Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 stycznia 2003 r., I CKN 1256/00
W sprawach o zwrot mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono
na rzecz Skarbu Państwa, w przypadku stwierdzenia nieważności tego
orzeczenia zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz.
149 ze zm.), Skarb Państwa jest reprezentowany przez państwową jednostkę
organizacyjną bez osobowości prawnej, w której władaniu jest mienie
podlegające zwrotowi. Jeżeli nie można ustalić takiej jednostki względnie
jednostka, której mienie przekazano do dysponowania w wyniku orzeczenia
sądu, nie jest już w posiadaniu tego mienia, Skarb Państwa – w sprawie o
zapłatę równowartości mienia, którego zwrot nie jest możliwy – reprezentuje
ta jednostka organizacyjna, której mienie przekazano do dysponowania w
wyniku orzeczenia sądu. Jeżeli brak takiej jednostki lub nie można ustalić
jednostki, która przejęła jej zadania, Skarb Państwa reprezentuje minister
właściwy do spraw Skarbu Państwa.
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SN Mirosława Wysocka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Krystyny G. i Tadeusza G. przeciwko
Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i
Administracji, Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Izbie Skarbowej w
W. o odszkodowanie, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 29 stycznia 2003 r.
na rozprawie kasacji powodów i pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Skarbu
Państwa od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 stycznia 2000 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oznaczył Izbę Skarbową w W. jako
państwową jednostkę organizacyjną reprezentującą Skarb Państwa w miejsce
Ministra Skarbu Państwa, oddalił kasację powodów i zniósł wzajemnie między
stronami koszty postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 1999 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od
Skarbu Państwa – Izby Skarbowej w Warszawie na rzecz Krystyny G. kwotę
34 252,69 zł z odsetkami, a na rzecz Tadeusza G. kwotę 30 845,69 zł z odsetkami.
Ustalono, że Stefan G. (mąż powódki i ojciec powoda) został aresztowany w maju
1946 r., a w czerwcu tego roku aresztowano też powódkę. W czasie aresztowania
Stefana G. i jego żony zajęto wiele ruchomości, które były ich własnością.
Ruchomości te pozostawały na przechowaniu w Wojewódzkim Urzędzie
Bezpieczeństwa Publicznego w W., natomiast zajęte zasoby pieniężne oraz
przedmioty ze złota przekazano dnia 15 września 1949 r. do Biura Finansowo-
Budżetowego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Część ruchomości
stanowiących wyposażenie mieszkania oraz rzeczy osobiste zostały sprzedane.
Pieniądze ze sprzedaży oraz pozostałe niesprzedane ruchomości przekazano do
Pierwszego Rejonowego Urzędu Likwidacyjnego. Wyrokiem Wojskowego Sądu
Rejonowego z dnia 5 grudnia 1947 r. orzeczono przepadek mienia Stefana G.
Część ruchomości zajętych w mieszkaniu powódki i jej męża zwolniono spod
zabezpieczenia, natomiast Biuro Finansowo-Budżetowe Ministerstwa
Bezpieczeństwa Publicznego przekazało na rzecz Skarbu Państwa depozyt Stefana
G., wobec którego orzeczono przepadek mienia. W skład tego depozytu wchodziły
pieniądze polskie, dewizy, złote przedmioty i biżuteria. Postanowieniami z dnia 23
lutego 1991 r. oraz z dnia 30 marca 1992 r. stwierdzono nieważność wyroków
skazujących zapadłych przeciwko Stefanowi G. i Krystynie G. Przejęte na rzecz
Skarbu Państwa ruchomości nie zostały zwrócone, a obecnie ich zwrot w naturze
nie jest możliwy.
Oceniając jako zasadne roszczenia powodów – jako spadkobierców na
podstawie art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149 ze zm. – dalej: "ustawa z dnia 23
lutego 1991 r.") – Sąd pierwszej instancji ustalił wartość przejętych ruchomości na
kwotę 35 459 zł, wartość wyrobów jubilerskich na kwotę 20 311 zł, a wysokość
przejętej gotówki na sumę 8924,38 zł przy uwzględnieniu zmiany systemu
pieniężnego. Jako stationem fisci Skarb Państwa wskazał Izbę Skarbową w W. –
jako jednostkę nadrzędną nad Urzędem Skarbowym, który był następcą Urzędu
Likwidacyjnego.
