Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 2 kwietnia 2003 r., I CK 287/02
1. Zobowiązanie wekslowe może być objęte zapisem na sąd polubowny.
2. W postępowaniu przed sądem polubownym nie jest wyłączone
stosowanie przepisów o postępowaniu nakazowym (art. 484-1
-497 k.p.c.).
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa IBM Polska Spółki z o.o. w W.
przeciwko Markowi K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie
Cywilnej w dniu 2 kwietnia 2003 r., kasacji strony powodowej od postanowienia
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2002 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
IBM Polska, spółka z .o.o z siedzibą w W. żądała zasądzenia od Marka K.
kwoty 26 980 zł z odsetkami na podstawie weksla własnego gwarancyjnego,
wystawionego przez pozwanego.
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy nakazem zapłaty z dnia 6 grudnia 1996 r.
uwzględnił powództwo.
Na skutek zarzutów pozwanego Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem
z dnia 12 lutego 2001 r. uchylił nakaz zapłaty i odrzucił pozew ze względu na
poddanie przez strony pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, sporu ze stosunku
podstawowego pożyczki (art. 199 § 1 pkt 4 i art. 697 § 2 k.p.c.).
Zażalenie powódki na postanowienie Sądu Okręgowego oddalił Sąd
Apelacyjny w Warszawie postanowieniem zaskarżonym kasacją, przyjmując co
następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego od dawna utrwalony jest pogląd, zgodnie
z którym w postępowaniu nakazowym, po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty,
dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z
łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym wystawiono weksel
gwarancyjny. W złożonych zarzutach pozwany nie ograniczył się tylko do
podniesienia kwestii istnienia zapisu na sąd polubowny, ale przytoczył również
argumenty, które mają świadczyć o zaspokojeniu roszczeń powódki wynikających
ze stosunku podstawowego (umowa pożyczki), co czyniłoby bezpodstawnym jej
żądanie oparte na zobowiązaniu z weksla gwarancyjnego. W takiej sytuacji
zachodzi konieczność badania wszystkich postanowień umowy pożyczki, łącznie z
zawartym w niej zapisem na sąd polubowny.
Powódka w kasacji zarzuciła naruszenie art. 199 § 1 pkt. 4 oraz art. 698 § 1
k.p.c. przez uznanie, że „poddanie rozstrzygnięciu sądu polubownego sporów
wynikających ze stosunku podstawowego (umowy pożyczki) wyłącza możliwość
dochodzenia przed Sądem powszechnym roszczeń wynikających z weksla
wystawionego celem zabezpieczenia zwrotu pożyczki” oraz wniosła o uchylenie
postanowień sądów obu instancji i zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przytoczona podstawa kasacyjna nie jest zasadna z kilku przyczyn.
Jest w sprawie niesporne, że w umowie pożyczki z dnia 30 maja 1995 r.
strony postanowiły, że tytułem zabezpieczenia pożyczkobiorca m.in. wystawi
pożyczkodawcy weksel własny in blanco, który może być uzupełniony do sumy
wynikającej z rozliczeń dotyczących spłat pożyczki wraz z odsetkami i ewentualnym
oprocentowaniem (§ 13 lit. a). Dalej w umowie zamieszczony został zapis, że
„wszelkie spory mogące wyniknąć z niniejszej umowy strony poddają pod
rozstrzygnięcie sądu polubownego z siedzibą w Warszawie” (§ 15). Przedmiotowy
weksel nie był indosowany i został uzupełniony przez pożyczkodawcę.
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany powołał się na zapis na sąd
polubowny oraz twierdził, że zobowiązanie zwrotu pożyczki wygasło z przyczyn
podanych w zarzutach.
Sąd Apelacyjny trafnie wskazał na przyjęty w judykaturze od dawna i nadal
aktualny pogląd, zgodnie z którym w postępowaniu nakazowym, po wniesieniu
zarzutów od nakazu zapłaty, dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę
faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego
(podstawowego) w związku z którym wystawiono weksel gwarancyjny (zob. np.
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III
CZP 19/66, OSNCP, nr 5, poz. 79, uchwałę połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP
17/78, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124).
Za objęciem zapisem na sąd polubowny zobowiązania wekslowego
przemawia wykładnia językowa przedmiotowej umowy. Skoro umową pożyczki
strony objęły również wystawienie weksla i skoro w treści umowy zawarte jest
postanowienie, że „wszelkie spory mogące wyniknąć z niniejszej umowy strony
poddają pod rozstrzygnięcie sądu polubownego”, znaczy to, że rozstrzygnięciu
przez sąd polubowny poddany został także spór wszczęty na podstawie weksla,
tym bardziej iż w sporze tym – w związku z treścią zarzutów – musi być badana
podstawa faktyczna i prawna, wynikająca z łączącego strony stosunku prawnego
pożyczki (stosunku podstawowego).
