Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 12 WRZEŚNIA 2003 R.
SNO 54/03
Przewodniczący: sędzia SN Jerzy Steckiewicz.
Sędziowie SN: Filomena Barczewska (sprawozdawca), Lech
Walentynowicz.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w Warszawie na rozprawie z
udziałem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Okręgowego
oraz protokolanta po rozpoznaniu w dniu 12 września 2003 r. sprawy sędziego
Sądu Rejonowego w związku z odwołaniami Ministra Sprawiedliwości – na
niekorzyść i obwinionego sędziego od wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 8 kwietnia 2003 r., sygn. akt (...)
z m i e n i ł zaskarżony w y r o k w ten sposób, że na podstawie art. 123 § 1
w związku z art. 129 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych obniżył
obwinionemu jego wynagrodzenie o 30% na czas zawieszenia w wykonywaniu
czynności służbowych, zaś w pozostałym zakresie utrzymał go w mocy.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny po rozpoznaniu sprawy sędziego
Sądu Rejonowego, obwinionego o to, że będąc sędzią Sądu Rejonowego:
I. w okresie od listopada 2001 r. do dnia 11 października 2001 r.
zaniechał sporządzania w ustalonym terminie uzasadnień wyroków
w 28 sprawach karnych (oznaczonych sygnaturami wymienionymi w
sentencji) z rażącym naruszeniem terminu określonego w art. 423 § 1
k.p.k.;
2
II. w okresie od października 1999 r. do dnia 13 grudnia 2001 r. nie
wykonując obowiązków służbowych przez nie wydawanie
stosownych zarządzeń doprowadził do rażącej przewlekłości
postępowania w 51 sprawach karnych (o wskazanych sygnaturach);
III. w okresie od czerwca 2001 r. do dnia 12 marca 2002 r. zaniechał
sporządzania w ustawowym terminie uzasadnień wyroków w 11
wskazanych sprawach karnych;
IV. w okresie od dnia 15 lutego 2002 r. do dnia 7 maja 2002 r. zaniechał
sporządzania w ustawowym terminie uzasadnień wyroków w 9
wymienionych sprawach karnych a nadto, z obrazą art. 98 § 1 k.p.k.,
zaniechał sporządzania uzasadnień postanowień wydanych w trybie
art. 306 § 2 k.p.k. w 11 wymienionych sprawach,
wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2003 r. uznał sędziego Sądu Rejonowego za
winnego zarzucanych mu przewinień służbowych, z tym że ustalił datę
początkową przewinienia zarzucanego w pkt I na dzień 16 maja 2001 r. i za to,
na podstawie art. 107 § 1 w związku z art. 109 § 1 pkt 5 Prawa o ustroju sądów
powszechnych wymierzył mu karę dyscyplinarną złożenia z urzędu.
Z ustaleń poczynionych przez Sąd Dyscyplinarny wynika, że sędzia Sądu
Rejonowego we wcześniej toczącej się sprawie sygn. akt (...) został ukarany
karą dyscyplinarną przeniesienia na inne miejsce służbowe za przewinienie
polegające na tym, że jako sędzia Sądu Rejonowego rażąco przekroczył termin z
art. 423 § 1 k.p.k. do sporządzenia uzasadnień wyroków w 5 sprawach karnych.
Obwiniony nie wyciągnął właściwych wniosków ani z faktu wszczęcia
przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego w sprawie sygn. akt (...), ani z
wyroków Sądów Dyscyplinarnych wydanych w tej sprawie i nadal nie zmienił
stylu pracy. W dalszym ciągu nie stosował się do obowiązku wynikającego z art.
423 k.p.k. sporządzania uzasadnienia wyroku w oznaczonym terminie. Nie
stosował się też do nakazu wynikającego z art. 98 k.p.k. obligującego do
sporządzania uzasadnienia postanowienia wraz z samym postanowieniem, nie
3
podejmował w wielu sprawach koniecznych czynności procesowych,
doprowadzając do zwłoki w ich rozpoznaniu. Wobec nieskuteczności rozmów
przeprowadzanych z obwinionym, na podstawie uchwały Kolegium Sądu
Okręgowego obwiniony był skierowany na badania do lekarza orzecznika ZUS
celem zbadania jego stanu zdrowia pod kątem zdolności do pełnienia
obowiązków sędziego. Orzeczeniem z dnia 21 marca 2002 r. obwiniony został
uznany za zdolnego do pełnienia obowiązków sędziego.
