Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 lipca 2003 r.
I PK 269/02
Pracownikowi, któremu pracodawca na podstawie art. 42 § 4 k.p. powie-
rzył inną pracę, nie przysługują roszczenia przewidziane w razie nieuzasadnio-
nego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 § 1
k.p.) albo jej warunków (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.).
Przewodniczący SN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 lipca 2003 r. przy
udziale przedstawiciela Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego z
siedzibą w Warszawie Jacka B. sprawy z powództwa Mirosławy J. przeciwko Poli-
technice W. w W. o ustalenie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 14 lutego 2002 r.
[...]
1) o d d a l i ł kasację;
2) zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej 120 zł tytułem kosztów po-
stępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia Śródmieścia we Wrocławiu wyrokiem
z dnia 31 października 2001 r. [...], wydanym w rezultacie ponownego rozpoznania
sprawy po uchyleniu wyroku tego Sądu z dnia 11 lipca 1997 r. przez Sąd Okręgowy-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 29 kwietnia
1998 r., oddalił powództwo Mirosławy J. o ustalenie czy spełnione zostały przewi-
dziane w art. 42 § 4 k.p. przesłanki powierzenia jej przez Politechnikę W. innej pracy
niż określona w umowie oraz o zniszczenie dwu wewnętrznych opinii o pracy.
Sąd ustalił, że Mirosława J. była zatrudniona w pozwanej Politechnice W. od
kwietnia 1988 r. do 31 sierpnia 1994 r. - od 21 marca 1991 r. w pełnym wymiarze
2
czasu pracy - w Inspektoracie bhp, ochrony przeciwpożarowej i radiologicznej, ostat-
nio na stanowisku specjalisty do spraw ochrony przeciwpożarowej. Zarządzeniem
3/94 z dnia 17 marca 1994 r. strona pozwana dokonała zmian organizacyjnych pole-
gających na likwidacji dotychczasowego Inspektoratu i utworzeniu w to miejsce Cen-
tralnej Służby BHP oraz dwu samodzielnych stanowisk - pełnomocnika Rektora do
spraw ochrony radiologicznej i stanowiska inżynieryjno - technicznego do spraw
ochrony przeciwpożarowej. Przed likwidacją Inspektorat liczył 7 pracowników zatrud-
nionych w wymiarze 6 i ½ etatu. W Centralnej Służbie BHP znalazło zatrudnienie 5
pracowników w wymiarze 4 i 1/2 etatu. Na stanowiskach samodzielnych zatrudniono
nowe osoby. Powódka nie przyjęła propozycji zatrudnienia w charakterze referenta -
specjalisty w Dziale Administracyjno - Gospodarczym, wobec czego w dniu 17 marca
1994 r. wręczono jej pismo powierzające w okresie od 21 marca do 21 czerwca 1994
r. pracę na tym stanowisku. Jej wynagrodzenie nie uległo w tym czasie zmianie. Po
21 czerwca 1994 r. nie świadczyła pracy w Dziale Administracyjno - Gospodarczym.
W ocenie Sądu, powódka nie ma interesu prawnego w ustaleniu, czy zachodziły
przesłanki do powierzenia jej innej pracy, gdyż może dochodzić ochrony swych praw
w drodze powództwa o odszkodowanie na podstawie art. 471 k.c. w związku z art.
300 k.p. Dlatego, stosownie do art. 189 k.p.c., należało jej roszczenie oddalić. Z kolei
roszczenie „o nakazanie zniszczenia (zniszczenie) opinii o pracy nie znajduje jakie-
gokolwiek merytorycznego odzwierciedlenia w dopuszczalnym katalogu roszczeń w
postępowaniu przed Sądem Pracy”, co uzasadniało jego oddalenie.