Sąd Apelacyjny w Warszawie dokonał zmiany wyroku tylko o tyle, że jako
stationem fisci Skarbu Państwa oznaczył Ministra Skarbu Państwa oraz zmienił
początkową datę liczenia odsetek. Uzasadniając to stanowisko podniósł, że pod
rządem przepisów ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji
rządowej (jedn. tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 82, poz. 928) do kompetencji Ministra
Skarbu należy ochrona interesów Skarbu Państwa, a w sprawie niniejszej o taką
ochronę niewątpliwie chodzi. W odniesieniu do apelacji powodów, którą oddalono,
Sąd Apelacyjny wskazał, że roszczenie powodów o zwrot mienia lub jego
równowartości nie jest od początku świadczeniem pieniężnym i nie jest objęte
waloryzacją przewidzianą w przepisie art. 3581
§ 3 k.c.
Wyrok ten zaskarżyły kasacją obie strony. Pozwany Skarb Państwa – Minister
Skarbu Państwa jako podstawy kasacyjne wskazał naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. przepisów ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach
administracji rządowej w związku z art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Zarzucił też naruszenie art. 67 § 2
k.p.c., co miało wpływ na wynik sprawy. Wskazując na powyższe, wniósł o zmianę
wyroku przez oznaczenie jako właściwej stationis fisci Skarbu Państwa – urzędu
skarbowego lub organu jednostki nadrzędnej względnie o jego uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Powodowie, zaskarżając wyrok w części oddalającej apelację, zarzucili
naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. i art. 8 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie systemu
pieniężnego (Dz.U. Nr 50, poz. 459) przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie. Wskazując na powyższe wnieśli o zmianę wyroku i zasądzenie
dodatkowo na rzecz powodów po 62 543,06 zł względnie o uchylenie wyroku w
części zaskarżonej i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Oznaczenie prawidłowej stationis fisci Skarbu Państwa w sprawach, w których
podstawą roszczenia jest art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., także w
orzecznictwie Sądu Najwyższego nie było jednolicie rozstrzygane. Początkowo
uznawano ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa jako organ państwowy
jednostki organizacyjnej, który podejmuje w tych sprawach czynności procesowe za
Skarb Państwa,. Takie stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 15 lipca
1999 r. I CKN 83/99 (OSNC 2000, nr 1, poz. 18). W tej właśnie sprawie Sąd
Najwyższy dokonał m.in. wykładni przepisu art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 4 września
1997 r. o działach administracji rządowej, przyjmując, że zakres uprawnień ministra
właściwego do spraw Skarbu Państwa do reprezentowania Skarbu Państwa
określony został szeroko i bynajmniej nie ogranicza się tylko do sporów związanych
z gospodarowaniem mieniem państwowym, gdyż jest to tylko jedna z ustawowych
płaszczyzn objętych zakresem działania tego ministra. Z przepisu art. 25 ust. 1 i 2
ustawy o działach administracji rządowej wynika, że ustawodawca objął zakresem
reprezentacji Skarbu Państwa także wszelkie sprawy dotyczące ochrony jego
interesów, z wyjątkiem tych spraw, które na mocy odrębnych przepisów przypisane
są innym działom.
Odmienny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 września 1999 r.,
II CKN 468/98 (OSNC 2000, nr 1, poz. 19), stwierdzając, że przed wejściem w życie
przepisów ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej,
organem właściwym do reprezentowania Skarbu Państwa w sprawach o roszczenia
dochodzone na podstawie art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. był Minister
Finansów lub podporządkowane mu jednostki organizacyjne. Pogląd ten został
uogólniony w kolejnym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 r., V CKN
1276/00 ("Izba Cywilna" 2002, nr 12, s. 45), w którym przyjęto, że reprezentantem
Skarbu Państwa w sprawach o zasądzenie równowartości mienia objętego
przepadkiem na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. są organy jednostek
organizacyjnych administracji rządowej należące do działu „finanse publiczne”. (...)
