Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 1 października 2003 r.
III SW 152/03
Nie następuje zbycie należących do partii politycznej składników mająt-
ku (art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.), gdy dokonuje ona czynności
prawnej zobowiązującej (sprzedaż bez przeniesienia własności) i nie pozbywa
się definitywnie tych składników.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza (sprawozdawca), Andrzej Kijowski, Jerzy Kwaśniewski, Maria Tyszel,
Barbara Wagner, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 paździer-
nika 2003 r. skargi Polskiego Stronnictwa Ludowego na uchwałę Państwowej Komisji
Wyborczej z dnia 11 sierpnia 2003 r. w przedmiocie odrzucenia sprawozdania finan-
sowego.
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Uchwałą z dnia 11 sierpnia 2003 r. Państwowa Komisja Wyborcza postano-
wiła odrzucić sprawozdanie Polskiego Stronnictwa Ludowego o źródłach pozyskania
środków finansowych, w tym kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o
wydatkach poniesionych ze środków Funduszu Wyborczego w 2002 r. z powodu na-
ruszenia art. 24 ust. 4 ustawy o partiach politycznych przez pozyskanie dochodów z
majątku pochodzących z innych źródeł, niż wymienione w tym przepisie. W uzasad-
nieniu uchwały Państwowa Komisja Wyborcza podała, że Polskie Stronnictwo Ludo-
we w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. uzyskało „przycho-
dy/wpływy” w łącznej kwocie 107.921.536,16 zł. Kwota przychodów podana w spra-
wozdaniu o źródłach pozyskania środków finansowych ogłoszonym w Dzienniku
2
Urzędowym RP „Monitor Polski” Nr 31, poz. 415 wynosi 109.92.91,99 zł i została
skorygowana w postępowaniu przed Państwową Komisją Wyborczą z powodu po-
myłek i błędów rachunkowych. 89% przychodów tej partii pochodzi ze sprzedaży
składników majątkowych. Partia złożyła Komisji 72 wypisy aktów notarialnych, w tym
68 dotyczących czynności , w których jej kontrahentem, określonym jako nabywca,
była Fundacja Rozwoju z siedzibą w Warszawie wykazująca związki personalne z
kierownictwem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Pozostałe 4 akty notarialne doty-
czyły sprzedaży zdziałanych na rzecz innych podmiotów. Odnośnie do czynności
zdziałanych na rzecz Fundacji Rozwoju, określanych jako sprzedaż, Państwowa
Komisja Wyborcza ustaliła, że 68 umów zawartych od 17 października 2002 r. do 31
grudnia 2002 r. nie spowodowało zbycia nieruchomości. Są to umowy zobowiązujące
do przeniesienia własności, jednakże dopiero w przyszłości - za 10 lat. Nie są to za-
tem umowy zbycia, o jakich mowa w art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycz-
nych. Umowy te stanowią - w ocenie Państwowej Komisji Wyborczej - źródło pozy-
skania dochodu z majątku bez zbycia praw przysługujących Polskiemu Stronnictwu
Ludowemu do tego majątku. Dochody te mają postać rozłożonych w czasie rat na
poczet ceny przyszłego zbycia określonych składników majątkowych. Nie można ich
zaliczyć do rodzajów dochodów, jakie partia może osiągać zgodnie z art. 24 ust.4
ustawy o partiach politycznych (zawierającym wyczerpujące określenie rodzajów do-
chodów, jakie partia może uzyskiwać ze swego majątku). Należności Polskiego
Stronnictwa Ludowego z tych 68 umów powstały w 2002 r., a terminy ich zapłaty zo-
stały rozłożone na 10 lat. Zgodnie z zasadami rachunkowości wyrażonymi w art. 6
ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (jednolity tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.), w księgach rachunkowych danego roku obrotowego
należy ująć wszystkie osiągnięte w tym roku przychody, którymi zgodnie z art. 3 pkt
30 tej ustawy jest uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzy-
ści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia warto-
ści aktywów, zdefiniowanych w punkcie 12 tego artykułu jako kontrolowane przez
jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku
przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści eko-
nomicznych. Respektując te zasady, Polskie Stronnictwo Ludowe potraktowało na-
leżności powstałe w 2002 r. na skutek zawarcia tych 68 umów, jako przychody z tego
roku i uwzględniło je w sprawozdaniu o źródłach pozyskania środków finansowych w
2002 r.