W apelacji od tego wyroku Mirosława J., podnosząc zarzut naruszenia prawa
materialnego i przepisów postępowania, a to: art. 42 § 4 k.p., art. 17 pkt 1 k.p.c.,
art.4771
§ 1 k.p.c., art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz nierozpoznanie istoty
sporu i żądań, wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej in-
stancji do merytorycznego rozpoznania. Zdaniem jej pełnomocnika, żądanie znisz-
czenia opinii Sąd powinien był z urzędu (zgodnie z art. 4771
§ 1 k.p.c.) zakwalifiko-
wać jako roszczenie o ochronę dóbr osobistych (art. 24 k.c. w związku z art. 300
k.p.). Do rozpoznania w pierwszej instancji takiego roszczenia właściwy jest sąd
okręgowy (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Postępowanie zakończone zaskarżonym wyrokiem
jest wobec tego nieważne. Nadto, art. 189 k.p.c. nie może stanowić podstawy praw-
nej oddalenia powództwa w zakresie żądania ustalenia, czy zachodziła potrzeba po-
wierzenia powódce na podstawie art. 42 § 4 k.p. innej pracy.
3
Sąd Okręgowy nie podzielił żadnego z tych zarzutów i wyrokiem z dnia 14 lu-
tego 2002 r. [...] oddalił apelację. W szczególności za prawidłowy uznał pogląd, że
sąd nie ma kompetencji do konstruowania dochodzonych roszczeń, albowiem, zgod-
nie z zasadą dyspozycyjności, to strony procesu określają i wskazują jakie roszcze-
nia mają być przedmiotem sporu. Powódka działająca z pełnomocnikiem wyraźnie
„artykułowała” żądanie ustalenia, czy była uzasadniona potrzeba przeniesienia jej do
innej pracy niż umówiona, uznając to ustalenie za niezbędne do dochodzenia za-
dośćuczynienia i odszkodowania w odrębnym procesie (pismo procesowe powódki z
dnia 23 lipca 1999 r.). Taki cel żądania potwierdził jej pełnomocnik na rozprawie w
dniu 29 maja 2000 r. Skoro nie tylko nazwała roszczenie, ale starała się wykazać in-
teres prawny w jego dochodzeniu, Sąd prawidłowo przyjął, że jest ono oparte na
przepisie art. 189 k.p.c., który to przepis ma charakter materialnoprawny. Na rozpra-
wie w dniu 17 listopada 2000 r. Mirosława J. rozszerzyła powództwo i wniosła o na-
kazanie pozwanemu pracodawcy zniszczenia opinii o pracy z 1 czerwca 1994 r. i 17
czerwca 1994 r. „jako sporządzonych przez stronę pozwaną bez wiedzy powódki i
spreparowanych na użytek wewnętrzny”, a więc wyraźnie określiła żądanie i podsta-
wę faktyczną roszczenia. Oddalając powództwo w tym zakresie, Sąd pierwszej in-
stancji nie uchybił art. 4771
§ 1 k.p.c., gdyż roszczenie powódki o nakazanie znisz-
czenia opinii było objęte żądaniem pozwu, przytoczono okoliczności uzasadniające
zgłoszone żądanie, a roszczenie nie było zgłoszone w rozmiarze mniejszym. Sąd ten
nie mógł „ustosunkować się do jej żądania naruszenia dóbr osobistych - które wyar-
tykułowała w apelacji, znajdując podstawę prawną w art. 24 § 1 kc w zw. z art. 300
kp.”
Mirosława J. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawy kasacji
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 42 k.p., art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 24 § 1
k.c. w związku z art. 300 k.p., art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz naruszenie
przepisów postępowania, a to: art. 189 k.p.c., art. 379 pkt 6 k.p.c., art. 385 k.p.c., art.
386 § 2 i 4 k.p.c., jej pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
bezpośrednio go poprzedzającego wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, z orzeczeniem o kosztach postę-
powania kasacyjnego według norm przepisanych.