Obwiniony w okresie opisanym w pkt I zarzutu, tj. od dnia 15 maja 2001 r.
do dnia 11 października 2001 r. z rażącym naruszeniem art. 423 k.p.k.,
obligującego (w ówczesnym brzmieniu) do sporządzenia uzasadnienia w
terminie 7 dni, uzasadnienia aż w 28 sprawach karnych sporządził po upływie
kilku miesięcy, w kilku przypadkach po upływie półtora roku, a w paru
sprawach uzasadnienia nie sporządził w ogóle, stąd też Prezes Sądu
Rejonowego był zmuszony wydać zarządzenie, aby uzasadnienia sporządzili
ławnicy. W okresie blisko dwóch lat, tj. od października 1999 r. do dnia 13
grudnia 2001 r. sędzia aż w 51 sprawach zaniedbał wydania stosownych
zarządzeń doprowadzając w ten sposób do rażącej przewlekłości postępowania
(przewinienie służbowe z pkt II). W okresie od czerwca 2001 r. do marca 2002
r. obwiniony zaniedbał terminowego sporządzania uzasadnień wyroków w
kolejnych 11 sprawach karnych, przy czym w trzech sprawach zwłoka wynosiła
od 3 do 5 miesięcy, w siedmiu innych sięgała 6 – 12 miesięcy, zaś w jednej
sprawie w ogóle nie zostało sporządzone uzasadnienie. W dalszej pracy
obwinionego przypadki rażącego przekroczenia terminu do sporządzenia
uzasadnienia stwierdzono w 9 kolejnych sprawach, przy czym w dwóch z tych
spraw po ponad półrocznym oczekiwaniu wyłoniła się konieczność
sporządzenia uzasadnienia przez ławników. W okresie objętym pkt IV zarzutów
obwiniony sędzia rażąco naruszał także obowiązek wynikający z art. 98 k.p.k.
Stwierdzono to aż w 11 sprawach, przy czym w części z nich obwiniony
sporządził uzasadnienia po upływie 6 – 9 miesięcy, w trzech przypadkach po
4
upływie blisko 2 lat, a w jednej ze spraw uzasadnienie nie zostało sporządzone
w ogóle i Prezes Sądu po blisko 2 latach i 6 miesiącach oczekiwania podjął
decyzję o przekazaniu sprawy prokuratorowi bez sporządzenia uzasadnienia
postanowienia.
Sąd Dyscyplinarny uznał, że przekroczenie tych wszystkich terminów było
zawinione przez obwinionego, bowiem w świetle całokształtu okoliczności nie
można przyjąć, aby był on nadmiernie obciążony pracą, względnie aby warunki
pełnienia służby, czy też sytuacja osobista, jak i stan zdrowia, usprawiedliwiały
tak istotne uchybienia. W ocenie tego Sądu sędzia Sądu Rejonowego dopuścił
się oczywistej i rażącej obrazy art. 98 i 423 § 1 k.p.k. a swoim postępowaniem
wyczerpał znamiona zarzucanych mu przewinień służbowych z art. 107 § 1
Prawa o ustroju sądów powszechnych.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał, że jedyną karą dyscyplinarną,
jaką należy wymierzyć obwinionemu, za przypisane mu przewinienia służbowe
powinno być złożenie z urzędu (art. 109 § 1 pkt 5 Prawa o ustroju sądów
powszechnych), gdyż tylko taka kara będzie współmierna do stopnia
przewinienia służbowego.
Odwołanie od wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego złożyli
Minister Sprawiedliwości oraz obwiniony sędzia Sądu Rejonowego.