3
Państwowa Komisja Wyborcza, dokonując oceny sprawozdania finansowego
Polskiego Stronnictwa Ludowego, stwierdziła, że pozyskane od Fundacji Rozwoju w
2002 r. należności są pozyskanymi przez partię w 2002 r. dochodami z majątku, in-
nymi niż określone w art. 24 ust. 4 ustawy o partiach politycznych, co zgodnie z art.
38a ust. 2 pkt 4 tej ustawy jest podstawą do odrzucenia sprawozdania.
Polskie Stronnictwo Ludowe wniosło skargę na postanowienie Państwowej
Komisji Wyborczej w przedmiocie odrzucenia sprawozdania, zarzucając mu naru-
szenie art. 38a ust. 1 pkt 3 oraz ust. 2 pkt 4 w związku z art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy z
dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych przez błędną wykładnię i niewłaści-
we zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że w pojęciu „dochody z majątku po-
chodzące ze zbycia należących do partii politycznej składników majątkowych” (art.
24 ust. 1 pkt 3 ustawy o patiach politycznych) nie mieszczą się świadczenia pie-
niężne, do których otrzymania partia polityczna uprawniona jest na podstawie za-
wartej w formie aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości, w której strony,
stosownie do art. 155 § 1 i art. 157 § 2 k.c., zobowiązały się zawrzeć w określonym
przez nie terminie porozumienie obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłocz-
ne przejście własności, które to świadczenia mają być spełnione w terminach ozna-
czonych w akcie notarialnym następujących w okresie między wydaniem nierucho-
mości a zawarciem porozumienia, o którym mowa w art. 157 § 2 k.c., a także w
przyjęciu, że w pojęciu „pozyskiwania środków z innych źródeł niedozwolonych” (art.
38a ust. 2 pkt 4 ustawy o partiach politycznych) mieści się również taka sytuacja, w
której partia polityczna nie otrzymała w danym roku, którego dotyczy sprawozdanie,
świadczenia pieniężnego, gdyż termin spełnienia tego świadczenia został oznaczony
w akcie notarialnym i przypada dopiero na lata następne, a Państwowa Komisja Wy-
borcza nie uznała tych świadczeń za dochody, o których mowa w art. 24 ust. 4
ustawy o partiach politycznych. Polskie Stronnictwo Ludowe wniosło o uznanie skargi
za zasadną.
W uzasadnieniu skargi Polskie Stronnictwo Ludowe podniosło, że tylko cztery
spośród umów zawartych przez nie z Fundacją Rozwoju zawarte zostały po 31 paź-
dziernika 2002 r., a więc w okresie obowiązywania art. 24 ust. 4 ustawy o partiach
politycznych w obecnym brzmieniu. Przepis ten „z przyczyn oczywistych” nie może
więc stanowić wzorca dla prawnej oceny dochodów pozyskiwanych na podstawie
umów sprzedaży zawartych przed 1 listopada 2002 r. Z tytułu umów zawartych po tej
4
dacie nie wpłynęły na rachunek PSL w 2002 r. żadne kwoty, gdyż terminy spełnienia
świadczeń pieniężnych przypadały dopiero na lata następne. Zakwestionowane
przez Państwową Komisję Wyborczą umowy charakteryzują się tym, że nieruchomo-
ści zostały wydane nabywcy, który uzyskał prawo pobierania korzyści. Cena nie zo-
stała zapłacona, a własność nie została przeniesiona. Nabywcy przysługuje roszcze-
nie o złożenie oświadczenia woli przez zbywcę, które to roszczenie może być ujaw-
nione w księdze wieczystej. Zbywcy będą wprawdzie przysługiwały atrybuty prawa
własności, ale będzie mógł je realizować jedynie wtedy, gdy nabywca nie wykona
obowiązków nałożonych na niego umowami zobowiązującymi do przeniesienia wła-
sności. Partia polityczna, zbywając należące do niej składniki majątkowe może sko-
rzystać ze wszystkich rozwiązań cywilnoprawnych, dotyczących zbywania majątku,
jeśli tylko zbywanie to nie dokonuje się w ramach działalności gospodarczej. Przepis
art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycznych winien być wykładany zgodnie z