W uzasadnieniu skargi wywodził, że Mirosława J. zgłosiła żądanie „ochrony
niemajątkowej pracowniczych dóbr osobistych”, bo - jego zdaniem - „tak należy kwa-
4
lifikować żądanie powódki”. Sąd Rejonowy, stosownie do art. 17 pkt 1 k.p.c., nie był
właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy. Postępowanie przed nim było zatem, po
myśli art. 379 pkt 6 k.p.c., nieważne. Sąd drugiej instancji to uchybienie, powodujące
nieważność postępowania, zaaprobował i oddalił apelację, chociaż z mocy art. 386 §
2 k.p.c. zobowiązany był do uchylenia wyroku, zniesienia postępowania w zakresie
dotkniętym nieważnością i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponow-
nego rozpoznania.
Żądanie powódki o nakazanie zniszczenia opinii o pracy „ma oparcie w prawie
pracy, a poprzez odniesienie do stron stosunku pracy obowiązywania norm KC, a to
art. 24 § 1 KC poprzez subsydiarne stosowanie norm KC na mocy art. 300 KP. Żą-
danie powódki oznaczało więc sprawę, w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP,
którą Sądy były obowiązane merytorycznie rozpoznać a następnie rozstrzygnąć,
tymczasem Sądy przyjęły błędnie, iż prawo pracy takiego roszczenia nie przewiduje”.
Do rozstrzygnięcia sporu na tle naruszenia przez pracodawcę wobec powódki art. 42
§ 4 k.p. Sądy powinny były zastosować art. 45 § 1 k.p. W razie ustalenia, że powie-
rzenie powódce innej pracy nie było uzasadnione powinny orzec odszkodowanie na
podstawie przepisu szczególnego jakim jest art. 471
k.p., a nie art. 471 k.c. dotyczą-
cego ogólnej odpowiedzialności kontraktowej. Skoro kodeks pracy reguluje odpowie-
dzialność odszkodowawczą odrębnie i w sposób zupełny „to nie ma podstawy do
posiłkowego stosowania przepisów ogólnych KC. Konstrukcja powództwa opierane-
go na art. 42 § 4 k.p. wyklucza jego kwalifikowanie jako powództwa o ustalenie w
rozumieniu art. 189 k.p.c., i ten ostatni przepis nie powinien znaleźć w sprawie za-
stosowania. Ostatecznie Sądy merytorycznie nie ustaliły i nie rozstrzygnęły czy pra-
codawca naruszył wobec powódki art. 42 § 4 k.p., a więc nie rozpoznały istoty
sprawy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. 1. Wywód pełnomocnika Mirosławy J. dotyczący podstaw prawnych orze-
czenia o roszczeniu o ustalenie, czy spełnione zostały przesłanki powierzenia
skarżącej innej pracy niż umówiona, oparty jest na fałszywym założeniu, że do po-
wierzenia innej pracy na podstawie art. 42 § 4 k.p. mają odpowiednie zastosowanie
przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę. Art. 42 § 4 k.p. stanowi wyjątek od regu-
lacji zasadniczej zawartej w jego § 1-3. Przepis ten przyznaje pracodawcy kompe-
5
tencję do zmiany rodzaju pracy bez potrzeby wypowiadania dotychczasowych wa-
runków pracy i płacy. Ponieważ, zgodnie z § 1 art. 42 k.p., do wypowiedzenia wyni-
kających z umowy o pracę warunków pracy i płacy stosuje się odpowiednio przepisy
o wypowiedzeniu umowy o pracę - a contrario - nie stosuje się ich w sytuacji opisanej
w § 4, kiedy to wypowiedzenie jest zbędne, a powierzenie wykonywania pracy innej
niż określona w umowie o pracę następuje w drodze polecenia (art. 100 § 1 k.p.).
Powierzenie innej pracy nie musi być dokonane na piśmie i zawierać uzasadnienia.
Nie wymaga konsultacji zamiar jego dokonania z reprezentującą prawa i interesy
pracownika zakładową organizacją związkową. Od polecenia powierzającego inną
pracę nie przysługuje odwołanie do sądu. W rezultacie pracownik, któremu powie-
rzono inną pracę nie ma roszczeń przysługujących w razie nieuzasadnionego lub
niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 k.p.) bądź jej warun-
ków (art. 45 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.). Nie stosując art. 45 k.p. w rozpozna-
wanej sprawie, Sąd nie naruszył tego przepisu.
