Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 26 marca 2003 r., II CZ 26/03
Nienależyte wykonanie obowiązków procesowych przez adwokata
ustanowionego z urzędu nie może stanowić podstawy wznowienia
postępowania polegającej na pozbawieniu strony możności działania (art. 401
pkt 2 k.p.c.).
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Zbigniewa P. o wznowienie postępowania
w sprawie (...) z powództwa Skarbu Państwa – Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w W. przeciwko Zbigniewowi P., Rafałowi D. i Jackowi R. –
wspólnikom spółki cywilnej Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego "D." w R.
o zapłatę 50 314,26 zł, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 marca 2003 r., zażalenia pozwanego Zbigniewa P. (skarżącego) na
postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 grudnia 2002 r.
oddalił zażalenie.
Uzasadnienie
Pozwany Zbigniew P., działając osobiście, wniósł o wznowienie postępowania
w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w
Warszawie m.in. przeciwko temu pozwanemu o zasądzenie kwoty 50.314,26 zł z
odsetkami ustawowymi i kosztami procesu. W sprawie tej postanowieniem z dnia 6
grudnia 2001 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji
wniesionej przez pełnomocnika pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi
z dnia 7 stycznia 2000 r., oddalającego apelację pozwanego od wyroku Sądu
Okręgowego w Łodzi, utrzymującego w mocy nakaz zapłaty wydany w stosunku do
pozwanego. Jako podstawę wznowienia pozwany powołał „nienależyte jego
reprezentowanie” przez pełnomocnika z urzędu adwokat Renatę N.-W., wyrażające
się w tym, że adwokat nie zapoznał się z całością sprawy i nie prowadził jej we
właściwy sposób oraz nie zapoznał pozwanego z treścią wniesionej kasacji i nie
powiadomił go o odmowie przyjęcia jej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy.
Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2002 r., wydanym na rozprawie, w której
udział wziął pełnomocnik pozwanego z urzędu adw. Anna B., Sąd Apelacyjny w
Łodzi odrzucił skargę o wznowienie postępowania oraz oddalił wniosek
pełnomocnika pozwanego o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu. Odrzucenie skargi Sąd Apelacyjny uzasadnił wniesieniem jej
po upływie przepisanego terminu (art. 407 in fine k.p.c.), albowiem odpis
postanowienia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania
doręczony został pełnomocnikowi pozwanego w dniu w dniu 16 kwietnia 2002 r. a
skarga o wznowienie postępowania wniesiona została w dniu 18 października 2002
r. Poza tym Sąd Apelacyjny stwierdził, że przytoczona w skardze podstawa
wznowienia tylko formalnie wypełnia wymaganie jej przytoczenia, a faktycznie
pozwany był należycie reprezentowany w toku procesu. Oddalenia wniosku
pełnomocnika pozwanego o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu Sąd Apelacyjny nie uzasadnił.
W zażaleniu na wymienione postanowienie Sądu Apelacyjnego,
sporządzonym przez pełnomocnika pozwanego z urzędu adwokat Anna B.,
zarzucono błędne przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że w postępowaniu apelacyjnym
i przy sporządzeniu kasacji pozwany był należycie reprezentowany, niewzięcie pod
uwagę, że o odmowie przez Sąd Najwyższy przyjęcia kasacji do rozpoznania
pozwany dowiedział się dopiero w dniu 21 sierpnia 2002 r. oraz bezpodstawną
odmowę przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu
przez adwokata ustanowionego z urzędu. Żalący się wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i
zmianę tego postanowienia w zakresie orzeczenia o kosztach nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej pozwanemu przez adwokata ustanowionego z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o wznowienie postępowania została odrzucona przez Sąd Apelacyjny
przede wszystkim z powodu niezachowania terminu do jej wniesienia, niemniej na
plan pierwszy wysuwa się zagadnienie, czy została ona oparta na ustawowej
podstawie wznowienia.