konstytucyjną zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Nie można
więc (zdaniem skarżącego) znajdować w nim treści, które nie są konieczne dla reali-
zacji zasad i wartości, o których mowa w art. 11 i 13 Konstytucji. W art. 24 ust. 4 pkt
3 ustawy o partiach politycznych ustawodawcy chodziło o to, aby to, co określa jako
„dochody z majątku”, wykazywało ścisły związek z transakcją, której treścią jest
przesunięcie określonych aktywów z majątku partii politycznej do majątku jej kontra-
henta. Termin normatywny „zbycie składników majątkowych” zawarty w dyspozycji
art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycznych może oznaczać także zespół
(kilka) czynności prawnych skutkujących przeniesieniem własności składnika mająt-
kowego. Tym samym - w ocenie skarżącego - dochód ze zbycia składników mająt-
kowych partii politycznych oznacza dochód ze wszystkich czynności prawnych i zda-
rzeń związanych z przeniesieniem własności danego składnika majątkowego. Także
wykładnia celowościowa i funkcjonalna art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycz-
nych uzasadnia twierdzenie, że dochodem ze zbycia składnika majątkowego są
wszystkie dochody związane z przeniesieniem jego własności (w tym zaliczki, za-
datki, przedpłaty), a nie tylko dochody związane z czynnością prawną, która bezpo-
średnio wywiera skutek rozporządzający i powoduje przejście własności składnika
majątkowego. W 2002 r. Polskie Stronnictwo Ludowe nie otrzymało żadnej kwoty z
tytułu zakwestionowanych umów, a zatem w 2002 r. nie nastąpiło żadne zdarzenie
prawne, które może być w odniesieniu do Polskiego Stronnictwa Ludowego uznane
za „inne źródło niedozwolone” pozyskiwania środków w rozumieniu art. 38a ust. 2 pkt
5
4 in fine ustawy o partiach politycznych. Skarżący podniósł, że Państwowa Komisja
Wyborcza wydała postanowienie po terminie oznaczonym w art. 38a ust. 1 ustawy o
partiach politycznych.
W odpowiedzi na skargę Państwowa Komisja Wyborcza podniosła, że jej zda-
niem, „zbycie”, o którym mowa w art.. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycznych,
jest rozporządzeniem, którego celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie
prawa majątkowego (własności). W umowach zawartych z Fundacją Rozwoju nie
doszło do przeniesienia własności nieruchomości, a jedynie do zaciągnięcia zobo-
wiązania przeniesienia własności pod warunkiem dokonania określonych wpłat na
rzecz partii, a w niektórych umowach pod dodatkowym warunkiem uzyskania przez
PSL prawa wieczystego użytkowania nieruchomości oraz z zastrzeżeniem 10-letnie-
go terminu. Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej, nie nastąpiło więc zbycie
składnika majątku, a powstał dochód wykazany w sprawozdaniu finansowym.
Umowy zawarte z Fundacją Rozwoju zawierają postanowienia pozwalające Polskie-
mu Stronnictwu Ludowemu na odstąpienie od umowy, jeżeli Fundacja opóźni się z
zapłatą którejkolwiek raty ceny. Państwowa Komisja Wyborcza podniosła, że jej zda-
niem termin na przyjęcie bądź odrzucenie sprawozdania jest terminem instrukcyj-
nym, a do jego przekroczenia przyczyniło się Polskie Stronnictwo Ludowe dokonując
zmian i korekt w złożonym sprawozdaniu, a nadto zaistniała konieczność wyjaśniania
niektórych okoliczności związanych ze sprawozdaniem. Państwowa Komisja Wybor-
cza dołączyła do odpowiedzi na skargę akta sprawy zawierające zaskarżoną
uchwałę oraz sprawozdanie i jego dwie poprawione wersje dołączane przez Stron-
nictwo do korespondencji nadsyłanej do Państwowej Komisji Wyborczej, opinię bie-
głego rewidenta, złożone przez skarżącego dokumenty dotyczące nieruchomości
sprzedanych Fundacji Rozwoju i akty notarialne umów sprzedaży, odpis z rejestru
fundacji i dwa artykuły zamieszczone w dzienniku „Rzeczpospolita”.
