Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 399/02
POSTANOWIENIE
Dnia 29 stycznia 2003 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Filomena Barczewska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie ze skargi Skarbu Państwa-Starosty Powiatu W.
o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku M. i G. małżonków L.
przy uczestnictwie Gminy i Miasta L., W. M., L. M. oraz L. N., J. N.,
J. N. następców prawnych Z. N.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 stycznia 2003 r.,
kasacji wnioskodawczyni M. L.
od postanowienia Sądu Okręgowego we W.
z dnia 30 grudnia 1999 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu we W. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa – za który czynności podejmował uprzednio Kierownik
Urzędu Rejonowego we W., a obecnie Starosta Powiatu W. – wniósł w dniu 12
lutego 1998 r. skargę o wznowienie postępowania w sprawie […], w której
postępowanie zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego
we W. z dnia 6 października 1994 r. stwierdzającym, że wnioskodawcy M. i G. L.
nabyli przez zasiedzenie z dniem 17 grudnia 1991 r. własność nieruchomości
oznaczonej w ewidencji nr 320 o powierzchni 164 m2
, dla której prowadzona jest
księga wieczysta Kw Nr […]. Skarżący podniósł, że był współwłaścicielem tej
nieruchomości w ½ części, co wynikało z treści wniosku, jak i wpisu do księgi
wieczystej, a mimo to Sąd nie wezwał go do udziału w sprawie i orzekł ponad
żądanie zawarte we wniosku z dnia 9 grudnia 1993 r. naruszając tym
postanowieniem jego prawo do udziału we własności tej nieruchomości.
Sąd Rejonowy we W., po uznaniu że wznowienie jest dopuszczalne,
postanowieniem z dnia 26 lipca 1999 r. uchylił postanowienie z dnia 6 października
1994 r. i oddalił wniosek o stwierdzeniu nabycia przez zasiedzenie działki nr 320.
Sąd ten ustalił, że Skarb Państwa powinien brać udział w sprawie o zasiedzenie,
gdyż z mocy zasiedzenia stał się współwłaścicielem tej nieruchomości w ½ części,
co zostało stwierdzone postanowieniem z dnia 17 lutego 1962 r. Prawo
współwłasności Skarbu Państwa było ujawnione w księdze wieczystej prowadzonej
dla tej nieruchomości Kw Nr […]. Z mocy przepisów ustawy komunalizacyjnej minie
Skarbu Państwa przechodziło na własność gminy, jednak decyzja komunalizacyjna
odnośnie przedmiotowej nieruchomości nie została wydana i w księdze wieczystej
nadal uwidoczniony był Skarb Państwa jako współwłaściciel. Sąd stwierdził, że
skarga o wznowienie została wniesiona w terminie, gdyż Kierownik Urzędu
Rejonowego dowiedział się o podstawie wznowienia dopiero w styczniu 1998 r. od
burmistrza Miasta i Gminy L. Wcześniejsze zawiadomienie kierowane do Urzędu
Rejonowego o zmianie stanu prawnego, jako dotyczące spraw ewidencyjnych, nie
mogły odnosić skutku bowiem nie były skierowane wbrew treści art. 133 § 1 k.p.c.
do organu uprawnionego do reprezentacji Skarbu Państwa przed sądem.
3
Odnośnie zasiedzenia Sąd stwierdził, że uwzględniając niedopuszczalność
zasiedzenia własności nieruchomości państwowych i przyjmując, iż posiadanie
samoistne wnioskodawców w złej wierze trwało od dnia 17 grudnia 1971 r. to
zasiedzenie udziału we współwłasności nieruchomości należącej do Skarbu
Państwa nastąpiłoby dopiero z dniem 1 października 2005 r. Jeżeli zaś chodzi
o udział do połowy nieruchomości uwidoczniony w księdze wieczystej, jako
należący do M. M., to Sąd przyjmując za początek okresu zasiedzenia 17 grudnia
1971 r., jako potwierdzony pisemną umową przyrzeczenia sprzedaży, (a nie
wcześniejszy okres, jako nie udowodniony) uznał, że zasiedzenie co do tego
udziału upłynęłoby dopiero 17 grudnia 2001 r.
Apelacja wnioskodawczyni od powyższego orzeczenia została oddalona
przez Sąd Okręgowy we W. postanowieniem z dnia 30 grudnia 1999 r. Sąd ten
podzielił ustalenia i ocenę Sądu I instancji, że skarga o wznowienie postępowania
została wniesiona w terminie, gdyż skarżący wykazał, że o istnieniu postanowienia
w przedmiocie stwierdzenia zasiedzenia dowiedział się dopiero w dniu 12 stycznia
1998 r. Wnioskodawczyni chociaż kwestionowała tę okoliczność, to nie złożyła
stosownych wniosków dowodowych, które mogłyby ją podważyć. Do 1 stycznia
1999 r. organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach gospodarowania
nieruchomościami był rejonowy organ administracji ogólnej – kierownik urzędu
rejonowego. Urząd rejonowy był jedynie aparatem pomocniczym kierownika.