Obwiniony w odwołaniu zwróconym przeciwko całości wyroku Sądu
pierwszej instancji zarzucił:
1) obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego
wyroku, a mianowicie: naruszenie art. 98 § 3 k.p.k., art. 170 § 3 k.p.k.
i art. 368 k.p.k. przez nie ustosunkowanie się do istotnych wniosków
dowodowych obwinionego zawartych w piśmie z dnia 22 lutego
2003 r., rażące naruszenie art. 7 k.p.k. w zakresie oceny dowodów oraz
naruszenie art. 424 § 1 k.p.k. przez brak oceny dowodów;
2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia
wyrażający się w poczynieniu ustaleń faktycznych bez oparcia w
5
dowodach, przypisaniu obwinionemu w maksymalnym stopniu winy i
natężenia złego zamiaru oraz w przypisaniu mu szkodliwości
społecznej czynu w stopniu znacznym;
3) rażące naruszenie art. 123 § 1 w związku z art. 129 § 3 Prawa o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) przez
nie zamieszczenie w zaskarżonym wyroku uchwały w przedmiocie
obniżenia wynagrodzenia obwinionego w okresie zawieszenia w
czynnościach służbowych.
Obwiniony wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania. Z ostrożności procesowej
obwiniony sędzia, powołując art. 438 pkt 4 k.p.k. w związku z art. 440 k.p.k.
i przy zastosowaniu art. 128 Prawa o ustroju sądów powszechnych – zarzucając
wyrokowi rażącą niewspółmierność kary – wnosił o zmianę orzeczenia w
zakresie kary na jego korzyść przy uwzględnieniu rzeczywistego stopnia
zawinienia oraz szkodliwości społecznej czynu i przy uwzględnieniu
nowelizacji Kodeksu postępowania karnego ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r.
(Dz. U. Nr 17, poz. 155).
Minister Sprawiedliwości w odwołaniu zarzucił rażące naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 123 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych przez nie
orzeczenie w tym wyroku o wysokości obniżenia wynagrodzenia sędziego na
czas zawieszenia go w czynnościach służbowych. Powołując się na powyższe,
wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie o obniżeniu
obwinionemu sędziemu Sądu Rejonowego wynagrodzenia o 50 %.
Zarządzenie z dnia 7 maja 2003 r. odmawiające przyjęcia odwołania
Ministra Sprawiedliwości zostało przez Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny
postanowieniem z dnia 23 czerwca 2003 r., sygn. akt (...) uchylone z prze-
kazaniem sprawy do dalszego postępowania związanego z wniesieniem
odwołania. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy odwołując się
do odpowiedniego stosowania w postępowaniu dyscyplinarnym art. 425 § 1 i 2
6
k.p.k. wyraził stanowisko, że środek odwoławczy można skierować nie tylko
przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w orzeczeniu, ale także przeciwko
rozstrzygnięciu, które nie zostało zamieszczone, choć – zdaniem odwołującego
się – powinno się w nim znaleźć. Sąd nadto podkreślił, iż okoliczność że Sąd
Dyscyplinarny podjął próbę naprawienia błędu przez orzeczenie w przedmiocie
obniżenia wynagrodzenia sędziego uchwałą z dnia 30 kwietnia 2003 r. nie ma
znaczenia w sprawie, gdyż uchwała ta nie ma podstawy prawnej, bowiem ani
przepisy Prawa o ustroju sądów powszechnych, ani też przepisy Kodeksu
postępowania karnego nie przewidują możliwości uzupełnienia wyroku w tym
trybie.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy ustosunkować się do odwołania
obwinionego jako zwróconego przeciwko całości wyroku.
Zarzut obwinionego naruszenia przepisów procesowych, a mianowicie art.