Polskie Stronnictwo Ludowe złożyło pismo procesowe, w którym podało, że
jedna z umów zawartych z Fundacją Rozwoju została rozwiązana „bezzwłocznie po
tym kiedy okazało się, że warunek ziścić się nie może”, przy czym partia nie otrzy-
mała z tytułu tej umowy żadnych „spłat”. Do pisma dołączone zostały trzy opinie
podpisane przez czterech profesorów prawa dla potwierdzenia zasadności stanowi-
ska skargi w kwestii interpretacji art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycznych.
Państwowa Komisja Wyborcza podtrzymała swe stanowisko, podnosząc, że z
treści wszystkich umów zawartych z Fundacją Rozwoju wynika, że ich celem nie było
6
przeniesienie własności to jest zbycie, lecz przeniesienie posiadania czyli uzyskiwa-
nia nadal dochodów z czynszów za wynajmowanie tego majątku pobieranych za po-
średnictwem Fundacji. „Raty ceny sprzedaży” są w istocie dochodami, których źró-
dłem jest wynajmowanie nieruchomości stanowiących nadal własność Stronnictwa.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła sprawozdanie Polskiego Stronnictwa
Ludowego na podstawie art. 38a ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o par-
tiach politycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.), uznawszy,
że partia ta w 2002 roku, za który złożyła sprawozdanie, pozyskała środki finansowe
z niedozwolonych źródeł w rozumieniu tego przepisu. Za niedozwolone źródło uznała
bowiem czynności prawne zdziałane przez partię z Fundacją Rozwoju, które w oce-
nie Komisji, nie mogą być zakwalifikowane jako zbycie składników majątku partii.
Czynności te - umowy sprzedaży - dotyczyły nieruchomości należących do partii. Je-
dynym dopuszczalnym sposobem (w świetle art. 24 ust. 4 ustawy o patiach politycz-
nych ) uzyskania dochodu z tego składnika majątku było jego zbycie. Skarga partii
zawiera polemikę ze stanowiskiem Państwowej Komisji Wyborczej z przedstawie-
niem odmiennej interpretacji wskazanych przepisów ustawy o partiach politycznych.
Ponieważ stan faktyczny sprawy nie był sporny, rozpoznanie skargi sprowadzało się
do dokonania wykładni dwóch pojęć użytych w ustawie o partiach politycznych : po-
jęcia „zbycie” i pojęcia „pozyskanie środków finansowych”. Pojęcia te nie zostały w
ustawie zdefiniowane.
Analizowany przepis art. 24 ustawy został w poważnym stopniu zmieniony w
2001 r. (ustawą z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczy-
pospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr, 46 poz.499).
Równolegle z wprowadzeniem subwencjonowania partii z budżetu państwa wprowa-
dzono katalog dopuszczalnych sposobów osiągania dochodów z majątku partii. W
ustępie 4 podano, że partia może osiągnąć dochód ze zbycia należących do niej
składników majątku. W odniesieniu do nieruchomości jest to jedyny dopuszczalny
sposób osiągania dochodu, nie jest dopuszczalnym sposobem pobieranie pożytków,
także cywilnych. Trzeba przy tym podkreślić, że przepis ten miał wyjątkowo długi
okres vacatio legis, wszedł w życie dopiero 1 listopada 2002 r. Ustawodawca pozo-
7
stawił partiom długi czas (około półtora roku) na dostosowanie finansów do nowej
regulacji prawnej.
Zgodnie z przyjętymi regułami wykładni, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie
o rozumienie zwrotu „zbycie” należy rozpocząć od wykładni językowo-logicznej. Zna-
czenie prawne używanych w aktach prawnych zwrotów nie powinno w miarę możno-
ści odbiegać od ich rozumienia w zwykłym, potocznym użyciu. Zbyciem nazywa się
przeniesienie, najczęściej odpłatne, rzeczy lub prawa na rzecz innego podmiotu. Do
istotnych cech takiej czynności należy niewątpliwie jej ostateczność. W zwykłym, ję-
zykowym rozumieniu nie sposób mówić o zbyciu wówczas, gdy nie mamy do czynie-
nia z ostatecznym, definitywnym pozbyciem się jakiegoś składnika majątku. Na grun-
cie wykładni językowej nie ma podstaw do nadawania takiego znaczenia interpreto-
wanemu zwrotowi, które ograniczałoby jego rozumienie do określonej umowy lub
czynności. Nieuprawnione byłoby zatem twierdzenie, że zbycie oznacza wyłącznie
sprzedaż. Chodzi jednakże o takie zadysponowanie, które nie pozwala na powrót
danego składnika majątku do zbywającego. W warstwie językowej synonimem zby-
cia jest bowiem pozbycie się tego, co do danego podmiotu należy.