Ten pogląd należy podzielić, jak również stwierdzić, że uzasadnione i trafne są
wywody pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa zawarte w kasacji,
dotyczące wykładni i stosowania art. 25 ustawy o działach administracji rządowej.
Powyższe stwierdzenia, a także rozbieżność stanowisk Sądu Najwyższego w
odniesieniu do prawidłowego oznaczenia stationis fisci Skarbu Państwa w
sprawach, w których podstawą prawną roszczeń jest przepis art. 10 ustawy z dnia
23 lutego 1991 r., nabrały – w pewnym sensie – znaczenia historycznego. W chwili
orzekania przez Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie obowiązywała już ustawa z
dnia 5 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o zasadach wykonywania uprawnień
przysługujących Skarbowi Państwa, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz.
2055), w której m.in. dokonano zmiany art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.
W art. 10 ust. 2 tej ustawy w obecnym brzmieniu postanowiono, że w sprawach o
zwrot mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu
Państwa oraz przedmiotów zatrzymanych w toku postępowania względnie o zapłatę
ich równowartości w razie niemożności zwrotu, Skarb Państwa jest reprezentowany
przez państwową jednostkę organizacyjną, w której władaniu jest mienie
podlegające zwrotowi lub mienie zatrzymane. W przypadku braku takiej jednostki
Skarb Państwa jest reprezentowany przez organ administracji rządowej, któremu
przekazano do dysponowania to mienie, w wyniku orzeczenia sądu; jeżeli takiej
jednostki brak, zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonuje minister właściwy
do spraw Skarbu Państwa.
Treść tego przepisu także może nasuwać wątpliwości i podlegać różnej
interpretacji. Jest poza sporem, że jeżeli przedmiotem roszczenia zgłoszonego na
podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. jest zwrot mienia, którego
przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa lub przedmioty
zatrzymane w toku postępowania i mienie to względnie przedmioty nadal znajdują
się we władaniu (posiadaniu) określonej państwowej jednostki organizacyjnej bez
osobowości prawnej, to właśnie ta państwowa jednostka reprezentuje Skarb
Państwa w takim procesie. Nie jest przy tym istotne, w jaki sposób jednostka ta
weszła we władanie faktyczne tego mienia lub przedmiotów, lecz to, aby w chwili
orzekania przez sąd mienie podlegające zwrotowi lub mienie zatrzymane było w
posiadaniu tej jednostki.
Przepis art. 10 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. stanowi, że w
przypadku braku takiej jednostki Skarb Państwa jest reprezentowany przez organ
administracji rządowej, któremu przekazano do dysponowania mienie w wyniku
orzeczenia sądu, o którym mowa w art. 2 ust 1. Sformułowanie „w przypadku braku
takiej jednostki” może nasuwać wątpliwości, należy jednak przyjąć, że z taką
sytuacją mamy do czynienia zarówno wówczas, gdy nie można ustalić jednostki, w
której władaniu jest mienie objęte przepadkiem lub konfiskatą, jak i wówczas, kiedy
ustalono jednostkę, której mienie to przekazano do dysponowania w wyniku
orzeczenia sądu, lecz jednostka ta – z przyczyn faktycznych lub prawnych – nie ma
tego mienia we władaniu. W obu sytuacjach w rachubę wchodzi zasądzenie
równowartości mienia, gdyż jego zwrot nie jest możliwy. Należy przy tym zauważyć,
że jeśli chodzi o przedmioty zatrzymane w toku postępowania, odnośnie do których
nie zapadło orzeczenie sądowe o przepadku lub konfiskacie, to oznaczenie
stationis fisci zgodnie z regułą wyrażoną w art. 10 ust. 2 zdanie drugie ustawy – nie
wchodzi w rachubę. Przepis ten nie obejmuje takiej sytuacji, zatem zastępstwo
procesowe Skarbu Państwa sprawuje wówczas – zgodnie z art. 10 ust. 2 zdanie
trzecie – minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Ten Minister jest także
reprezentantem Skarbu Państwa, gdy – według art. 10 ust. 2 zdanie trzecie ustawy
– „brak jednostki”, której przekazano do dysponowania mienie, którego przepadek
lub konfiskatę orzeczono w wyniku orzeczenia sądowego. Określenie „w przypadku
braku takiej jednostki” oznacza, że nie można ustalić takiej jednostki, przy czym nie
chodzi o istnienie konkretnie tej jednostki, lecz także jednostki, która wprawdzie jest
inaczej nazwana, lecz z racji przejęcia praw i obowiązków poprzedniej może być
uznana za swoistego „następcy prawnego”.