Doręczenie więc w dniu 8 listopada 1994 r. przez Sąd Rejonowy we W. do Urzędu
Rejonowego Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami postanowienia z dnia 6
października 1994 r., jak i następnie doręczenie do tego Urzędu zawiadomienia
przez Wydział Ksiąg Wieczystych w dniu 25 stycznia 1995 r. nie może być uznane
za skuteczne, jako nie skierowane do organu uprawnionego do reprezentowania
Skarbu Państwa przed Sądem. Sąd Okręgowy nie podzielił też zarzutów apelacji (w
tym i kwestionujących w trybie art. 380 k.p.c. postanowienie z dnia 15 września
1998 r. uznające wznowienie za dopuszczalne), iż Sąd I instancji orzekł ponad
wniosek skargi o wznowienie postępowania. W ocenie Sądu II instancji Skarb
Państwa wnosił o wznowienie postępowania w całości i jako współwłaściciel
nieruchomości miał niewątpliwie interes prawny w żądaniu wznowienia
4
postępowania co do całej nieruchomości, a nie w ograniczeniu jedynie do jego
udziału.
W kasacji wnioskodawczyni powołując się na obie podstawy kasacyjne
przewidziane w art. 3931
k.p.c. wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia
i odrzucenie skargi o wznowienie postępowania ewentualnie o jego uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art. 176 § 1 k.c., zaś w ramach drugiej
podstawy naruszenie artykułów 411, 133 § 2, 407, 233 § 1, 382 k.p.c., 524 § 2 oraz
321 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie w niniejszej sprawie toczy się ze skargi o wznowienie
postępowania nieprocesowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem co do
istoty sprawy. W piśmiennictwie i orzecznictwie podkreśla się, że szczególny
charakter skargi o wznowienie postępowania, będącej nadzwyczajnym środkiem
umożliwiającym wzruszenie prawomocnego orzeczenia, powoduje, iż wykładnia
regulujących ją przepisów musi być ścisła. Wyrazem wyjątkowości są także normy
zobowiązujące stronę (uczestnika postępowania) do wskazania wprost już
w skardze podstawy wznowienia i jej uzasadnienia (art. 409 k.p.c. w związku
z art. 13 § 2 k.p.c.), jak i ograniczenie kognicji sądu (art. 411 § 1 k.p.c.), który
związany jest podstawą skargi i jej uzasadnieniem, nie może więc wyjść ponad nie
nawet stwierdzając uchybienie innym przepisom lub wystąpienie innej podstawy
wznowienia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2000 r., I CKN
450/00, LEX Nr 53299 oraz uzasadnienie uchwały z dnia 19 grudnia 1997 r.,
III CZP 66/97, OSNC 1998, z. 4, poz. 56).
Uczestnik postępowania nieprocesowego wnoszący skargę o wznowienie
postępowania na podstawie art. 524 § 1 k.p.c. może powoływać się zarówno na
podstawy nieważności (art. 401 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), jak i restytucyjne
(art. 4011
, 403 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Odmiennie zainteresowany, – który
nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
orzekającym, co do istoty sprawy – stosownie do art. 524 § 2 k.p.c. może żądać
wznowienia postępowania, jeżeli poza ogólnymi wymaganiami przewidzianymi dla
5
skargi, wykaże że bez własnej winy nie był uczestnikiem postępowania oraz, że
orzeczenie narusza jego prawo. To unormowanie zostało podyktowane względem
na stabilność prawomocnych orzeczeń, które nie mogą być wzruszane z czysto
formalnych przyczyn. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74 (OSNC 1976, z. 1, poz. 4) stwierdzając, że samo
niewezwanie zainteresowanego do udziału w sprawie nie uzasadnia
dopuszczalności wznowienia postępowania na podstawie art. 524 § 2 k.p.c.,
w skardze winien on wskazać nadto na czym polega naruszenie jego prawa. Sąd
ten wyjaśnił, ze naruszenie prawa w rozumieniu art. 524 § 2 k.p.c. należy
interpretować jako naruszenie prawa materialnego (por. też uzasadnienie uchwały
SN z dnia 11 września 1992 r., III CZP 79/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 69).
Twierdzenie o naruszeniu prawa materialnego stanowi przedmiot merytorycznego
sprawdzenia w toku postępowania o wznowienie postępowania oczywiście po
wykazaniu spełnienia innych wymagań przewidzianych dla tego środka, w tym
zachowania terminu. W pierwszej z powołanych uchwał Sąd Najwyższy podkreślił,
że niebezpieczeństwo wzruszenia prawomocnych orzeczeń przemawia za ścisłym
stosowaniem art. 524 § 2 k.p.c. zarówno gdy chodzi o stwierdzenie, czy
zainteresowany został pozbawiony możności uczestniczenia w sprawie, jak i co do
tego czy orzeczenie rzeczywiście narusza jego prawo. Skład orzekający
w niniejszej sprawie podziela to stanowisko.