Wypełnienie treścią normatywną interpretowanego ustawowego zwrotu wy-
maga w rozważanym przypadku sięgnięcia do wykładni systemowej. Występuje on w
ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jednolity tekst:
Dz.U. z 2000 r Nr 46, poz.453 ze zm.). W odniesieniu do rozpatrywanej skargi jest
przy tym istotne to, że w tej ustawie - jak na to wskazuje już jej nazwa - odnosi się to
pojęcie do nieruchomości. O zbyciu (zbywaniu) nieruchomości jest mowa w przepi-
sach regulujących prawo pierwszeństwa w nabyciu (art. 34) oraz zbywanie bezprze-
targowe (art. 37). Na tle tych przepisów rozumienie „zbycia” wzbudziło kontrowersje,
zwłaszcza gdy chodzi o powstanie prawa pierwszeństwa. W piśmiennictwie odno-
szącym się do instytucji zbycia w rozumieniu tej ustawy podnoszono, że przez zbycie
należy rozumieć czynność prawną rozporządzającą. Taki pogląd przedstawiali M.
Nazar („Sprzedaż lokali z gminnego zasobu nieruchomości”, Rejent 1998 nr 12, s.
139) i W. Nalaskowski („Zbycie nieruchomości - różne formy obrotu”, Przegląd Są-
dowy 2002 nr 7-8, s. 190- 192). Czynności prawne zobowiązujące nie mogą być
uznane za spełniające konieczne cechy zbycia. Natomiast na tle Kodeksu cywilnego
i ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z
1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu
Najwyższego również znalazły się wypowiedzi analizujące pojęcie „zbycie”. I tak w
8
wyroku z dnia 25 lutego 1999 r. (K 23/98 OTK 1999 nr 2, poz. 103) Trybunał Kon-
stytucyjny jako zbycie określił rozporządzenie prawem (do lokalu) obejmujące
wszystkie formy przenoszenia praw majątkowych występujących na gruncie prawa
cywilnego (w tym również prawa rodzinnego), a przede wszystkim sprzedaż prawa
do lokalu. Akcent w tej wypowiedzi położony został na rozporządzenie prawem. Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 1986 r. ( II CR 36/86 OSNC 1987 z. , poz. 83)
wskazał, że zbycie spółdzielczego prawa do lokalu jest czynnością prawną rozporzą-
dzającą, u podstaw której leży zawsze bądź umowa zobowiązująca (sprzedaż, za-
miana, darowizna), bądź inne zdarzenie. Z przedstawionych poglądów judykatury i
doktryny wynika, że jako zbycie nie może być traktowana czynność prawna zobowią-
zująca. Rozporządzenie należy do istoty pojęcia zbycia. W piśmiennictwie wyrażony
został też pogląd, iż ustanowienie wieczystego użytkowania nie może być uznane za
zbycie nieruchomości, nie jest synonimem zbycia w „języku etnicznym” (W. Nala-
skowski op.cit.). Jak wiadomo, ustanowienie wieczystego użytkowania prowadzi do
daleko idącego ograniczenia prawa własności. Okoliczności faktyczne związane ze
sposobem zadysponowania majątkiem przez Polskie Stronnictwo Ludowe są o tyle
podobne do ustanowienia wieczystego użytkowania, że również doszło w wyniku
umów zawartych z Fundacją Rozwoju do przeniesienia na jej rzecz większości praw
składających się na prawo własności, poza samą własnością. Można zatem bronić
poglądu, że w przypadku prawa własności, nie mamy do czynienia z jego „zbyciem”
w razie nawet najbardziej istotnego ograniczenia lub obciążenia, czyli „zbycia” więk-
szości atrybutów tego prawa w drodze czynności prawnej.