98 § 3 k.p.k., art. 170 § 3 k.p.k. i 368 k.p.k. przez nie ustosunkowanie się do
wniosków dowodowych obwinionego zawartych w piśmie z dnia 22 lutego
2003 r. jest w zasadniczej mierze niezasadny. Obwiniony w piśmie tym zwracał
się między innymi o przeprowadzenie dowodów z dokumentacji Sądu
Rejonowego na okoliczność wielkości wpływu w sprawach K i Ko i ilości
przydzielonych mu do referatu tych spraw. Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny na posiedzeniu w dniu 24 lutego 2003 r. postanowił zwrócić się
do Prezesa tego Sądu Rejonowego o podanie ilości załatwień przez obwinionego
sędziego w sprawach K i Ko w latach 2000 – 2002, a także informacji o
terminach sporządzania uzasadnień wyroków i postanowień w sprawach
wymienionych we wnioskach dyscyplinarnych. O podobną informację zwrócił
się też do drugiego Sądu Rejonowego i dla przeprowadzenia tych dowodów
sprawę odroczył na dzień 8 kwietnia 2003 r. Na rozprawie w dniu 8 kwietnia
2003 r. Sąd przeprowadził dowody z akt personalnych obwinionego sędziego,
7
jak i jego pism powołanych we wniosku z dnia 22 kwietnia 2003 r., oddalił
wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z akt sprawy o sygn. akt (...),
przeprowadził dowód z zeznań świadka, nie ustosunkował się tylko do wniosku
o badanie struktury przydzielonych obwinionemu spraw. Należy jednak
podkreślić, że po przeprowadzeniu postępowania dowodowego strony
oświadczyły do protokółu, że innych wniosków nie zgłaszają. Nie
ustosunkowanie się formalne do jednego z wniosków dowodowych może
wprawdzie stanowić uchybienie wymogom art. 170 § 3 k.p.k., jednakże
naruszenie to nie uzasadnia automatycznie wniosku o uchylenie lub zmianę
zaskarżonego orzeczenia. Dzieje się tak bowiem tylko wówczas, gdy obraza
przepisów postępowania mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, co
jednoznacznie wynika z treści art. 438 pkt 2 k.p.k. Każda obraza przepisów
postępowania, jak podkreśla się w piśmiennictwie, wymaga indywidualnej
oceny okoliczności konkretnego wypadku. W niniejszym wypadku nie można
takiego wpływu stwierdzić szczególnie gdy się weźmie pod uwagę całokształt
materiałów sprawy. Obwiniony nie zaprzeczał, że dopuścił się zwłoki nie tylko
w sporządzaniu uzasadnień wyroków i postanowień, ale również w zakresie
wydawania stosownych zarządzeń, co doprowadziło do przewlekłości
postępowania we wskazanych sprawach, chciał jedynie wykazać że te
zaniedbania były usprawiedliwione. Na wszystkie te okoliczności Sąd
Dyscyplinarny przeprowadził stosowne dowody z dokumentów, jak i zeznań
świadka. Sąd ten ustosunkował się do nich i ustalił, że obciążenie obwinionego
pracą, które wnikliwie rozważył, warunki pracy, kłopoty zdrowotne i
uciążliwość związana z dojazdami do pracy nie mogą usprawiedliwiać
zaniedbań obwinionego sędziego. Wynika to jednoznacznie z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku.
Sąd Dyscyplinarny, wbrew zarzutom podniesionym przez obwinionego nie
dopuścił się błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę
orzeczenia, gdyż poczynił ustalenia mające oparcie w zebranych dowodach, a
8
przy tym nie uchybił zasadzie swobodnej oceny dowodów. Przekonanie o winie
obwinionego Sąd Dyscyplinarny oparł na rozważeniu wszystkich
przeprowadzonych dowodów, z uwzględnieniem zasad logicznego
rozumowania i doświadczenia życiowego, jak i zawodowego. Wbrew zarzutom
obwinionego Sąd Apelacyjny wskazał zaś dlaczego nie uznał za wiarygodne
wyjaśnień obwinionego, co znalazło odzwierciedlenie w stosunkowo obszernym
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Wywody Sądu Dyscyplinarnego są
przekonywujące, nie wykazują błędów natury faktycznej czy logicznej, są
zgodne ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, wobec czego Sąd
Najwyższy w pełni je podziela. Odwołanie obwinionego jest w zasadzie tylko
polemiką z argumentacją Sądu. Obwiniony zarzuca złą wolę, nie tylko
przełożonym, ale także – i to całkowicie gołosłownie – tendencyjność i
manipulację faktami Sądowi Dyscyplinarnemu. Taki sposób polemiki z oceną
dokonaną przez Sąd Dyscyplinarny nie może odnieść skutku.