2. W konsekwencji błędnego poglądu prawnego, że powierzenie innej pracy
podlega ocenie w aspekcie jego zgodności z prawem na podstawie art. 45 k.p.,
błędna jest także teza, iż wskazując podstawę prawną dochodzenia ewentualnego
odszkodowania Sąd uchybił art. 471
k.p. przez jego niezastosowanie oraz art. 471
k.c. w związku z art. 300 k.p. przez jego zastosowanie.
Trzeba zauważyć, że w rozpoznawanej sprawie Sąd nie orzekał o odszkodo-
waniu z tytułu powierzenia Mirosławie J. pracy na stanowisku referenta specjalisty w
Dziale Administracyjno - Gospodarczym w okresie od 21 marca do 21 czerwca 1994
r., bo nie zgłaszała ona takiego roszczenia. Podstawy prawnej rozstrzygnięcia nie
stanowił więc, bo nie mógł stanowić, ani art. 471
k.p., ani art. 471 k.c. w związku z art.
300 k.p. Art. 471 k.c. został powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a także
w motywach wyroku Sądu pierwszej instancji, w kontekście rozważań nad dopusz-
czalnością powództwa o ustalenie, „czy istniały potrzeby zakładu pracy powierzenia
powódce innej pracy” w aspekcie jej interesu prawnego w takim ustaleniu. Sąd
wskazał art. 471 k.c. jako ewentualną podstawę prawną roszczenia odszkodowaw-
czego z tytułu naruszajacego art. 42 § 4 k.p. powierzenia innej pracy, dochodzonego
w odrębnym postępowaniu, w toku którego nastąpi kontrola zasadności wydanego
polecenia. Uczynił tak w celu wykazania, że skoro skarżącej przysługuje roszczenie
o świadczenie (odszkodowanie) - nie ma ona interesu prawnego w żądanym ustale-
niu.
6
Art. 471
k.p. reguluje wysokość odszkodowania, o którym mowa w art. 45 k.p.,
a zatem wyłącznie odszkodowania przysługującego pracownikowi z tytułu wadliwego
- nieuzasadnionego bądź naruszającego przepisy - wypowiedzenia umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony lub jej warunków. To pierwszy powód, dla którego nie
może być stosowany do żądania wywodzonego z art. 42 § 4 k.p. Po drugie, art. 471
k.p. nie stanowi podstawy prawnej roszczenia odszkodowawczego, lecz jedynie
określa wysokość odszkodowania przysługującego pracownikowi na podstawie art.
45 k.p. Nie może on zatem z tej także przyczyny stanowić podstawy prawnej do do-
chodzenia odszkodowania z jakichkolwiek innych tytułów. Po trzecie, odszkodowanie
nie było przedmiotem postępowania, w którym został wydany zaskarżony kasacją
wyrok. Zarzut naruszenia art. 471
k.p. przez jego niezastosowanie jest oczywiście
chybiony.
Żaden przepis prawa pracy nie przewiduje odszkodowania dla pracownika,
któremu pracodawca powierzył wykonywanie innej pracy na podstawie art. 42 § 4
k.p. Zgodnie z art. 300 k.p., w sprawach nieunormowanych ustawodawstwem pracy
do stosunku pracy stosuje się odpowiednio niesprzeczne z zasadami prawa pracy
przepisy Kodeksu cywilnego. Pracownik, który twierdzi, że wskutek powierzenia mu
innej pracy doznał szkody, może dochodzić jej naprawienia wyłącznie na ogólnych
zasadach. Przepisem, który może stanowić podstawę prawną obowiązku odszkodo-
wawczego pracodawcy, jest art. 471 k.c. stosowany poprzez art. 300 k.p. W postę-
powaniu o odszkodowanie pracownik może wykazywać bezprawność czynu praco-
dawcy polegającą na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania, a to
powierzeniu innej pracy z naruszeniem art. 42 § 4 k.p., oraz szkodę i jej wysokość, a
także związek przyczynowy między zachowaniem pracodawcy a powstałą szkodą.