Powyższe rozważania prowadzą do następujących wniosków. Zastosowanie
wykładni językowo-logicznej i zastosowanie wykładni systemowej pozwala na skon-
struowanie takiego rozumienia pojęcia „zbycie” użytego w art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy
o partiach politycznych, zgodnie z którym cechą konieczną tego pojęcia jest defini-
tywność przeniesienia prawa, a czynność prawna zbycia nie może być czynnością
jedynie zobowiązującą, zbycie może być dokonane tylko w drodze czynności prawnej
rozporządzającej. Umowy sprzedaży zawarte między Polskim Stronnictwem Ludo-
wym a Fundacją Rozwoju nie doprowadziły do zbycia składników majątku należą-
cych do tej partii w rozumieniu art. 24 ust. 4 pkt 3 ustawy o partiach politycznych.
Sprzedaż nieruchomości bez przeniesienia ich własności na nabywcę nie jest czyn-
nością prawną rozporządzającą, nie doszło zatem do zbycia prawa stanowiącego
składnik majątku, a jedynie do jego ograniczenia, co nie jest wystarczające. Zagwa-
9
rantowanie kupującemu prawa żądania przeniesienia na niego własności nierucho-
mości pozbawione jest istotnego znaczenia, gdyż Polskie Stronnictwo Ludowe z ła-
twością może odstąpić od zawartej umowy, gdy Fundacja spóźni się z płatnością któ-
rejkolwiek z ustalonych rat. Nie można więc powiedzieć, że dokonana czynność w
definitywny sposób pozbawia partię należącego do niej składnika majątku.
Przyjętemu rozumieniu wykładanego przepisu nie sprzeciwia się też wzgląd
na jego funkcję. Przeciwnie, zastosowanie wykładni funkcjonalnej wzmacnia przeko-
nanie o jego słuszności. Wbrew temu, co podnosi skarżący, norma zawarta w art. 24
ustawy o partiach politycznych ma nie tylko służyć jawności finansowania partii, za-
gwarantowanej konstytucyjnie. Wydaje się, że temu celowi służą w większym stopniu
inne przepisy ustawy. Ograniczenie sposobów osiągania dochodów z majątku partii
ma na celu przede wszystkim zapewnienie prawidłowego funkcjonowania demokra-
tycznych instytucji państwa. Partie uczestniczą w wyborach, wchodzą w skład władzy
ustawodawczej, tworzą organa władzy wykonawczej, ich związki ze sferą działalno-
ści gospodarczej muszą więc podlegać ograniczeniom dla unikania powstania
choćby pozorów związków korupcjogennych. Korupcja stała się bowiem jednym z
najpoważniejszych zagrożeń dla demokracji. Przeciwdziałaniu zagrożeniom korup-
cyjnym służy nie tylko jawność finansowania partii politycznych, ale i limitowanie ich
aktywności gospodarczej. Stąd też nie sprzeciwia się funkcji przepisu art. 24 ustawy
o partiach politycznych przedstawione rozumienie użytego w tym przepisie pojęcia
„zbycie”.
Polskie Stronnictwo Ludowe nie zbyło składników swego majątku w 2002 r.
Pozostaje więc do rozstrzygnięcia, czy w roku objętym sprawozdaniem pozyskało
środki finansowe ze źródeł niedozwolonych, czyli z takiego zadysponowania nieru-
chomościami, które nie może być uznane za ich zbycie, skoro w 2002 r. nie uzyskało
od Fundacji Rozwoju żadnych kwot z tytułu zawartych umów, żadne kwoty nie były w
tym roku wymagalne. Dla udzielenia twierdzącej odpowiedzi na tak postawione pyta-
nie wystarcza w zasadzie fakt, że sama partia wykazała w złożonym przez siebie
sprawozdaniu sumy, na które opiewały umowy jako środki finansowe uzyskane w
2002 r. Za sprawozdanie może być uznana tylko ta jego wersja, która została złożo-
na w określonym ustawowo terminie i opublikowana w Monitorze Polskim, zgodnie z
dyspozycją ustawową. Można uznać za dopuszczalne jedynie prostowanie oczywi-
stych omyłek w późniejszym terminie. Nie może być natomiast uznane za dopusz-
czalne składanie kolejnej wersji sprawozdania, różniącej się od opublikowanej o po-
10
nad 90 milionów złotych w kwocie przedstawionej jako pozyskane w danym roku
środki finansowe. Takie sprostowane „sprawozdanie” pozbawione jest jakiegokolwiek
