Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 17 września 2003 r.
III SW 147/03
Wpłaty pieniężne niemające charakteru statutowych składek członkow-
skich mogą być gromadzone wyłącznie na rachunku bankowym partii politycz-
nej.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Kazimierz Jaśkowski, Andrzej Kijowski, Jerzy Kwaśniewski, Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 wrześ-
nia 2003 r. skargi Unii Pracy na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 14
lipca 2003 r. w przedmiocie odrzucenia sprawozdania finansowego
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Państwowa Komisja Wyborcza uchwałą z dnia 14 lipca 2003 r. odrzuciła
sprawozdanie Unii Pracy o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kre-
dytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych ze
środków Funduszu Wyborczego za 2002 r. z powodu naruszenia art. 24 ust. 8
ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (jednolity tekst: Dz. U. z
2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.) - przewidującego zakaz gromadzenia środków finan-
sowych poza rachunkiem bankowym, argumentując, iż z II części pkt 2 i pkt 3 oraz
części IV sprawozdania Unii Pracy wynika, że do kasy tej partii przyjęto wpłaty daro-
wizny w łącznej kwocie 4.450,00 zł, a nadto środki pochodzące z działalności własnej
w kwocie 2.280,00 zł oraz środki w kwocie 84.654,00 zł pochodzące ze źródeł nie-
wymienionych w innych częściach sprawozdania (tytułem opłat za uczestnictwo w
Kongresie Unii Pracy), które powinny być przekazane i gromadzone na rachunkach
bankowych tej partii. Po zweryfikowaniu wyjaśnień Unii Pracy, Państwowa Komisja
2
Wyborcza uznała, że łączna kwota przychodów Unii Pracy pozostawiona poza obro-
tem bankowym wyniosła 62.849,00 zł.
W skardze na tę uchwałę Unia Pracy zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art.
24 ust. 8 i art. 38 ust. 2 pkt 3 ustawy o partiach politycznych oraz aktów wykonaw-
czych do tej ustawy wynikające z nienależytego przeprowadzenia postępowania wy-
jaśniającego w sprawie. Skarżąca utrzymywała, iż zakwestionowane kwoty pocho-
dziły „z normalnej działalności statutowej partii politycznej”, jaką jest możliwość gro-
madzenia składek członkowskich poza rachunkiem bankowym w wysokości nieprze-
kraczającej od jednego członka w jednym roku najniższego miesięcznego wynagro-
dzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, pozo-
stawionych w terenowych jednostkach organizacyjnych partii - z przeznaczeniem na
pokrycie wydatków związanych z bieżącą działalnością (art. 26a ustawy). Zakwe-
stionowane wydatki w kwocie 2.120,00 zł (2.280,00 zł z odjęciem kwoty 160,00 zł
przekazanej na rachunki bankowe Unii Pracy) były wykorzystane na nabywanie
przez terenowe organizacje UP druków deklaracji, legitymacji członkowskich i statu-
tów, a także znaczków partyjnych, pobieranych w Biurze Krajowym UP. Wydatkowa-
na kwota stanowiła refundację kosztów wytworzenia tych materiałów ze środków po-
chodzących ze składek członkowskich pozostawionych w terenowych strukturach tej
Partii, a jedynie dokumenty kasowe potwierdzające takie wydatki zostały błędne wy-
kazane w sprawozdaniu jako przychody z działalności własnej Unii Pracy.
Również wydatki przeznaczone na pokrycie kosztów organizacji IX Kongresu
Unii Pracy, ponoszone jednorazowo przez delegatów w wysokości 150 zł, stanowiły
dodatkową składkę członkowską, tzw. „składkę kongresową do kasy Rad Wojewódz-
kich, które winny przekazać uzyskane z tego tytułu kwoty na rachunek Biura Krajo-
wego”, tyle że „część delegatów uchybiła obowiązkowi uiszczenia dodatkowej składki
w odpowiednim terminie” i następnie wpłaty te były przyjmowane już przez dyrektora
Biura Krajowego tej partii, który działał z upoważnienia jej terenowych struktur orga-
nizacyjnych. Wszystkie zebrane w ten sposób kwoty zostały „w całości zadyspono-
wane na bieżącą działalność partyjną dotyczącą organizacji IX Kongresu partii”.