Dalsze zarzuty podniesione w odwołaniu, co do błędnej oceny stopnia
winy, również nie są zasadne. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny prawidłowo
ocenił stopień winy obwinionego. Sąd ten trafnie podkreślił, że nie odnosiły
skutku prowadzone z obwinionym rozmowy, ani też nie wyciągnął on
wniosków z wyroków zapadłych w pierwszym postępowaniu dyscyplinarnym i
nie zmienił stylu pracy, chociaż w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 czerwca 2002
r., sygn. akt (...) podkreślono brak samodyscypliny, jak i właściwej organizacji
własnej pracy przez obwinionego. Odwołując się do dorobku prawa karnego
należy stwierdzić, że pojęcie winy zawiera dwa elementy składowe: obiektywny
i subiektywny. Element obiektywny oznacza niezgodność zachowania z
obowiązującymi normami postępowania. Element subiektywny dotyczy
stosunku woli i świadomości działającego do swojego czynu. Najkrócej rzecz
ujmując, winę można przypisać tylko wtedy, kiedy istnieją podstawy do
negatywnej oceny zachowania się określonego podmiotu z punktu widzenia obu
tych elementów. Taka sytuacja zachodzi w niniejszym przypadku. Takie
9
zachowanie się obwinionego, który nie podejmując żadnych zmian w zakresie
stylu pracy wskazującym na ewidentny brak samodyscypliny i dopuszczając do
tak rażących przewlekłości zarówno w sporządzaniu uzasadnień wyroków, jak i
postanowień, a także zaniedbując wydawanie stosownych zarządzeń w wyniku
czego doszło do rażących przewlekłości, wskazuje że obejmował swą wolą, jak i
świadomością zarówno znamiona, jak i następstwa swego zachowania. Wina
obwinionego w świetle całokształtu okoliczności nie budzi wątpliwości.
Jeżeli chodzi o stopień społecznej szkodliwości czynów przypisanych
obwinionemu, to wbrew jego zarzutom należy ocenić jako znaczny, jeżeli się
uwzględni kryteria zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe, a więc rodzaj i
charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej szkody (uszczerbek dla
wymiaru sprawiedliwości), sposób i okoliczności popełnionego przewinienia
oraz wagę naruszonych obowiązków podstawowych w pracy sędziego.
Zarzut obwinionego o niewspółmierności kary wymierzonej przez Sąd
Dyscyplinarny również nie jest zasadny. Uwzględniając okoliczności
obciążające obwinionego, wymienione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a
w szczególności brak jakiejkolwiek poprawy po pierwszym ostrzeżeniu, którym
było przeniesienie na inne miejsce służbowe, należy uznać wymiar kary za
zasadny.
Powołanie się w odwołaniu na zmiany stanu prawnego wprowadzone do
Kodeksu postępowania karnego nowelą z dnia 10 stycznia 2003 r. nie może
odnieść żadnego skutku, gdyż zmiana wprowadzona w art. 423 § 1 k.p.k.
wydłużyła termin sporządzenia uzasadnienia wyroków tylko do 14 dni, gdy
zwłoka której dopuścił się obwiniony w sporządzaniu uzasadnień sięgała od
kilku do kilkunastu miesięcy, ponadto nowela nie obowiązywała w okresie
dopuszczenia się przez obwinionego przypisanych przewinień. Wreszcie
powołanie się na art. 11 § 1 k.p.k. nie może być uznane za skuteczne, gdyż
przepis ten nie ma przełożenia na postępowanie dyscyplinarne.
10
Zasadne są częściowo odwołanie obwinionego, jak i odwołanie Ministra
Sprawiedliwości w części w której podnoszą, że wbrew obowiązkowi Sąd
Dyscyplinarny nie orzekł w wyroku o obniżeniu wynagrodzenia obwinionemu
sędziemu na czas zawieszenia w wykonywaniu obowiązków służbowych. W
świetle treści art. 123 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych nie budzi
wątpliwości, że obniżenie wynagrodzenia jest w wypadku orzeczenia kary
złożenia z urzędu obligatoryjne, a więc musi być zawarte w sentencji wyroku
tym bardziej, że wysokość obniżenia podlega stopniowaniu (do 50 %). Wynika
to ze zdania drugiego art. 123 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych w
związku z art. 129 § 3 tego Prawa. Na marginesie należy podnieść, że sanowanie
tego błędu przez podjęcie uchwały z dnia 30 kwietnia 2003 r. było
niedopuszczalne, nie można bowiem w tym trybie „uzupełniać” wyroku, na co
zwrócił swą uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2003 r.
w sprawie o sygn. akt SNO 39/03. Stosowanie odpowiednie art. 420 § 1 k.p.k.
nie mogło mieć zatem zastosowania.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny uznał, że występujące w sprawie
okoliczności uzasadniają obniżenie wynagrodzenia o 30%. W szczególności Sąd
wziął pod uwagę, że wobec obwinionego orzeczono najsurowszą w
postępowaniu dyscyplinarnym karę.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny
orzekł jak w sentencji.