znaczenia prawnego. Skarżący podnosi, że wykazał w sprawozdaniu całość kwot, na
jakie opiewały umowy zawarte z Fundacją dla zachowania wymagań przewidzianych
w ustawie o rachunkowości. Jest to rozumowanie godne aprobaty. Nie można bo-
wiem uznać za usprawiedliwione takie rozumienie pojęcia środki finansowe użytego
w ustawie o partiach politycznych, które pozostawałoby w sprzeczności z zasadami
rachunkowości obowiązującymi partie. Nie można - inaczej tę kwestię ujmując -
przyjąć, że środki ujęte w księgach rachunkowych partii nie są środkami, które ona
pozyskała. Jawność finansowania partii politycznych polega między innymi na precy-
zyjnych zasadach prowadzenia jej księgowości. Uzasadnia to wniosek, że te kwoty,
które są zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości uznawane za przychód, i jako
takie przypisywane w księgach rachunkowych partii, są jednocześnie środkami pozy-
skanymi w danym roku. Odmienne rozumowanie prowadziłoby do efektów niemoż-
liwych do zaakceptowania. Jawność finansowania partii, o której jest mowa w art. 11
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, byłaby fikcją wówczas, gdyby można było te
same kwoty umieszczać w księgach w danym roku, a w innym roku wykazywać w
sprawozdaniu o źródłach pozyskania środków finansowych. Rozumowanie przed-
stawione w skardze mogłoby być zrozumiane jako prowadzące do wniosku o
sprzeczności z ustawą sposobu finansowania Polskiego Stronnictwa Ludowego w
innym ujęciu. Jak wynika z dołączonych aktów notarialnych Stronnictwo to sprzedało
co najmniej jedną nieruchomość stanowiącą jej siedzibę (chodzi o prawa do nieru-
chomości położonej w Warszawie przy ul. Grzybowskiej 4). Od czasu zawarcia
umowy, a zatem również w 2002 r., jak należy domniemywać, Polskie Stronnictwp
Ludowe nadal korzystała z tej nieruchomości chociażby dla własnych potrzeb. Jeżeli
rozliczenie z tego tytułu mieści się w skalkulowaniu ustalonych w umowie „rat”, to
również dotyczą one 2002 r., chociaż są płatne w roku następnym.
Podnoszony w skardze argument odnoszący się do zgodności z prawem
umów zawartych przed 1 listopada 2002 r. nie może mieć znaczenia dla rozstrzy-
gnięcia skargi. Przede wszystkim nie jest sporne, że część umów zawarta została po
tej dacie, a to już wystarcza do oddalenia skargi. Data zawarcia umów, w szczegól-
ności to, czy sprzedaż miała miejsce przed wejściem w życie znowelizowanego
przepisu art. 24 ust. 4 ustawy o partiach politycznych, zdaniem Sądu Najwyższego,
nie ma istotnego znaczenia. Nie same umowy bowiem muszą odpowiadać ustawo-
11
wemu pojęciu czynności zbycia. Istotne jest, że po wejściu w życie nowelizacji, czyli
po 1 listopada 2002 r., niedozwolone było osiąganie z nieruchomości stanowiących
składnik majątkowy partii dochodów innych niż pochodzące z ich zbycia, bez
względu na to, kiedy powstało źródło tych dochodów. Ustawodawca limitując źródła
dochodów właśnie dlatego przewidział tak długi okres dostosowawczy, by, jak już
powiedziano, partie dostosowały swe finanse do nowej regulacji prawnej. W dacie
zawierania wszystkich umów przepis art. 24 ustawy o partiach politycznych był już
składnikiem treści ustawy, jedynie nie wszedł jeszcze w życie. Partia zawierając
umowy tuż przed wejściem w życie przepisu musiała się liczyć z tym, że dochód, któ-
rego źródłem będą te umowy, będzie podlegał rygorom znowelizowanej ustawy.
Przeciwne rozumowanie mogłoby doprowadzić do aprobaty osiągania przez partie
dochodów z najmu po 1 listopada 2002 r., jeżeli umowy najmu zawarte były przed tą
datą. Takie rozumowanie w oczywisty sposób stawiałoby pod znakiem zapytania
sens nowelizacji.
Z powyższych względów skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 38b w
związku z art. 34b ust. 2 i 3 ustawy o partiach politycznych.
========================================