Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 kwietnia 2003 r., I CKN 281/01
Jeżeli fundator przewiduje prowadzenie działalności gospodarczej przez
fundację od chwili jej ustanowienia, to w oświadczeniu o ustanowieniu
fundacji, nie ma obowiązku określenia wartości środków majątkowych
przeznaczonych do prowadzenia tej działalności.
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Międzynarodowej Fundacji na Rzecz
Ofiar Konfliktów Wojennych i Kataklizmów "S." z siedzibą w W. o wpis do rejestru,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 kwietnia 2003 r., kasacji
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 marca
2001 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 19 października
2000 r. odmówił wpisu do rejestru Międzynarodowej Fundacji na Rzecz Ofiar
Konfliktów Wojennych i Kataklizmów „S." z siedzibą w W., ponieważ uznał, że
oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji i jej statut są dotknięte wadami.
Zdaniem Sądu cel fundacji, który fundator wskazuje w oświadczeniu o
ustanowieniu fundacji oraz zasady, formy i zakres działania fundacji, stanowiące
obligatoryjne postanowienia statutu fundacji, powinny być określone jasno i
precyzyjnie, gdyż decydują one o wyznaczeniu dozwolonej sfery działania fundacji.
Temu wymaganiu nie odpowiada § 5 pkt 7 aktu notarialnego o ustanowieniu
fundacji i § 7 pkt 8 statutu fundacji z powodu zamieszczenia w nich zwrotu „i
innych". Według Sądu zakwestionowany zwrot pozwalałby fundacji na
podejmowanie działań wykraczających poza ramy wyznaczone przez fundatorów.
Uniemożliwiałby też przeprowadzenie – na podstawie art. 12 ust .1 ustawy z dnia 3
kwietnia 1984 r. o fundacjach (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm. –
dalej: "u.fund.") kontroli zgodności działania fundacji z prawem, statutem oraz z
celem, w jakim została ustanowiona.
Sąd, opierając się na art. 5 ust. 5 u.fund., uznał, że jeżeli fundacja zamierza
prowadzić działalność gospodarczą, to fundator powinien już w akcie notarialnym o
ustanowieniu fundacji określić wartość środków majątkowych przeznaczonych na
ten cel, która nie może być niższa niż wskazana w przytoczonym przepisie.
Tymczasem w oświadczeniu fundatorów o ustanowieniu fundacji „S.", która ma
prowadzić działalność gospodarczą, brak takiego postanowienia. Również w
statucie fundacji omawiane wymaganie nie zostało spełnione. Wprawdzie § 28
statut stanowi, że „z funduszu założycielskiego można przeznaczyć na prowadzenie
działalności gospodarczej nie więcej niż połowę", ale nie określa ustawowego
minimum.
Sąd, analizując zakres i rodzaj działalności fundacji, stwierdził, że działalność
polegająca na świadczeniu usług transportowych i spedycyjnych, określona w § 29
pkt 4 statutu, jest tożsama z celami fundacji wskazanymi w § 7 pkt 3 i 8 statutu. To
narusza art. 1 i art. 5 ust. 5 u.fund., ponieważ fundacja „S." osiągałaby dochody z
realizacji celów dla jakich została ustanowiona. Działalność gospodarcza wskazana
w § 29 pkt 1 i 3 statutu została natomiast określona w sposób bardzo ogólny i mało
precyzyjny, co uniemożliwia ocenę, czy zakres tej działalności nie jest tożsamy z
celem statutowym fundacji i formami jego realizacji oraz, czy odpowiada on
rozmiarowi służącemu realizacji celów fundacji. Ponadto Sąd podkreślił, że
działalność gospodarcza określona w § 29 pkt 3 statutu jako doradztwo może
wskazywać na tożsamość z celami i formami działalności fundacji określonymi w §
7 pkt 4, 9 i 10 statutu.
Sąd Okręgowy zaskarżonym postanowieniem oddalił apelację wnioskodawcy,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. Poza tym
Sąd odwoławczy stwierdził, że zachodzi sprzeczność między § 28a § 10 statutu.
Podniósł też, że sposób określenia składu osobowego kapituły fundacji
uniemożliwia wpisanie tego organu do rejestru.
W kasacji, opartej na obu podstawach z art. 393-1 k.p.c., pełnomocnik
wnioskodawcy zarzucił naruszenie przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 3 ust. 2, art. 5 ust. 5, art. 12 u.fund. oraz obrazę art. 378 § 1, art.
387 § 1 i art. 328 k.p.c. Powołując się na te podstawy kasacyjne wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdaniem autora kasacji Sąd Okręgowy naruszył art. 3 ust. 2 i art. 5 ust. 5
u.fund., przyjmując, że z wymienionych przepisów wynika obowiązek, aby fundator
– w wypadku, gdy statut przewiduje możliwość prowadzenia przez fundację
działalności gospodarczej – wskazał w oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji
odrębnie oznaczoną wartość środków majątkowych przeznaczonych na
prowadzenie działalności gospodarczej.
Przepis art. 3 ust. 2 u.fund. stanowi, że w oświadczeniu ustanowieniu fundacji
fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na
jego realizację. Przepis art. 5 ust. 5 u.fund., dopuszczając możliwość prowadzenia
przez fundację działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji jej
celów, stanowi natomiast, że jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą
wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność
gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 zł.