Ponieważ art. 471 k.c. nie stanowił podstawy prawnej rozstrzygnięcia zawartego w
zaskarżonym wyroku, Sąd nie mógł go naruszyć.
3. Przesłanki dopuszczalności powierzenia pracownikowi innej pracy niż okre-
ślona w umowie o pracę, a zwłaszcza potrzeby pracodawcy, podlegają kontroli sądu,
jeżeli orzeczenie o zasadności roszczeń wywodzonych na innej niż art. 42 § 4 k.p.
podstawie zależy od ustalenia, czy polecenie zostało dokonane z zachowaniem wa-
runków określonych w tym przepisie. Najczęściej stanie się tak w sytuacji, gdy od-
mowa podjęcia powierzonej pracy spowoduje ujemne dla pracownika konsekwencje,
np. stanowi uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 k.p.) lub jej rozwią-
zania bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) albo zastosowania kary porządkowej
7
(art. 108 § 1 k.p.). Może, choć zupełnie wyjątkowo, zdarzyć się i tak, że okoliczności
polecenia innej pracy będą podlegały kontroli w procesie o odszkodowanie z tego
tytułu. Dlatego rację ma Sąd drugiej instancji, że materialnoprawną podstawę rosz-
czenia skarżącej o ustalenie, czy istniały potrzeby powierzenia jej przez pracodawcę
innej pracy niż umówiona, może stanowić tylko art. 189 k.p.c. Stosując w sprawie art.
189 k.p.c., Sąd nie uchybił temu przepisowi.
Powództwo o ustalenie jest jedną z form ochrony praw podmiotowych. Zgod-
nie z art. 189 k.p.c., strona może żądać ustalenia prawa lub stosunku prawnego, je-
żeli ma w tym interes prawny. Skarżąca nie żądała ustalenia ani prawa, ani stosunku
prawnego, lecz faktu prawotwórczego, co tylko wyjątkowo dopuszcza judykatura
(por. np. orzeczenia SN z dnia 8 października 1952 r., C 1514/52, PiP 1953 nr 8-9, s.
369; z dnia 13 marca 1984 r., I PRN 23/84, OSPiKA 1985 nr 6, poz. 120). Pow-
szechne jest zapatrywanie, że możliwość wytoczenia powództwa o zasądzenie wy-
klucza dopuszczalność powództwa o ustalenie (por. np. orzeczenia SN z dnia 13
kwietnia 1965 r., II CR 266/64, OSPiKA 1966 nr 6 - 8, poz. 166; z dnia 13 listopada
1980 r., I CR 372/80, nie publikowane). Uzyskanie korzystnego wyroku, co wynika z
niezakwestionowanego ustalenia Sądu, miało skarżącej posłużyć do dochodzenia
odszkodowania w odrębnym postępowaniu. Należy podzielić ocenę Sądu drugiej in-
stancji, że nie ma ona interesu prawnego w ustaleniu czy powierzenie jej innej pracy
było uzasadnione potrzebami strony pozwanej w odrębnym procesie, skoro ochrony
swoich praw może (i zamierzała) dochodzić w drodze powództwa o odszkodowanie.
II. Na subiektywnym rozumieniu reguł stosowania prawa oparty jest również
wywód pełnomocnika Mirosławy J. odnoszący się do oddalenia apelacji od tej części
zaskarżonego nią wyroku, w której Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w
przedmiocie żądania zniszczenia opinii o pracy.
