Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 czerwca 2003 r., III CKN 111/01
Umieszczenie w porządku dziennym walnego zgromadzenia
akcjonariuszy wniosku określonego w art. 379 § 3 k.h. wyłączało możliwość
usunięcia tego wniosku w drodze podjęcia stosownej uchwały przez to
zgromadzenie.
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Roberta O. przeciwko Korporacji
Gospodarczej "E." S.A. w K. o unieważnienie uchwały, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 13 czerwca 2003 r. na rozprawie kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 czerwca 2000 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 marca 2000 r. uchylił uchwałę
nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy Korporacji Gospodarczej ”E.” S.A. w
K., podjętą w dniu 28 września 1999 r., dotyczącą wykreślenia z porządku obrad
punktu poświęconego wyborowi rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami akcjonariuszy. Rozstrzygnięcie to zapadło w rezultacie aprobaty
stanowiska powoda, akcjonariusza pozwanej spółki i zarazem członka jej rady
nadzorczej, domagającego się uchylenia uchwały jako podjętej wbrew przepisom
(art. 413 § 1 k.h.). W ocenie powoda, walne zgromadzenie akcjonariuszy nie miało
prawa głosować nad wnioskiem, gdyż oznaczało to unicestwienie tego wniosku
przed jego merytorycznym rozpoznaniem, a wniosek został zgłoszony właśnie do
rozpatrzenia przez walne zgromadzenie.
Sąd Okręgowy ustalił, że akcjonariusze reprezentujący 20% kapitału
akcyjnego pozwanej spółki zgłosili wniosek o wybór rady nadzorczej grupami. W
"Monitorze Sądowym i Gospodarczym" ogłoszono porządek obrad nadzwyczajnego
zgromadzenia akcjonariuszy, przewidujący wybór rady nadzorczej oddzielnymi
grupami. W dniu 28 września 1999 r. w głosowaniu nad porządkiem obrad walne
zgromadzenie podjęło uchwałę, na podstawie której wykreślono z porządku obrad
punkt 9 dotyczący wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami. Zdaniem Sądu Okręgowego, przepis art. 379 § 3 k.h. jest przepisem
bezwzględnie obowiązującym, nakazującym na wniosek uprawnionej liczby
akcjonariuszy dokonanie przez najbliższe walne zgromadzenie akcjonariuszy
wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Wyjątek
zwalniający z tego obowiązku, przewidziany w art. 379 § 3 k.h., w danej sprawie nie
występuje. Walne zgromadzenie nie może zwolnić się z obowiązku wyboru rady
nadzorczej oddzielnymi grupami w drodze zmiany porządku obrad.
W apelacji pozwanej spółki podniesiono zarzut naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 402 § 2 k.h. w wyniku przyjęcia, że walne
zgromadzenie nie może zmienić uchwałą porządku obrad, oraz sprzeczność
istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez uznanie, że
do art. 379 § 3 k.h. nie ma zastosowania obowiązująca doktryna oraz powszechna
praktyka.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację, dokonując wykładni przepisu art. 379 § 3 k.h.
W ocenie tego Sądu, fakt umieszczenia sprawy wyboru rady nadzorczej w drodze
głosowania oddzielnymi grupami w porządku dziennym obrad, ogłoszonym w
"Monitorze Sądowym i Gospodarczym", oznacza uwzględnienie przez zarząd
wniosku akcjonariuszy. Uwzględnienie takie powoduje, że wniosku o wybór
członków rady nadzorczej grupami nie poddaje się pod obrady i głosowanie na
walnym zgromadzeniu. Zgromadzenie nie może też uchwalić, że wybór grupami nie
ma się odbyć, lecz powinno wykonać przyjęty przez zarząd wniosek, tj.
zamieszczony w ogłoszonym porządku obrad zgromadzenia wspólników.
Uwzględnienie wniosku akcjonariuszy w przedmiocie wyboru rady oddzielnymi
grupami zobowiązuje walne zgromadzenie do dokonania takiego wyboru.
Walne zgromadzenie nie może zwolnić się z obowiązku przewidzianego w art.
379 § 3 k.h. przez zmianę porządku obrad. Omawiany przepis przewiduje
szczególny tryb wyboru rady nadzorczej. W przypadku zamieszczenia wniosku
akcjonariuszy w przedmiocie wyboru rady nadzorczej przez zarząd w porządku
obrad walnego zgromadzenia, przepis art. 402 k.h. nie ma zastosowania. W
rezultacie Sąd Apelacyjny przyjął, że uchwała walnego zgromadzenia z dnia 28
września 1999 r. podjęta została z naruszeniem art. 379 § 3 k.h.
W kasacji pozwanej spółki podkreślono zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego, a mianowicie – art. 402 § 2 w związku z art. 394 § 1, art. 397 § 1 i art.
379 § 3 k.h. Skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie ma zarzut naruszenia przepisu art. 379 § 3 k.h.
Według skarżącego, Sąd Apelacyjny naruszył ten przepis przez błędną wykładnię w
wyniku przyjęcia, że wniosek o dokonanie wyboru do rady nadzorczej spółki
akcyjnej w drodze głosowania oddzielnymi grupami jest wiążący dla walnego
zgromadzenia akcjonariuszy w każdym przypadku, także wówczas, gdy w spółce
akcyjnej funkcjonuje już rada nadzorcza wybrana w tym trybie.
Stanowisko skarżącego nie może być uznane za uzasadnione.
