chorych w Z.G. z powództwem o zasądzenie
kwoty 24.816 zł tytułem trzymiesięcznej odprawy w związku z odwołaniem go ze sta-
nowiska zastępcy dyrektora do spraw finansowo-administracyjnych i członka zarządu
na podstawie uchwały Rady L. Regionalnej Kasy Chorych z dnia 29 października
1999 r., a następnie rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie wypowiedzenia
umowy o pracę z dniem 31 grudnia 1999 r. Jako podstawę prawną roszczenia wska-
zał § 11 regulaminu wynagradzania, który został wprowadzony do regulaminu zarzą-
dzeniem dyrektora Kasy Chorych z mocą od dnia 1 sierpnia 1999 r. Przepis ten
przewidywał, że w razie odwołania ze stanowiska dyrektora, zastępców dyrektora,
2
członków zarządu L. Regionalnej Kasy Chorych lub dyrektora Oddziału L. Regional-
nej Kasy Chorych pracownikom tym przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcz-
nego wynagrodzenia. Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa z uzasadnie-
niem, że przepis § 11 regulaminu został wprowadzony przez nieuprawniony organ i
nie miał mocy prawnej; został on uchylony zarządzeniem dyrektora pozwanej Kasy
nr 46/99 z dnia 21 grudnia 1999 r., wydanym w wykonaniu uchwały Rady L. Regio-
nalnej Kasy Chorych.
Wyrokiem z dnia 24 maja 2001 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda
odprawę w żądanej pozwem wysokości. Sąd Rejonowy uznał, że po pierwsze, re-
gulamin w wersji nadanej zarządzeniem dyrektora Kasy z dnia 15 marca 1999 r. miał
moc prawną. Wewnętrzny spór między organami Kasy Chorych oraz Urzędem Nad-
zoru Ubezpieczeń Zdrowotnych co do legalności uchwały [...] Rady L. Regionalnej
Kasy Chorych stwierdzającej nieważność § 11 regulaminu wynagradzania, został
zakończony wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7
września 2000 r., oddalającym skargę Rady L. Regionalnej Kasy Chorych na decyzję
prezesa UNUZ z dnia 23 lutego 2000 r., zalecającą dyrektorowi Kasy dokonanie
zmian w regulaminie wynagradzania przez usunięcie § 11 tego regulaminu. Po dru-
gie, wprowadzony do regulaminu wynagradzania § 11 o prawie do trzymiesięcznej
odprawy zaczął obowiązywać po upływie 2 tygodni, tzn. że objął on powoda. Po trze-
cie, strona pozwana miała wystarczająco dużo czasu, by doprowadzić do zmiany
treści regulaminu; działania poprzez zaangażowanie prezesa UNUZ okazały się nie-
skuteczne prawnie. Rada Kasy Chorych w celu wyeliminowania z obrotu prawnego
kwestionowanego § 11 regulaminu wynagradzania mogła podejmować uchwały
przewidziane art. 76 ustawy o ubezpieczeniu zdrowotnym, sprawą zarządu było wy-
konywanie tych uchwał.
W apelacji pozwana L. Regionalna Kasa Chorych zarzuciła naruszenie art. 58
k.c. w związku z art. 300 k.p. przez przyjęcie, że § 11 Regulaminu wynagradzania
miał moc prawną, mimo że dyrektorowi Kasy nie przysługiwała kompetencja do
wprowadzania w regulaminie wynagradzania zmian.
Wyrokiem z dnia 11 września 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Zda-
niem Sądu Okręgowego istota sprawy sprowadza się do kwestii obowiązywania lub
nieobowiązywania spornego § 11 regulaminu wynagradzania. Kwestie związane z
trybem zmiany regulaminu przez formalne usunięcie § 11, do których Sąd pierwszej
3
instancji przywiązał duże znaczenie - w istocie są drugorzędne. Sąd Okręgowy
przyjął, że wprowadzenie do regulaminu wynagradzania § 11 było sprzeczne z art.
58 k.c. w związku z art. 300 k.p., a ponadto naruszało art. 108 k.c. w związku z art.
300 k.p. w zakresie, w którym dyrektor strony pozwanej ustanowił odprawę dla siebie
oraz art. 772
§ 4 k.p. w związku z § 8 pkt 3 statutu strony pozwanej przez objęcie re-
gulaminem osób, dla których wynagrodzenia powinna ustalać rada kasy chorych.
Kasacja powoda została oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego,
mianowicie art. 772
§ 2, § 3 i § 5 w związku z art. 3 i art. 31
k.p. przez przyjęcie, iż
regulaminem wynagradzania nie mogą zostać objęci wszyscy pracownicy zatrudnieni
u danego pracodawcy i że uregulowanie wynagrodzeń członków zarządu powoduje
nieważność tych postanowień. Ponadto kasacja zarzuca naruszenie art. 58 k.c.
przez przyjęcie, że § 11 regulaminu był sprzeczny z tym przepisem bez wskazania,
czy chodzi o sprzeczność regulaminu z ustawą, czy też z tej przyczyny , iż stanowił
on obejście ustawy lub był sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, a także
niewłaściwe zastosowanie art. 108 k.c., przez przyjęcie, że powód był stroną czyn-
ności prawnej. Kasacja podkreśla, że ustalenia faktyczne są między stronami nie-
sporne.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Regulacja wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą
jest dokonywana za pomocą źródeł prawa o różnej randze i zakresie zastosowania.