Uzasadniona jest zatem teza, że w sprawach o zwrot mienia, którego przepadek
lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa, w przypadku stwierdzenia
nieważności tego orzeczenia zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego
1991 r., Skarb Państwa jest reprezentowany przez państwową jednostkę
organizacyjną bez osobowości prawnej, w której władaniu jest mienie podlegające
zwrotowi. Jeżeli nie można ustalić takiej jednostki względnie jednostka, której
mienie przekazano do dysponowania w wyniku orzeczenia sądu, nie jest już w
posiadaniu tego mienia z przyczyn faktycznych lub prawnych, Skarb Państwa – w
sprawie o zapłatę równowartości mienia, którego zwrot nie jest możliwy –
reprezentuje ta jednostka organizacyjna, której mienie przekazano do
dysponowania w wyniku orzeczenia sądu. Jeżeli brak takiej jednostki lub nie można
ustalić jednostki, która przejęła jej zadania, Skarb Państwa w sprawie o zwrot
równowartości mienia reprezentuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.
Odpowiednio w sprawie o zwrot przedmiotów zatrzymanych w toku postępowania
Skarb Państwa reprezentuje jednostka, w której władaniu są te przedmioty, a w
razie jej braku Skarb Państwa reprezentuje w sprawie o zasądzenie ich
równowartości – minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.
Odnosząc powyższe stwierdzenia do okoliczności niniejszej sprawy, należy
stwierdzić, że z niekwestionowanych ustaleń faktycznych dokonanych przez sądy
orzekające w toku rozpoznanie sprawy wynika, iż orzeczenie o przepadku mienia
skazanego Stefana G. orzeczono w wyroku z dnia 5 grudnia 1947 r. Zajęte
ruchomości sprzedano, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży i rzeczy niesprzedane
przekazano do Pierwszego Rejonowego Urzędu Likwidacyjnego w Warszawie
(pismo z dnia 30 sierpnia 1950 r.). Ustalono też, że Biuro Finansowo-Budżetowe
Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w dniu 26 stycznia 1950 r., a więc
wcześniej, przekazało pieniądze polskie, dewizy, złote przedmioty i biżuterię
Urzędowi Likwidacyjnemu. Jednocześnie jest bezsporne, że zwrot tego mienia, a
także zwrot tych samych pieniędzy i dewiz nie jest możliwy. W ten sposób ustalono,
że państwową jednostką organizacyjną, której mienie przekazano do
dysponowania, był Pierwszy Urząd Likwidacyjny w Warszawie, a zatem w sprawie o
zasądzenie równowartości tego mienia właściwa jest jednostka organizacyjna, o
której stanowi art. 10 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.
Analiza aktów prawnych dotyczących funkcjonowania urzędów likwidacyjnych i
obecnych urzędów skarbowych uzasadnia wniosek o ciągłości prawnej tych
organów. W szczególności należy wskazać, że od listopada 1947 r. – na podstawie
art. 8 ust. 1 dekretu z dnia 28 października 1947 r. o przepadku majątku (Dz.U. Nr
65, poz. 390) – organami wykonującymi kary przepadku mienia orzekane przez
sądy wojskowe były urzędy likwidacyjne podlegające Ministrowi Skarbu, a od
1950 r. – Ministrowi Finansów, wobec przekształcenia urzędu Ministra Skarbu w
urząd Ministra Finansów (na podstawie ustawy z dnia 7 marca 1950 r., Dz.U. Nr 10,
poz. 101).