Wprawdzie jako podstawa wznowienia powołana została w skardze
„nienależyta reprezentacja” pozwanego, ale nie ulega wątpliwości, że okoliczności,
które według skarżącego uzasadniają tę podstawę, a mianowicie prowadzenie
sprawy przez adwokata ustanowionego przez sąd w sposób niedbały i wadliwy, nie
zapewniający należytej ochrony praw reprezentowanej przez niego strony, nie
stanowią podstawy wznowienia określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c., polegającej na
tym, że „strona nie była należycie reprezentowana”. Ta podstawa wznowienia
zachodzi bowiem wówczas, gdy w sprawie nie działał organ osoby prawnej albo
jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, powołany do jej
reprezentacji (art. 67 k.p.c.) albo występujący w sprawie reprezentant strony nie ma
wymaganych przymiotów do występowania w tej roli (np. nie jest przedstawicielem
ustawowym małoletniego – art. 98, 159 k.r.o.). Strona, za którą w procesie działa
jako jej pełnomocnik adwokat ustanowiony przez sąd, nie jest nienależycie
reprezentowana w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c.
Ze względu na okoliczności, które pozwany powołał na uzasadnienie
powołanej przez niego podstawy wznowienia, wymaga rozważenia, czy pomimo
posłużenia się przez pozwanego pojęciem „nienależytej reprezentacji”, w
rzeczywistości podstawą tą nie jest pozbawienie go możności działania (art. 401 pkt
2 k.p.c.). Pogląd, że nienależyte wykonywanie swych obowiązków przez
pełnomocnika z urzędu, może stanowić przewidzianą w art. 401 pkt 2 k.p.c.
podstawę wznowienia, polegającą na pozbawieniu strony możności działania,
wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 marca 1997 r., III CKN 10/96
(OSP 1997, nr 9, poz. 172). Poglądu tego skład Sądu Najwyższego rozpoznający
zażalenie jednakże nie podziela.
Pozbawienie strony możności działania wskutek naruszenia przepisów prawa
jest – w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c. –– pojęciem szerokim, ale niewątpliwie
pojęcie to nie obejmuje nieudolnego czy wadliwego – bez względu na przyczynę
tego stanu rzeczy – prowadzenia sprawy przez samą stronę. Jego zakresem są
objęte bowiem tylko okoliczności, które powodują pozbawienie strony możności
działania w procesie nie spowodowane przez samą stronę i niezależne od jej
zachowania się, chociażby postępowanie strony stanowiło naruszenie przepisów
prawa. Działanie pełnomocnika, na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa, jest
równoznaczne z działaniem samego mocodawcy (art. 95 § 2 k.c.). Zasada ta
dotyczy także pełnomocnika procesowego (art. 86 k.p.c.). Ustanowienie adwokata
lub radcy prawnego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych (art. 117 § 1 k.p.c.)
jest zaś równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego (art. 118
k.p.c.). Tak więc nienależyte wykonywanie swych obowiązków procesowych przez
adwokata ustanowionego z urzędu nie może także stanowić przewidzianej w art.
401 pkt 2 k.p.c. podstawy wznowienia, polegającej na pozbawieniu strony możności
działania. Pogląd taki wynika też z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia
14 kwietnia 1980 r., III CZP 19/80 (OSNCP 1980, nr 11, poz. 205), według której nie
uzasadnia wznowienia postępowania w myśl art. 401 pkt 2 k.p.c. wskazana przez
wnoszącego skargę o wznowienie postępowania okoliczność, że kurator
ustanowiony przez sąd rejonowy w sprawie o dział spadku na podstawie art. 99
k.r.o. nienależycie bronił jego interesów.
O pozbawieniu strony możności działania wskutek naruszenia przepisów
prawa można by mówić w związku z nienależytym wykonywaniem obowiązków
procesowych przez adwokata ustanowionego z urzędu, gdyby nie spotkało się ono
z odpowiednią reakcją sądu, do której był on zobowiązany stosownie do
odpowiednich przepisów (np. art. 203 § 4, art. 223 § 2 w związku z art. 203 § 4, art.
469 k.p.c.) lub gdyby sąd nie reagował na bezczynność adwokata, np. w drodze
wystąpienia do właściwej rady adwokackiej, mimo iż określona aktywność adwokata
była w sprawie konieczna. Z twierdzeń pozwanego określających podstawę
wznowienia postępowania nie wynika jednakże by takie okoliczności stanowiły tę
podstawę.