Skarżąca przyznała jedynie, iż odrzucone sprawozdanie „częściowo uchybiało for-
malnym postanowieniom rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r.
poprzez ujęcie nadzwyczajnych składek członkowskich („delegackich”) w nieodpo-
wiedniej części sprawozdania”, co nie prowadziło do zmiany charakteru tych wpłat w
3
rozumieniu art. 26a ustawy, wydatkowanych zgodnie z przeznaczeniem „na pokrycie
opłat kongresowych”.
W odpowiedzi na skargę Państwowa Komisja Wyborcza podtrzymała swoje
stanowisko zawarte w zaskarżonej uchwale, uznając za niezgodne z prawem pozo-
stawienie przez skarżącą poza obrotem bankowym łącznie kwoty 62.849 zł. O nie-
prawidłowym zakwalifikowaniu w sprawozdaniu opublikowanym w Dzienniku Urzę-
dowym RP „Monitor Polski” kwoty 2.120 zł pochodzącej z działalności własnej Unii
Pracy Państwowa Komisja Wyborcza nie miała informacji. Natomiast wydatkowane
na opłaty za uczestnictwo w Kongresie Unii Pracy kwoty 60.729 zł nie miały charak-
teru składek członkowskich wpłacanych do kasy partii, o których mowa w art. 26a
ustawy.
W uzupełnieniu skargi powtórzono twierdzenia o omyłkowym zakwalifikowaniu
w odrzuconym sprawozdaniu zakwestionowanych środków finansowych, które sto-
sownie do dyspozycji art. 26 a ustawy nie podlegały obowiązkowi gromadzenia na
rachunkach bankowych. Skarżąca wnosiła o przesłuchanie swoich pełnomocników
przed rozstrzygnięciem sprawy na posiedzeniu.
Sąd Najwyższy uznał, że zawarte w skardze zarzuty nie dają podstaw praw-
nych do jej uwzględniania. Wstępnie Sąd Najwyższy przyjął, że nie było potrzeby
wyznaczania rozprawy w celu przesłuchania pełnomocników skarżącej, albowiem jej
stanowisko zostało wyjaśnione szczegółowo i obszernie w skardze oraz jej uzupeł-
nieniu. Sprowadza się ono do twierdzenia o omyłkowym ujęciu zakwestionowanych
środków pieniężnych w niewłaściwych rubrykach sprawozdania finansowego, pod-
czas gdy charakter zgromadzonych kwot wskazywał, iż w rzeczywistości stanowiły
one należności pochodzące ze składek członkowskich w wysokości nieprzekraczają-
cej od jednego członka w jednym roku najniższego miesięcznego wynagrodzenia za
pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, pozostawionych
w terenowych jednostkach organizacyjnych partii - z przeznaczeniem na pokrycie
wydatków związanych z bieżącą działalnością, które nie podlegały obowiązkowi
gromadzenia środków pieniężnych przez partię polityczną na rachunkach bankowych
(art. 26a ustawy). W ocenie Sądu Najwyższego kwota 2.280 zł (po zweryfikowaniu
zakwestionowana kwota 2.120 zł), która pochodziła ze sprzedaży egzemplarzy pro-
gramu i statutu oraz przedmiotów symbolizujących partię została prawidłowo okre-
ślona w sprawozdaniu jako środki pieniężne pochodzące z działalności własnej w ro-
zumieniu art. 27 ustawy, ale po przedłożonych wyjaśnieniach skarżącej mogła być
4
uznana nie jako dochód skarżącej partii, ale jako wydatek sfinansowany przez jej te-
renowe struktury organizacyjne ze składek członkowskich niepodlegających groma-
dzeniu na rachunkach bankowych - z przeznaczeniem na pokrycie wydatków zwią-
zanych z bieżącą działalnością, zwłaszcza że materiały te były następnie nieodpłat-
nie przekazywane członkom organizacji bądź zachowywane dla innych jej potrzeb
własnych.