W związku z wprowadzeniem w 1950 r. systemu jednolitej władzy państwowej
urzędy likwidacyjne zniesiono, a ich dotychczasowy zakres działania przejęły
wydziały finansowe Prezydiów Wojewódzkich i Powiatowych Rad Narodowych
(uchwała Nr 223 Rady Ministrów z dnia 17 marca 1951 r. – Instrukcja Nr 14 w
sprawie terminu zniesienia okręgowych i rejonowych urzędów likwidacyjnych M. P.
Nr A-28, poz. 358). Następnie ustawą z dnia 25 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (Dz.U. Nr 24, poz. 151 ze zm.) ustanowiono jako
organ egzekucji administracyjnej – wydział finansowy prezydium powiatowej rady
narodowej.
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 13,
poz. 98), obowiązująca od dnia 1 stycznia 1970 r., wskazała wydziały finansowe
prezydiów powiatowych rad narodowych jako organy uprawnione do wykonywania
egzekucji kar konfiskaty mienia lub przepadku majątku (art. 126). Z dniem 1
stycznia 1983 r., na podstawie art. 9 ust. 4 pkt 6 w związku z art. 13 ust. 3 pkt 1 i
art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 1982 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz
urzędach i izbach skarbowych (Dz.U. Nr 45, poz. 289 ze zm.), przekazano urzędom
skarbowym kompetencję do wykonywania egzekucji administracyjnej kar
majątkowych orzeczonych na podstawie kodeksu karnego.
Wskazać przy tym należy, że ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i
izbach skarbowych (Dz.U. Nr 106, poz. 489 ze zm.) w art. 5 ust. 6 pkt 7 w sposób
wyraźny określa, że do zakresu działania urzędów skarbowych należy m.in.
wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, a także kar
majątkowych, w zakresie określonym w przepisach kodeksu karnego
wykonawczego oraz ustawy karnej skarbowej.
Nowe kodyfikacje karne uchwalone w 1997 roku nie zmieniły kompetencji
urzędów skarbowych. Do zakresu ich działania nadal należy wykonywanie
egzekucji kar majątkowych, w zakresie określonym przepisami kodeksu karnego
wykonawczego (art. 27). Powyższe kompetencje urzędów skarbowych mają swój
odpowiednik w kompetencjach Ministra Finansów określonych w art. 8 ust. 2 pkt 5
ustawy o działach administracji rządowej, który wskazuje, że dział finanse publiczne
obejmuje m.in. dochodzenie należności Skarbu Państwa.
Reasumując stwierdzić należy, że skoro urzędy skarbowe przejęły zadania
urzędów likwidacyjnych, a w konkretnej sprawie właśnie Pierwszy Urząd
Likwidacyjny w Warszawie był państwową jednostką organizacyjną, dysponującą
mieniem, którego przepadek orzeczono w wyniku orzeczenia sądowego, to w
sprawie o zasądzenie równowartości tego mienia Skarb Państwa reprezentuje
właściwy urząd skarbowy lub organ jednostki nadrzędnej (dyrektor Izby Skarbowej
w Warszawie). W tym tylko zakresie zmieniono zaskarżony wyrok przez oznaczenie
Izby Skarbowej w Warszawie jako jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb
Państwa.
Kasacja powodów dotyczy wysokości zasądzonych na ich rzecz tytułem
równowartości mienia, które nie może być zwrócone. Zarzuty zawarte w kasacji
dotyczą dwóch kwestii. Pierwsza sprowadza się do błędnej wykładni art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., a w szczególności wykładni pojęcia „zwrot
równowartości”. Wnoszący kasacje zakwestionował stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że równowartość to w istocie suma pieniężna ustalona według
uznania Sądu, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy. Druga kwestia
dotyczy naruszenia przepisu art. 8 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie
systemu pieniężnego (Dz.U. Nr 50, poz. 439) przez niewłaściwe zastosowanie tego
przepisu do wyliczenia równowartości mienia, którego przepadek orzeczono
wcześniej, niż weszła w życie ta ustawa.