Również w stosunku do osób pełniących funkcje organów osób prawnych ustawo-
dawca wprowadza nieraz szczególne źródła ich prawa do wynagrodzenia. Ustawa z
dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz.
153 , w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 lipca 1998 r. Dz.U. Nr 117, poz. 756)
przewiduje, że zasady ustalania wynagrodzeń oraz diet i zwrotu kosztów podróży dla
członków organów kasy chorych określa statut kasy chorych. Uchwalanie statutu
należy do zakresu działania rady kasy chorych (art. 76). Organami kasy chorych są
rada kasy chorych oraz zarząd kasy chorych (art. 74). Zarząd kasy tworzą dyrektor
oraz 2-5 członków, w tym 2 zastępców dyrektora (art. 82). Z przytoczonych regulacji
wynika, że źródłem prawa wynagrodzeń członków zarządu L. RKCH w Z.G. jest sta-
tut L. Regionalnej Kasy Chorych, ustalany przez radę tej Kasy. Paragraf 8 statutu
przewiduje, że do kompetencji rady kasy należy między innymi „ustalanie wynagro-
4
dzenia dla osób, o których mowa w pkt 3” , tj. dla dyrektora, jego dwóch zastępców
oraz członków zarządu. Tym samym członkowie zarządu w zakresie wynagrodzenia
zostali wyjęci spod działania regulaminu wynagradzania L. Regionalnej Kasy Cho-
rych, w którym dyrektor kasy, wykonując w imieniu pracodawcy czynności w spra-
wach z zakresu prawa pracy w stosunku do pracowników biura kasy chorych, ustala
dla nich wynagrodzenia za pracę (art. 82 ustawy o p.u.z w związku z art. 77-2 k.p.) .
Użyte w art. 73 ust. pkt 10 ustawy o p.u.z. wyrażenia „zasady ustalania
wynagrodzeń” jest szersze niż kategoria zasad ustalania wynagrodzenia za pracę w
znaczeniu ścisłym, tj. wynagrodzenia za pracę jako świadczenia z tytułu pracy mie-
rzonej czasem jej trwania (wynagrodzenie zasadnicze) i obejmuje również inne
świadczenia, np. dodatki funkcyjne, premie. Należy przyjąć, że w pojęciu tym miesz-
czą się również świadczenia w postaci odpraw pieniężnych w związku z rozwiąza-
niem stosunku pracy. W takim szerszym rozumieniu pojęcie wynagrodzeń jest uży-
wane w niektórych aktach prawnych, np. w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o
kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektó-
rych ustaw (Dz.U. Nr 110, poz. 1255 ze zm.). Art. 10 tej ustawy przewiduje, że w bu-
dżecie państwa mogą być tworzone rezerwy celowe przeznaczone dla państwowych
jednostek budżetowych między innymi na zwiększenie wynagrodzeń przeznaczo-
nych na wypłaty wynagrodzeń dla osób odwołanych z kierowniczych stanowisk pań-
stwowych, nagród jubileuszowych, odpraw emerytalnych. Natomiast § 8 statutu L.
Regionalnej Kasy Chorych stanowi, że do zakresu czynności rady należy „ustalanie
wynagrodzenia dla członków zarządu”. Użyte w powołanym przepisie statutu pojęcie
wynagrodzenia może być rozumiane tylko w kontekście przepisu art. 73 ustawy, tj.
jako obejmujące również odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy.
W świetle przytoczonej regulacji prawnej nie ulega wątpliwości, że dyrektor
kasy chorych nie miała żadnych kompetencji do ustalania w regulaminie wynagra-
dzania L. Regionalnej Kasy Chorych wysokości odpraw dla dyrektora kas i jego za-
stępców. Czynność polegająca na zmianie regulaminu wynagradzania, drogą aneksu
do tego regulaminu, przez wprowadzenie trzymiesięcznych odpraw jako zdziałana
bez podstawy prawnej, a nawet sprzecznie z obowiązującymi przepisami o ustalaniu
wynagrodzeń dla członków zarządy kasy chorych, nie mogła wywrzeć skutku praw-
nego. Gdyby czynność tę potraktować jako oświadczenie woli - jak przyjmuje to Sąd
Okręgowy - należałoby istotnie uznać ją za nieważną jako sprzeczną z ustawą (art.
58 k.c.) . Jednak wydanie regulaminu wynagradzania, a także wprowadzanie zmian
5
do tego regulaminu, nie może być traktowane jako czynność prawna ponieważ re-
gulamin jest źródłem prawa w rozumieniu art. 9 k.p. Regulamin wynagradzania jest
aktem o charakterze normatywnym i jego wydanie stanowi akt z zakresu tworzenia
prawa, a nie czynność prawną w rozumieniu art. 58 k.c. Ważność (skuteczność )
tego aktu podlega ocenie z punktu widzenia zasad tworzenia prawa, w tym zasady
oparcia tego aktu o przepisy wyższego rzędu i jego wydania w granicach upoważ-
nienia zawartego w tych przepisach. Do wynagradzania członków zarządu kasy cho-
rych nie znajdował w ogóle zastosowania art. 772
k.p., na naruszenie którego powo-
łuje się kasacja. Można dodać, że znowelizowany w 2002 r. art. 772
§ 5 k.p. przewi-
duje, że do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio między innymi art.
24126
§ 2 k.p., według którego układ zakładowy nie może określać zasad wynagra-
dzania osób zarządzających, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================