Podkreślić tu trzeba, że wprawdzie zobowiązanie wekslowe ma charakter
abstrakcyjny, ale weksel, którego sprawa dotyczy, nie był w ogóle indosowany i
spór między podmiotami wekslowymi (remitentem i wystawcą) jest sporem stron
zapisu na sąd polubowny oraz jest ściśle związany z umową pożyczki w której
występują te same podmioty. W takiej sytuacji abstrakcyjny charakter zobowiązania
wekslowego został znacznie osłabiony. Abstrakcyjność weksla, jako założenie
wynikające m.in. z art. 17 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 282) nie może być argumentem w sporze między remitentem (powód w
sprawie niniejszej) i wystawcą weksla własnego (pozwany w sprawie niniejszej). Co
więcej, w piśmiennictwie trafnie przyjęto, że nawet gdyby zaistniały wątpliwości co
do przedmiotowego zakresu zapisu na sąd polubowny, to zgodnie z zasadą favor
contractus, występującą w wielu współczesnych ustawodawstwach (zob. np. art. 58
§ 3 k.c., art. 1157 k.c.Nap, art. 1367 k.c.wł.), należałoby je rozstrzygnąć na korzyść
objęcia zapisem sporów z weksla wystawionego na zabezpieczenie wykonania
umowy kauzalnej.
W uzasadnieniu kasacji skarżący powołuje się na wyrok Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 9 lipca 1996 r., I ACr 560/96 ("Prawo Gospodarcze" 1997, nr 1, s.
63) w którym to wyroku przyjęto, że rygoryzm odpowiedzialności wekslowej oraz
funkcje weksla kolidują z trybem postępowania przed sądem polubownym i dlatego
przedmiotem zapisu na ten sąd nie może być zobowiązanie wekslowe. Poglądu
tego, skrytykowanego zresztą w piśmiennictwie, nie podziela Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym kasację w sprawie niniejszej, z dwóch przyczyn.
Po pierwsze, art. 697 § 1 k.p.c. stanowi, że strony w granicach zdolności do
samodzielnego zobowiązywania się mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu
polubownego spory o prawa majątkowe, z wyjątkiem sporów o alimenty i ze
stosunku pracy. Przepis ten w zakresie wyłączającym – spośród sporów o prawa
majątkowe – możliwość poddania pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporów o
alimenty i ze stosunku pracy, ma charakter wyjątkowy i dlatego nie podlega
wykładni rozszerzającej. Poza tym bark racjonalnych przyczyn upatrywania sensu
podziału jurysdykcji między sąd polubowny (w zakresie stosunku podstawowego) i
sąd państwowy (w zakresie zobowiązania wekslowego wynikającego z weksla
własnego o charakterze gwarancyjnym, wystawionego przez dłużnika ze stosunku
podstawowego).
Po drugie, w postępowaniu przed sądem polubownym nie jest wyłączone
stosowanie przepisów o postępowaniu nakazowym (art. 484-1
-497 k.p.c.). Strony –
do chwili rozpoczęcia postępowania przed tym sądem – mogą bowiem określić
same „tryb postępowania, który powinien być stosowany w toku rozpoznawania
sprawy” (art. 705 § 1 k.p.c.), jeżeli zaś tego nie uczyniły, to sąd polubowny stosuje
„taki tryb postępowania, jaki uzna za właściwy”, nie jest związany przepisami
postępowania cywilnego, nie może jednak zaniechać wszechstronnego wyjaśnienia
okoliczności niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy (art. 705 § 2 k.p.c.). Jedynymi
normami kodeksu postępowania cywilnego, których strony nie mogą wyłączyć lub
ich zmodyfikować dla postępowania przed sądem polubownym, są bezwzględnie
obowiązujące przepisy księgi trzeciej k.p.c., dotyczące właśnie tego sądu.
Ten kierunek wykładni przepisów dotyczących postępowania przed sądem
polubownym potwierdzają również wcześniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego w
których przyjęto, że zapis na sąd polubowny odnosi skutek także wobec
cesjonariusza (wyrok z dnia 3 września 1998 r., I CKN 822/97, OSNC 1999, nr 2,
poz. 39) oraz że zbycie przez wspólnika udziałów w spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością nie wpływa na jego dalsze związanie zapisem na sąd
polubowny, zawartym w umowie spółki, albowiem orzecznictwu tego sądu poddany
został stosunek prawny (przedmiot sporu) – udział w czystym zysku – a nie
konkretne strony sporu, mające status prawny wspólnika (postanowienie z dnia 1
marca 1000 r., I CKN 845/99, nie publ.).
Z powyższych przyczyn, skoro podstawa kasacji okazała się
nieusprawiedliwiona, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 393-8
§ 2 i art. 393-
12
).