Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 stycznia 2003 r., V CKN 345/01
Artykuł 512 zdanie drugie k.c. nie dotyczy wierzytelności przyszłej.
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Banku Ochrony Środowiska S.A.,
Oddziału w W. przeciwko Jadwidze M. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 30 stycznia 2003 r. kasacji pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 maja 2001 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda oraz
zasądził od niego na rzecz pozwanej Jadwigi M. kwotę 8000 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego, a także nakazał ściągnąć od powoda na rzecz
Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Wrocławiu) kwotę 2259,80 zł tytułem
części opłaty kasacyjnej, od której pozwana była zwolniona.
Uzasadnienie
Bank Ochrony Środowiska S.A., Oddział w W. domagał się zasądzenia solidarnie
od pozwanych Jadwigi M. oraz spółki z o.o. „G.L.” w W. kwoty 60 996,39 zł z
należnościami ubocznymi z tytułu niespłaconej części wierzytelności leasingowej
wykupionej przez powoda od pozwanej spółki. Do opłacania rat leasingowych była
zobowiązana Jadwiga M. jako leasingobiorca, natomiast "G.L." (leasingodawca)
zagwarantował powodowi terminową i bezwarunkową zapłatę tych rat.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem zaocznym uwzględnił powództwo wobec
pozwanej spółki „G.L.” i orzeczenie to uprawomocniło się, wyrokiem z dnia 3
listopada 2000 r. oddalił natomiast powództwo w stosunku do pozwanej Jadwigi M.
Z ustaleń sądowych wynikało, że pozwani zawarli w dniu 26 września 1997 r.
umowę leasingu samochodu ciężarowego iveco oraz naczepy kampf, określając
m.in. wysokość miesięcznych opłat oraz przewidując możliwość przelewu
wierzytelności leasingowej. Przelew ten stał się przedmiotem umowy zawartej
między powodowym Bankiem a leasingodawcą w dniu 3 października 1997 r., o
której Jadwiga M. została zawiadomiona. Pozwani rozwiązali umowę leasingu w
dniu 15 czerwca 1999 r., dokonując całkowitego jej rozliczenia w relacji
dwustronnej.
Sąd Okręgowy uznał rozwiązanie umowy za skuteczne, wobec czego przyjął, że
wygasł z dniem 15 czerwca 1999 r. obowiązek pozwanej Jadwigi M. płacenia
dalszych rat leasingowych na rzecz powoda. Odpowiedzialność wobec
cesjonariusza ponosi natomiast cedent, który odpowiedzialność tą jednoznacznie
przejął w umowie przelewu (art. 516 k.c.).
W następstwie apelacji powoda, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zmienił
zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo w stosunku do pozwanej Jadwigi M.
Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Okręgowego w kwestii skutecznego
rozwiązania umowy leasingu z dniem 15 czerwca 1999 r., ponieważ strony tej
umowy mogły swobodnie ją kształtować. Sąd wyraził jednak pogląd, że rozwiązanie
powyższej umowy jest bezskuteczne wobec powoda na podstawie art. 512 k.c., po
zawiadomieniu bowiem dłużnika o przelewie nie są skuteczne wobec nabywcy
wierzytelności czynności prawne dłużnika dokonane z dotychczasowym
wierzycielem. W konsekwencji pozwana zachowała po dniu 15 czerwca 1999 r.
status dłużnika w stosunku do powoda.
W kasacji pozwana wniosła o zmianę bądź uchylenie wyroku odwoławczego,
zarzucając art. 512 zdanie drugie k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy braku powołania przez stronę skarżącą drugiej podstawy kasacyjnej (art.
3931
pkt 2 k.p.c.), wiążące są ustalenia faktyczne stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku (art. 39311
§ 2 k.p.c.). Nie były one kwestionowane w
postępowaniu sądowym, a wynika z nich m.in., że umowa leasingu została
skutecznie rozwiązana w dniu 15 czerwca 1999 r., powód dochodzi natomiast opłat
leasingowych po tej dacie, w związku z czym istotne znaczenie ma odpowiedź na
pytanie, czy powyższa czynność prawna pozwanych była skuteczna również wobec
cesjonariusza.
W wyniku przelewu wierzytelności (art. 509 k.c.) następuje zmiana osoby,
względem której dłużnik jest zobowiązany. Regulacja ustawowa nastawiona jest na
utrzymanie dotychczasowej sytuacji prawnej dłużnika (zob. art. 513 k.c.), z
zapewnieniem mu możliwości skutecznego spełnienia świadczenia do rąk
właściwego adresata (art. 512 i 515 k.c.). Tym samym przepis art. 512 k.c. służy
przede wszystkim ochronie dłużnika. Potrzeba takiej ochrony wynika z faktu, że
dłużnik nie bierze udziału przy dokonywaniu przelewu, który dochodzi do skutku bez
jego zgody.
W następstwie przelewu nie zmienia się zakres obowiązków obciążających
dłużnika, nie mogą więc powiększyć się uprawnienia cesjonariusza ponad
uprawnienia cedenta (nemo plus iuris in alium transferre podest quam ipse habet).
Z drugiej strony, ustawa przeciwstawia się uszczuplaniu przelanej wierzytelności
wskutek czynności dokonywanych między poprzednim wierzycielem a dłużnikiem
wiedzącym o przelewie, powodując ich bezskuteczność wobec cesjonariusza (art.
512 zdanie drugie k.c.). Są to czynności mające wpływ na istnienie, treść oraz
trwałość długu. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, nawiązujące do treści art. 512
zdanie drugie k.c., jest więc trafne, jeżeli dotyczy przelewu wierzytelności
istniejącej, wymagalnej, przedmiotem dochodzonego roszczenia jest natomiast
wierzytelność przyszła, klasyfikowana jako wierzytelność, u podłoża której leży
częściowo zrealizowany ustawowy stan faktyczny, przed ziszczeniem się
brakującego elementu tego stanu (należność za przyszłe okresy z istniejącego
stałego stosunku prawnego).
Przeważa pogląd – mimo braku w kodeksie cywilnym odpowiednika art. 295 k.z.
– że dopuszczalny jest przelew wierzytelności przyszłej (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 22),
jednakże pełny skutek wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności, zatem w
dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego
prawa. Artykuł 512 zdanie drugie k.c. chroni więc taką przelaną wierzytelność, która
istniała w chwili przelewu, nie dotyczy wierzytelności przyszłej.
W postępowaniu sądowym wiążąco ustalono, że umowa leasingu została
skutecznie rozwiązana z dniem 15 czerwca 1999 r. i z tą datą ustały obowiązki
kontrahentów wynikające z umowy wzajemnej (art. 488 § 1 k.c.). Nie powstała i nie
stała się wymagalna wierzytelność obejmująca dalsze raty leasingowe, powód nie
mógł więc nabyć wierzytelności nieistniejących, którymi cedent nie dysponował, nie
mogło też oddziaływać na jego korzyść – z przyczyn poprzednio podanych –
unormowanie określone w art. 512 zdanie drugie k.c.
Należało w konsekwencji zmienić zaskarżony wyrok w części uwzględniającej
powództwo i oddalić apelację powoda (art. 39315
k.p.c.).