1. Mirosława J. ustanowiła 26 czerwca 1997 r. będącego adwokatem pełno-
mocnika, który ją reprezentował we wszystkich stadiach procesu. Po raz pierwszy
zakwalifikował on „żądanie nakazania zniszczenia opinii” jako żądanie „ochrony nie-
majątkowej pracowniczych dóbr osobistych”, powołując art. 24 k.c. za podstawę
prawną jego zgłoszenia, w apelacji od wyroku Sądu Rejonowego wydanego po po-
nownym rozpoznaniu sprawy przez ten Sąd. Sąd pierwszej instancji nie zakwalifiko-
wał żądania powódki wedle sugestii jej pełnomocnika - wyrażonej dopiero w apelacji
- i nie orzekał w sprawie „o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone rosz-
czenia majątkowe”. Skoro zatem art. 24 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie stanowił
8
podstawy prawnej rozstrzygnięcia o żądaniu powódki, to Sąd Rejonowy dla Wrocła-
wia Śródmieścia - Sąd Pracy we Wrocławiu był rzeczowo właściwy do jego rozpo-
znania. Tym samym zarzut naruszenia art. 17 pkt 1 k.p.c., art. 379 pkt 6 k.p.c. i art.
386 § 2 k.p.c. nie jest zasadny.
2. Inną jest kwestia, czy żądanie nakazania zniszczenia opinii o pracy Sąd
pierwszej instancji powinien był z urzędu zakwalifikować, jak chce pełnomocnik skar-
żącej, jako jedno z roszczeń wynikających z art. 24 k.c. w związku z art. 300 k.p.
Pełnomocnik skarżącej wnosił o zniszczenie opinii o jej pracy z 1 i 17 czerwca 1994
r. z tej przyczyny, że zostały sporządzone przez pozwanego pracodawcę bez wiedzy
powódki i że zostały „spreparowane” na użytek wewnętrzny. Sposób wykonywania
przez pracowników obowiązków objętych treścią stosunku pracy (należyty, nienale-
żyty, naganny, nienaganny, wzorowy) bywa przesłanką - pozytywną lub negatywną -
dla podejmowania przez pracodawcę względem niego rozmaitych czynności. Ocena
pracownika przez pracodawcę w czasie trwania stosunku pracy nie jest przeto prak-
tyką zabronioną przez prawo; niekiedy stanowi wręcz obowiązek pracodawcy. Opinia
o pracy może być sporządzona w rozmaitych celach (np. awansowych, przyznania
nagrody, nabycia prawa do premii, zastosowania kary porządkowej albo odstąpienia
od ukarania, przydatności do pracy na zajmowanym stanowisku, doboru do zwolnie-
nia, odstąpienia od dochodzenia odszkodowania z tytułu wyrządzenia szkody w mie-
niu pracodawcy). Żądanie zniszczenia opinii o pracy może więc wynikać z różnych
podstaw prawnych i z rozmaitych stanów faktycznych.
Art. 4771
§ 1 k.p.c. nakazuje sądowi pierwszej instancji orzec o roszczeniach
wynikających z faktów przytoczonych przez pracownika „także wówczas, gdy rosz-
czenie nie było objęte żądaniem pracownika lub gdy było zgłoszone w rozmiarze
mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania”. Orzeczenie o roszcze-
niach wynikających z przytoczonych przez pracownika faktów jest obowiązkiem
sądu. Nie jest jednak tak, że obowiązek ten obejmuje badanie zgłoszonego żądania
w kontekście wszelkich możliwych roszczeń i, w celu ich weryfikacji, prowadzenie z
urzędu postępowania dowodowego dla ustalenia „odpowiednich” dla poszczegól-
nych, potencjalnych, roszczeń stanów faktycznych. Obowiązek orzekania ponad żą-
danie pracownika istnieje tylko w granicach przytoczonych przez niego faktów. Z
faktu sporządzenia opinii o pracy pracownika bez jego wiedzy na użytek wewnętrzny
pracodawcy nie wynika żadne roszczenie.