Zgodnie z art. 379 § 3 k.h., na wniosek akcjonariuszy, przedstawiających
przynajmniej jedną piątą kapitału akcyjnego, wybór rady nadzorczej powinien być
dokonany przez najbliższe walne zgromadzenie w drodze głosowania oddzielnymi
grupami, nawet gdy statut spółki przewiduje inny sposób powołania rady
nadzorczej, chyba że w skład jej uchodzi choćby jedna osoba, wyznaczona przez
władzę państwową lub samorządową. Z ustaleń dokonanych przez Sąd Apelacyjny
wynika, że wniosek grupy akcjonariuszy pozwanej spółki przedstawiony został
zarządowi na podstawie art. 379 § 3 k.h. w sytuacji, w której w skład rady
nadzorczej spółki nie wchodziły osoby wyznaczone przez władzę państwową lub
samorządową.
Członkowie rady nadzorczej spółki akcyjnej wybierani są przez walne
zgromadzenie, ale statut spółki może ustanowić inny sposób powoływania członków
tego organu (art. 379 § 1 i § 2 k.h.). W literaturze wskazuje się na różne możliwe
warianty takiego powoływania, także w odniesieniu do poszczególnych członków
rady. Nie wszyscy członkowie rady mogą być powoływani w identyczny sposób. W
tym zakresie pod rządami przepisów kodeksu handlowego ukształtowała się bogata
praktyka. Od zasady przewidzianej w art. 379 § 1 i § 2 k.h. przewidziany został
wyjątek w art. 379 § 3 k.h. Ustanowiono w nim szczególny sposób wyboru członków
rady nadzorczej, wprawdzie przez walne zgromadzenie, jednak nie w drodze
głosowania nie przez całe zgromadzenie, ale „w drodze głosowania oddzielnymi
grupami”. Zgłoszenie przez mniejszość akcjonariuszy, określoną w art. 373 § 3 k.h.,
wniosku o dokonanie wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami obliguje zarząd do umieszczenie tego wniosku w porządku obrad
najbliższego walnego zgromadzenia (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 1088/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 210). Wniosek
taki powinien być zgłoszony zarządowi w terminie umożliwiającym wywiązanie się
adresata wniosku z tej powinności.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1998 r., I CKN 517/98
(OSNC 1999, nr 3, poz. 57) wyrażono zapatrywanie, że zgłoszenie wniosku
określonego w art. 379 § 3 k.h. zobowiązywało walne zgromadzenie akcjonariuszy
do dokonania wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami z
zastrzeżeniem wyjątku przewidzianego w ostatnim zdaniu tego przepisu. Takie
ustawowe związanie walnego zgromadzenia określonym sposobem wyboru
(kształtowania osobowego) rady nadzorczej wynika nie tylko z brzmienia przepisu
art. 379 § 3 k.h. (verba legis: „wybór rady powinien być dokonany przez najbliższe
walne zgromadzenie”), ale także z celu analizowanej normy prawnej. W literaturze
podkreśla się, że chodzi tu o ochronę praw mniejszości przez zapewnienie jej
wpływu na personalny skład organu nadzorczego Akcjonariusze reprezentujący
część kapitału akcyjnego, określoną w art. 379 § 3 k.h., uzyskują tym samym – przy
spełnieniu wymogów ustawowych przewidzianych w tym przepisie – możliwość
wyboru odpowiedniego przedstawiciela do rady nadzorczej, a byłoby to niemożliwe
w przypadku dokonywania przez walne zgromadzenie wyboru rady nadzorczej na
zasadach ogólnych (art. 379 § 1 i 2 k.h.). Oznacza to, że po umieszczeniu wniosku
określonego w art. 379 § 3 k.h. w porządku dziennym najbliższego walnego
zgromadzenia akcjonariuszy, nie jest ono władne usuwać z porządku dziennego
postanowienia dotyczącego wyboru rady nadzorczej spółki oddzielnymi grupami w
wyniku podjęcia stosownej uchwały w tej materii. W przeciwnym wypadku uchwała
taka, jako powzięta wbrew przepisom prawa, tj. art. 379 § 3 k.h., mogłaby być
skutecznie zaskarżona na podstawie przepisu art. 413 § 1 k.h. Dla skuteczności
zaskarżenia nie miałby znaczenia fakt, że w spółce akcyjnej istnieje już rada
nadzorcza wybrana wcześniej w sposób określony w art. 379 § 3 k.h. Zmienność
struktury akcjonariatu i pojawienie się w związku z tym nowych grup
mniejszościowych, może właśnie usprawiedliwiać próbę nowego ukształtowania
składu rady nadzorczej, odpowiadającej interesom tych grup. Trudno znaleźć w tej
mierze racjonalne argumenty mające usprawiedliwiać ewentualną odmowę
powtórzenia po pewnym czasie sposobu wyboru członków rady nadzorczej w
sposób przewidziany w art. 379 § 3 k.h.
W literaturze prawa handlowego trafnie zauważono, że w art. 385 § 3 k.s.h.,
stanowiącym odpowiednik art. 379 § 3 k.h., nie dokonano jednak radykalnej
przebudowy omawianego instrumentu prawnego, mającego służyć ochronie praw
akcjonariuszy mniejszościowych. Chodzi tu raczej o kontynuację przewidzianego w
art. 379 § 3 k.h. instrumentu ochrony przy założeniu wzmożenia jego prawnej
skuteczności de lege lata.
Przedstawiona wykładnia przepisu art. 379 § 3 k.h. prowadzi do wniosku o
bezzasadności podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia przepisów art. 402 § 2
k.h. w związku z art. 394 § 1 k.h. oraz przepisów art. 379 § 1 k.h.
Ze wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.