Podejmując te kwestie należy podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, że
roszczenie o równowartość mienia, którego przepadek orzeczono nie jest
roszczeniem odszkodowawczym. Nie jest to także od chwili powstania świadczenie
pieniężne, co wyklucza możliwość jego waloryzacji. W istocie – zgodnie z art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. – ma być wypłacona równowartość mienia,
czyli suma pieniężna odpowiadająca wartości mienia, którego przepadek
orzeczono.
Należy zważyć, że ustalając wartość przejętych przez Skarb Państwa
ruchomości, Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia dokonane przez Sąd
Okręgowy, które – wbrew zarzutom zawartym w kasacji – nie były poczynione na
podstawie dowolnych i uznaniowych kryteriów. Przeciwnie, ustalenie wartości
ruchomości stanowiących rzeczy osobiste i wyposażenie mieszkania dokonano na
podstawie opinii biegłego Jana C., a przedmiotów jubilerskich na podstawie opinii
biegłego Cezarego J. Odnośnie do tych ustaleń w kasacji nie zgłoszono zastrzeżeń,
sporne jest natomiast ustalenie „równowartości” kwoty 408 620 zł. Sąd Apelacyjny
odwołał się przede wszystkim do art. 8 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o
zmianie systemu pieniężnego (Dz.U. Nr 50, poz. 459 ze zm.), zgodnie którym
wszelkie zobowiązania publicznoprawne i prywatnoprawne bez względu na tytuł i
czas powstania opiewające na złote dotychczasowe przelicza się z dniem 30
października 1950 r. z mocy prawa na złote i grosze według stosunku 100 zł
dotychczasowych równe 1 złotemu.
Wnoszący kasację zakwestionował zastosowanie tego przepisu do obliczenia
„równowartości” skonfiskowanej kwoty 408 620 zł. Zarzut ten jest o tyle trafny, że
istotnie nie tylko wymagalność zwrotu równowartości mienia objętego przepadkiem,
lecz powstanie zobowiązania zwrotu wiąże się z chwilą stwierdzenia nieważności
wyroków skazujących, co nastąpiło w 1992 r. Należy jednak zwrócić uwagę na
przepisy art. 5 i 7 powołanej ustawy, zgodnie którym banknoty Narodowego Banku
Polskiego opiewające na złote dotychczasowe przestają być płatnym środkiem
płatniczym z dniem 29 października 1950 r., a Narodowy Bank Polski przeprowadzi
wymianę banknotów według stosunku 100 zł dotychczasowe równe 1 złotemu.
Oznacza to, że kwota 408 620 zł, po orzeczeniu o przepadku we władaniu Skarbu
Państwa i jej wartość po dniu 29 października 1950 r., wynosiła 4086 zł. Tak też w
istocie postąpił Sąd Okręgowy, a stanowisko to zaakceptował Sąd Apelacyjny. Nie
sposób zasadności zastosowania tych przepisów podważyć. Ustalając
równowartość pieniędzy polskich objętych przepadkiem, Sąd Apelacyjny
zaakceptował stanowisko Sądu Okręgowego, który kwotę 4086 zł odniósł do
średniej płacy brutto w 1950 r. i stosując to kryterium do średniej płacy w 1998 r.
ustalił równowartość kwoty objętej przepadkiem. Nie można uznać takiego sposobu
ustalenia równowartości za dowolny, skoro opiera się na obiektywnych i
sprawdzonych kryteriach (średnia płaca), stanowiąc zarazem właściwy i racjonalny
punkt odniesienia dla ustalenia realnej wartości sumy pieniędzy, której wysokość
liczono według obowiązującego do października 1950 r. systemu pieniężnego. Taki
sposób ustalenia wartości wierzytelności pieniężnych jest akceptowany w praktyce
Sądu Najwyższego.
Z tych względów, kasację powodów, jako pozbawioną usprawiedliwionych
podstaw, należało oddalić.