9
3. Gdyby nawet założyć, że Sąd pierwszej instancji powinien był zakwalifiko-
wać żądanie skarżącej o nakazanie zniszczenia (zniszczenie) opinii jako zgłoszenie
przewidzianego w art. 24 k.c. roszczenia o dopełnienie czynności potrzebnych do
usunięcia skutków dokonanego naruszenia dóbr osobistych, to apelacji nie można
oprzeć na zarzucie, że wbrew zachodzącym przesłankom, sąd nie orzekł o wszyst-
kich roszczeniach pracownika (por. orzeczenie SN z dnia 27 września 1973 r., III
CRN 223/73, OSPiKA 1975 nr 5, poz. 101). Konsekwencje uchybienia obowiązkowi
nałożonemu na sąd w art. 4771
§ 1 zdanie 1 k.p.c. zostały określone w jego zdaniu
drugim. Jeżeli sąd nie orzekł o wszystkich roszczeniach pracownika, pracownik po-
winien żądać uzupełnienia wyroku w trybie art. 351 § 1 k.p.c. Jeżeli zaś z żądaniem
takim nie wystąpił, może wnieść nowe powództwo o to roszczenie.
4. Przepis art. 4771
k.p.c. nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym.
W postępowaniu drugoinstancyjnym nie można też rozszerzyć żądania pozwu ani
występować z nowymi roszczeniami (art. 383 k.p.c.). Sąd drugiej instancji nie może
przeto orzekać o roszczeniach, o których nie orzekał Sąd pierwszej instancji. Skoro
zatem Sąd pierwszej instancji nie zakwalifikował żądania skarżącej jako roszczenia z
tytułu naruszenia jej dóbr osobistych i nie orzekał o nim, to Sąd drugiej instancji nie
mógł tego uczynić w postępowaniu apelacyjnym. Dlatego także zarzut naruszenia
art. 24 k.c. w związku z art. 300 k.p. jest chybiony.
III. Do rozważenia pozostał podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 45
ust. 1 Konstytucji. Problematyka związana ze sformułowanym w art. 45 ust. 1 Kon-
stytucji RP (a także w art. 6 sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r. konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284
ze zm.) prawem do sądu budzi wiele kontrowersji. Stwierdzenie to dotyczy - między
innymi - użytego w nim pojęcia „sprawa”. Zdaniem jednych, prawo do sądu nie zna-
czy prawa do żądania rozpatrzenia przez sąd „czegokolwiek”, wszelkich pretensji
strony, ale tylko takiej sprawy, której towarzyszy roszczenie wynikające z obowiązu-
jącego prawa materialnego. Wedle innych, możliwość skonstruowania materialno-
prawnego roszczenia nie jest warunkiem wszczęcia postępowania przed sądem. Je-
żeli podzielić pogląd, że prawo do sądu przysługuje tylko w takiej sprawie z zakresu
prawa pracy, w której daje się na tle obowiązującego prawa zrekonstruować mate-
rialnoprawne roszczenie, możliwe jest jej rozstrzygnięcie zarówno przez uwzględnie-
nie powództwa, jak i przez jego oddalenie. Przyjmując, że prawo do sądu przysługuje
także w sprawach o „roszczenia”, które nie mają oparcia w obowiązującym prawie -
10
jedynym możliwym jej rozstrzygnięciem jest oddalenie powództwa. Oddalenie po-
wództwa wobec braku możliwości skonstruowania materialnoprawnego roszczenia
czyni zadość prawu obywatela do sądu. Oddalenie powództwa na tej podstawie, że
zgłoszone roszczenie nie ma oparcia w obowiązującym prawie jest, wbrew odmien-
nemu twierdzeniu pełnomocnika skarżącej, merytorycznym rozpoznaniem sprawy.
Nie jest także trafny zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez nieroz-
poznanie co do istoty sprawy o ustalenie czy zachodziły określone w art. 42 § 4 k.p.
przesłanki do powierzenia skarżącej innej pracy. Wbrew odmiennemu twierdzeniu
pełnomocnika Mirosławy J. została ona rozstrzygnięta merytorycznie, skoro po-
wództwo w tym zakresie zostało oddalone.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.
oraz § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pań-
stwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1348).
========================================