Należy nadmienić, że nienależyte wykonywanie obowiązków procesowych
przez adwokata ustanowionego przez sąd, tak zresztą jak i przez adwokata
ustanowionego z wyboru, stanowi naruszenie przepisów ustawy z dnia 26 maja
1982 r. – Prawo o adwokaturze (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze
zm.), nakładających na adwokatów, jako pełnomocników procesowych, określone
obowiązki. Może ono dawać podstawę do odpowiedzialności dyscyplinarnej
adwokata, jak również do jego odpowiedzialności cywilnej.
Ponieważ stosownie do art. 407 k.p.c. początek biegu terminu do wniesienia
skargi o wznowienie postępowania jest uzależniony od podstawy wznowienia, brak
takiej podstawy czyni niemożliwym ustalenie, jaka chwila jest miarodajna dla
określenia początku biegu terminu do wniesienia skargi. Jednakże odniesienie
wskazanego w art. 407 k.p.c. zdarzenia, określającego początek biegu terminu do
wniesienia skargi, do podstawy wznowienia powołanej przez wnoszącego skargę,
daje możliwość takiego ustalenia. Wobec tego, że pozwany skargę o wznowienie
oparł na podstawie braku należytej reprezentacji, termin do jej wniesienia wynosił –
stosownie do art. 407 in fine k.p.c. – trzy miesiące, liczone od dnia „w którym o
wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy”. W
sytuacji, gdy wobec odmowy przyjęcia kasacji do rozpoznania przez Sąd
Najwyższy, prawomocnym wyrokiem, którym zakończone zostało postępowanie
(art. 399 k.p.c.), jest wyrok sądu drugiej instancji, za chwilę – w rozumieniu art. 407
k.p.c. – dowiedzenia się o tym wyroku należy uznać chwilę dowiedzenia się o
postanowieniu Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania. Tak
też uczynił Sąd Apelacyjny. Przyjął przy tym, że znaczenie ma chwila dowiedzenia
się o tym postanowieniu przez pełnomocnika pozwanego. Jednakże skoro
podstawę wznowienia skarżący upatrywał w nienależytym wykonywaniu
obowiązków procesowych przez tego pełnomocnika, m.in. polegającym na
nieprzekazaniu pozwanemu wiadomości o odmowie przez Sąd Najwyższy przyjęcia
kasacji do rozpoznania i wiadomość tę pozwany – jak twierdzi w zażaleniu –
powziął w dniu 21 sierpnia 2002 r., to ta data powinna być przyjęta za początkową
datę biegu terminu do wniesienia skargi o wznowienie, co oznacza, że skarga
została wniesiona w terminie. Wobec zasadnego odrzucenia skargi przez Sąd
Apelacyjny ze względu na brak ustawowej podstawy wznowienia, okoliczność ta nie
uzasadnia jednakże uwzględnienia zażalenia w części dotyczącej odrzucenia
skargi.
Nieuzasadnienie przez Sąd Apelacyjny oddalenia wniosku pełnomocnika
pozwanego o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez
adwokata ustanowionego z urzędu jest uchybieniem (art. 361 w związku z art. 328
§ 2 k.p.c.). Uchybienie to pozostaje jednakże bez wpływu na zasadność tego
rozstrzygnięcia. Zgłaszając na rozprawie wniosek „o zasądzenie kosztów z tytułu
zastępstwa adwokackiego”, potraktowany przez Sąd Apelacyjny jako wniosek o
przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,
pełnomocnik pozwanego nie złożył bowiem oświadczenia, że opłaty za czynności
adwokackie nie zostały zapłacone w całości lub w części. Stosownie do § 20
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348)
oświadczenie takie jest zaś nieodzownym elementem uzasadnienia wniosku.
Stanowi ono przesłankę do przyjęcia, że praca adwokata nie została
wynagrodzona, a zatem zachodzi podstawa do poniesienia kosztów z tego tytułu
przez Skarb Państwa na podstawie art. 29 ust. 1 Prawa o adwokaturze
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1998 r., II CKN 687/98,
OSNC 1999, nr 3, poz. 63). Wniosek pełnomocnika pozwanego o przyznanie
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z
urzędu, jako nieuzasadniony, został więc zasadnie oddalony przez Sąd Apelacyjny.
Z przytoczonych względów, na podstawie art. 393-18
§ 3 w związku z art. 397 §
2 i art. 385 k.p.c., zażalenie należało oddalić.