Z treści art. 3 ust. 2 u.fund. nie wynika, aby fundator w oświadczeniu o
ustanowieniu fundacji, wskazując składniki majątkowe stanowiące fundusz
założycielski fundacji, miał obowiązek odrębnego oznaczenia wartości środków
majątkowych przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej, jeżeli
fundacja zamierza ja podjąć z chwila ustanowienia. Przytoczony przepis
interpretowany w powiązaniu z art. 5 ust. 5 u.fund. daje natomiast jedynie podstawę
do wniosku, że wartość funduszu założycielskiego nie może być niższa niż 1000 zł,
jeżeli fundacja zamierza od początku prowadzić działalność gospodarcza. To
oznacza, że fundator – w wypadku, gdy przewiduje prowadzenie działalności
gospodarczej przez fundację od chwili jej ustanowienia – nie ma obowiązku w
oświadczeniu o ustanowieniu fundacji określić odrębnie wartości środków
majątkowych przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej.
Argumentu wspierającego ten wniosek dostarczają postanowienia zawarte w
art. 5 ust. 1 u.fund., które określają treść statutu fundacji. Przepis art. 5 ust. 1
zdanie pierwsze reguluje obligatoryjna treść statutu. Statut każdej fundacji musi
określać jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności
fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i
uprawnienia tego organu i jego członków. Przepis art. 5 ust. 1 zdanie drugie stanowi
natomiast, że statut – obok minimalnej treści mającej charakter obligatoryjny –
może za zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia
przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej
połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie
obok zarządu innych organów fundacji. Wystarczy zatem, że fundator, który z
zasady osobiście opracowuje statut, zamieści w nim – przewidując możliwość
prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej od chwili jej powstania –
postanowienie, w którym odrębnie oznaczy wartość środków majątkowych
przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej, respektując wymóg
określony w art. 5 ust. 5 u.fund. Jeżeli fundator, określając wartość tych środków w
statucie, posłużył się formułą – jak w statucie fundacji „S." – że „z funduszu
założycielskiego można przeznaczyć na prowadzenie działalności gospodarczej nie
więcej niż połowę funduszu", to nie ma potrzeby określania minimalnej wartości tych
środków, ponieważ wynika ona z ustawy o fundacjach.
Z przedstawionych powodów zarzut naruszenia art. 3 ust. 2 i art. 5 ust. 5
u.fund. należało uznać za uzasadniony.
Nie można też odmówić racji skarżącej, że zakwestionowane postanowienie
zostało wydane z obrazą art. 378 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ Sąd,
rozpoznając apelację, nie rozważył w dostatecznym stopniu zarzutów apelacyjnych.
W apelacji skarżąca zakwestionowała stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
postanowienia zawarte w § 5 pkt 7 oświadczenia o ustanowieniu fundacji i w § 7 pkt
8 statutu fundacji są – z powodu zamieszczenia w nich zwrotu „i innych" dotknięte
wadą oświadczenia woli, która uniemożliwia jednoznaczne ustalenie celów fundacji.
Zarzuciła, że zakwestionowany zwrot nie dotyczy celów fundacji, lecz form jej
działania. Nie może więc być wykorzystywany do rozszerzenia celów fundacji.
Sąd Okręgowy, oceniając omawiany zarzutu, ograniczył się jedynie do
stwierdzenia, że stanowisko Sądu Rejonowego uznaje za zasadne. Nie odniósł się
natomiast do argumentów uzasadniających ten zarzut. Nie wyjaśnił zwłaszcza,
dlaczego, aprobując stanowisko Sądu pierwszej instancji, nie podzielił zapatrywania
skarżącej i wynikających z niego skutków. Nie wiadomo, dlaczego Sąd uznał, że nie
będzie możliwa – w wypadku jednoznacznego określenia celów fundacji – kontrola
działania fundacji z punktu widzenia jej celów, jeżeli okaże się, że podjęte działanie
nie zostało wyraźnie określone w statucie.
Również pozostałe zarzuty apelacji nie zostały rozpoznane przez Sąd
dostatecznie wnikliwie. Także ich ocena została ograniczona do stwierdzenia, że
zasadne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, bez wyjaśnienia dlaczego
argumenty skarżącej zostały uznane za bezskuteczne. Sąd, dopatrując się
tożsamości między zakwestionowana działalnością gospodarczą fundacji a celami i
formami działalności fundacji, przeoczył, że doradztwo, o którym mowa w § 29 pkt 3
statutu, nie występuje samodzielnie, a stanowi składnik koniunkcji w zwrocie
„doradztwo i zarządzanie". Uszło uwagi Sądu, że zaaprobowane przezeń
stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż usługi określone w § 29 pkt 4 statutu są
tożsame z celami fundacji wskazanymi w § 7 pkt 3 i 8, jest zupełnie pozbawione
argumentacji. Z uzasadnienia postanowienia nie wynika też, aby Sąd rozważył, czy
działalność gospodarcza, wskazana w § 29 pkt 1 i 3 statutu, jest określona „bardzo
ogólnie i mało precyzyjnie" także wtedy, gdy jej ocena uwzględnia dyrektywę z art. 5
ust. 5 u.fund., że rozmiar działalności gospodarczej fundacji powinien być
dostosowany do realizacji jej celów.
Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację dnia 6 marca 2001 r., stosował
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie
prowadzenia rejestru fundacji (Dz.U. Nr 27, poz. 139 ze zm.). Uszło tymczasem
uwagi Sądu, że to rozporządzenie utraciło moc prawną z dniem 1 stycznia 2000 r.
Tego dnia weszła bowiem w życie – zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U.
Nr 121, poz. 770 ze zm.) – ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sądowym (Dz.U. Nr 121, poz. 769 ze zm.), która pośrednio uchyliła przytoczone
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości (art. 68 pkt 1). Na skutek zmiany stanu
prawnego fundacja „S.” podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 7
u.fund. i art. 5 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę
o Krajowym Rejestrze Sądowym). Niezbędne było zatem zbadanie, czy fundacja
spełnia aktualne wymagania wpisu do rejestru.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 393-13
k.p.c.).