Zarzuty podniesione w ramach drugiej podstawy kasacyjnej dotyczą
zasadniczo dwóch różnych zagadnień, a mianowicie czy sądy trafnie oceniły, że
skarga została wniesiona w terminie oraz czy rozpoznając skargę wykroczyły poza
podstawę wznowienia.
Jeżeli chodzi o pierwszą z podniesionych kwestii to należy przyjąć, że termin
do wniesienia skargi na podstawie art. 524 § 2 k.p.c. rozpoczyna się stosownie do
art. 407 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., od dnia dowiedzenia się przez stronę
o podstawie wznowienia czyli o wydaniu orzeczenia naruszającego jej prawa. Jak
podkreśla się przy tym w literaturze przedmiotu i orzecznictwie chodzi o faktyczne
dowiedzenie się o orzeczeniu, a nie o możliwości dowiedzenia się o nim (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2000 r., IV CKN 2/00, OSNC
2000, Nr 10, poz. 192). Jeżeli więc chodzi o stronę będącą Skarbem Państwa, to
6
bieg terminu przewidzianego do wniesienia skargi o wznowienie postępowania
rozpoczął się w dniu dowiedzenia się o orzeczeniu przez organ odpowiedniej
jednostki organizacyjnej (art. 67 § 2 k.p.c.). Sądy trafnie oceniły, że organem tym
był wówczas kierownik urzędu rejonowego. Wynikało to niezbicie z treści art. 36
ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 1990 r. o terenowych organach administracji ogólnej
(Dz.U. Nr 21, poz. 123 ze zm.). Urząd rejonowy zgodnie z art. 37 ust. 1 tej ustawy
był tylko organem pomocniczym kierownika urzędu. Sądy więc zasadnie przyjęły,
że bieg terminu do wniesienia skargi rozpoczął się od dnia, w którym kierownik
Urzędu Rejonowego we W., jako organ odpowiedniej jednostki organizacyjnej
w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c., dowiedział się o orzeczeniu w przedmiocie
zasiedzenia. Z ustaleń Sądu, nie podważonych skutecznie przez skarżącą, wynika,
że nastąpiło to w styczniu 1998 r. a zatem ocenę, iż termin do wniesienia skargi
został zachowany należy uznać za zasadną. Wcześniej przesyłane zawiadomienia
do organu pomocniczego prowadzącego czynności ewidencyjne trafnie oceniono,
jako nie spełniające warunku rozpoczęcia biegu terminu, gdyż nie wykazano aby
nastąpiło faktyczne dowiedzenie się o orzeczeniu przez organ odpowiedniej
jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa. Bowiem jak to podkreślono wyżej
decydujące znaczenie dla rozpoczęcia biegu terminu ma jedynie fakt dowiedzenia
się o podstawie wznowienia, a nie powinność czy możliwość dowiedzenia się.
Przepis art. 407 k.p.c., jak i pozostałe przepisy o wznowieniu, podlegają bowiem
ścisłej wykładni.
Trafnie natomiast skarżąca zarzuca, że Sąd II instancji niezasadnie nie
uwzględnił zarzutów dotyczących, iż rozpoznanie skargi wykroczyło poza podstawę
wznowienia wskazaną w skardze, a mianowicie, że postanowienie o zasiedzeniu
narusza prawa skarżącego do udziału w nieruchomości w ½ części. Wbrew ocenie
Sądu II instancji skarga o wznowienie, choć sformułowana niezbyt profesjonalnie
i mało precyzyjnie, to jednak jej treść szczególnie pkt 3, w którym skarżący wnosił
o orzeczenie zgodnie z wnioskiem pisemnym wnioskodawców z dnia 9 grudnia
1993 r., wskazywała, że skarżącemu chodzi tylko o wzruszenie orzeczenia
odnośnie udziału Skarbu Państwa. Stanowisko to podtrzymał pełnomocnik
skarżącego na posiedzeniu w dniu 28 czerwca 1999 r. (k. 166 odwrót),
stwierdzając, że „popiera skargę o wznowienie wnosząc o ustalenie, że w-cy stali
7
się właścicielami udziału w wysokości ½”. Wreszcie w postępowaniu apelacyjnym
pełnomocnik Skarbu Państwa przychylił się do stanowiska wnioskodawców, że
Skarb Państwa ma interes prawny co do wzruszenia prawomocnego postanowienia
jedynie co do swego udziału.
Powyższe jednoznacznie wskazuje, że podstawą wznowienia, która winna
była stanowić przedmiot merytorycznego sprawdzenia w toku postępowania
o wznowienie (art. 524 § 2 k.p.c. w związku z art. 412 k.p.c.) było naruszenie prawa
własności do udziału w ½ części przysługującego Skarbowi Państwa. Rozszerzenie
granic ponownego rozpoznania poza te, które były zakreślone podstawą
wznowienia, było niedopuszczalne.
Z powołanych względów zaszła konieczność uwzględnienia kasacji,
uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania (art. 39313
k.p.c.).