Podobna ocena nie jest natomiast możliwa w odniesieniu do tzw. opłat za
uczestnictwo w IX Kongresie Unii Pracy, które w bezpodstawnym przekonaniu skar-
żącej pochodziły jakoby z dodatkowej składki członkowskiej. Przeczą temu następu-
jące okoliczności. Potrzeba zebrania tzw. „opłat kongresowych” w jednorazowej ko-
cie 150 zł za każdego delegata na IX Kongres Unii Pracy wynikała z pisma z dnia 24
kwietnia 2002 r. dyrektora Biura Krajowego UP, tyle że wpłaty te miały być przeka-
zane na konto Unii Pracy w terminie do 30 kwietnia 2002 r. „z dopiskiem opłata kon-
gresowa z woj....”, a zatem już w trafnej ocenie organizatora tej akcji spodziewane z
tego tytułu wpłaty były objęte obowiązkiem gromadzenia na rachunku bankowym
skarżącej. Przeciwko możliwości kwalifikowania tych jednorazowych „opłat kongre-
sowych” jako „dodatkowych” składek członkowskich przemawiają regulacje statutowe
skarżącej dotyczące tego rodzaju składek. Zgodnie z art. 67 pkt 1-3 statutu skarżącej
źródłami powstawania majątku UP są między innymi podstawowa składka człon-
kowska, składka członkowska i dodatkowa składka członkowska, tyle że tzw. dodat-
kowa składka członkowska nie jest rodzajem jednorazowej i nadzwyczajnej „opłaty
kongresowej” od delegatów na Kongres UP, ale ma charakter stały i periodyczny, al-
bowiem jest ustalana w skali miesięcznej - i to jedynie dla wszystkich jej posłów i se-
natorów, a także wszystkich radnych sejmiku wojewódzkiego oraz wszystkich rad-
nych powiatów i gmin - przez odpowiednie organy UP, wśród których art. 67 ust. 5
statutu nie wymienia dyrektora Biura Krajowego UP. Nie było zatem prawnych (sta-
tutowych) podstaw do kwalifikowania jednorazowych „opłat kongresowych” w kwocie
150 zł pobieranych jedynie od delegatów na IX Kongres jako kwot pochodzących z
periodycznych wpłat comiesięcznych dodatkowych składek członkowskich pobiera-
nych od członków skarżącej legitymujących się statusem posła, senatora lub radne-
go. Oznacza to, że zbieranie od członków partii politycznej wpłat pieniężnych nie-
mających charakteru statutowych składek członkowskich jest dopuszczalne wyłącz-
nie na rachunkach bankowych struktur organizacyjnych danej partii. Natomiast ze-
brane poza obrotem bankowym „opłaty kongresowe” nie uchylały się spod ustawo-
5
wego obowiązku gromadzenia tych środków pieniężnych przez skarżącą w obrocie
bankowym (art. 26a ustawy). Przepis ten ma naturę bezwzględnie obowiązującą, a
przeto wyklucza uznanie zasadności podejmowanych przez skarżącą prób dokony-
wania wykładni rozszerzającej przewidzianej w nim ograniczonej ustawowej do-
puszczalności gromadzenia poza obrotem bankowym innych środków pieniężnych
niż limitowane kwoty pochodzące wyłącznie ze składek członkowskich pozostawio-
nych w terenowych jednostkach organizacyjnych partii - z przeznaczeniem na pokry-
cie wydatków związanych z bieżącą działalnością. W takich okolicznościach sprawy -
w zakresie pozostawionej poza obrotem bankowym kwoty 60.279 zł z tytułu zebra-
nych tzw. „opłat kongresowych” - Sąd Najwyższy potwierdził naruszenie przez skar-
żącą obowiązku prawnego, o którym mowa w art. 24 ust. 8, co prowadziło do odpo-
wiadającego prawu odrzucenia sprawozdania finansowego Unii Pracy za 2002 r.
przez Państwową Komisję Wyborczą na podstawie art. 38a ust. 1 pkt 3 i art. 38a ust.
2 pkt 3 ustawy o partiach politycznych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 516 k.p.c. w związku z art. 34b ust. 2 i 3 i art. 38b ustawy.
========================================