Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 października 2003 r.
II UK 101/03
Usunięcie art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) z porządku prawnego, wynikające z wyroku Try-
bunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, nie ma wpływu na
legitymację bierną pracodawcy, pozwanego o ustalenie, że wypadek przy pracy
miał miejsce w okolicznościach niepozbawiających pracownika prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 października 2003 r.
sprawy z powództwa Krystyny S. przeciwko „O.” Spółce Akcyjnej Oddziałowi Hotele
„W.-M.” w W. o ustalenie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 23 stycznia 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Wrocławia- Śród-
mieście uwzględnił powództwo Krystyny S. przeciwko pozwanej Spółce Akcyjnej „O.”
Oddział Hotele „W.-M.” w W. i ustalił, że w dniu 9 maja 1996 r. uległa wypadkowi przy
pracy, wywołanemu przyczyną zewnętrzną.
W apelacji, opartej na zarzucie sprzeczności istotnych ustaleń Sądu pierwszej
instancji z treścią materiału dowodowego i niewłaściwego zastosowania art. 6 ust. 1
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej, strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i od-
2
dalenie powództwa lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 23 stycznia 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.
Wskazał na brak rozważenia przez Sąd pierwszej instancji wpływu zmiany prawa,
wynikającej z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01,
na utratę przez stronę pozwaną legitymacji biernej, jak też na pominięcie oceny ist-
nienia po stronie powódki interesu prawnego w domaganiu się ustalenia prawa. Sąd
drugiej instancji zajął stanowisko, że roszczenie powódki powinno być skierowane do
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który - jako podmiot zobowiązany do wypłaty
jednorazowego odszkodowania - samodzielnie ocenia spełnienie przesłanek faktycz-
nych.
Powódka wniosła kasację opartą na naruszeniu prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 189 k.p.c. w związku z art. 242 k.p. i art. 6 ust. 1 ustawy o
świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz § 11 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1992 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy; art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach z tytułu wy-
padku przy pracy lub choroby zawodowej, a także art. 190 ust. 1-3 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24
kwietnia 2002 r., oraz na podstawie naruszenia przepisów postępowania - art. 378 §
1 i art. 386 § 1 k.p.c. - które mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu we Wrocławiu. W uzasadnieniu zarzuciła, że Sąd drugiej instancji roz-
poznał apelację poza jej granicami, ujmowanymi jako jej zarzuty podniesione przez
stronę skarżącą, co w szczególności dotyczy oceny interesu prawnego w wytoczeniu
powództwa o ustalenie i przyjęcia braku legitymacji biernej strony pozwanej w tej
sprawie. Twierdziła, że nie uzyskała dotychczas od strony pozwanej pozytywnego
ustalenia zaistnienia wypadku przy pracy, stanowiącego podstawę formalną ubiega-
nia się o stosowne świadczenia, oraz że - w jej ocenie - Sąd Apelacyjny błędnie od-
niósł się do art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,
stwierdzającego sprzeczność tego przepisu z art. 2 oraz z art. 32 Konstytucji, gdyż
powołany przepis ustawy nie miał zastosowania w sprawie o ustalenie.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., Sąd rozpoznający apelację bierze przy orzekaniu
pod uwagę z urzędu stan sprawy, bez względu na stanowiska stron (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I CKN 179/99, OSNC 2002 nr 4, poz. 54).
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 19 czerwca 2002 r., zgodnie z
art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku
przy pracy lub choroby zawodowej (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144),
jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdro-
wiu wywołanego wypadkiem przy pracy przysługiwało pracownikom uspołecznionych
zakładów pracy od tego zakładu, w którym nastąpił wypadek. Po wydaniu orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01 (OTK 2002 nr 3, poz.
28), stwierdzającego, że przepis ten jest niezgodny z art. 2 oraz z art. 32 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że wprowadza nierówne traktowanie pracodaw-
ców oraz osób uprawnionych do odszkodowania, stan prawny uległ istotnej zmianie.
Skutkiem tego orzeczenia jest odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z tytułu jednorazowego odszkodowania zarówno wobec pracowników uspołecznio-
nych, jak i nieuspołecznionych zakładów pracy i członków ich rodzin. Dostrzegając
ten skutek, Sąd Apelacyjny, w sporze o ustalenie wypadku przy pracy toczącym się
przeciwko pracodawcy, stwierdził brak jego legitymacji biernej, a także nieistnienie
po stronie powoda interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, przyj-
mując, że powódka może dochodzić jednorazowego odszkodowania od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, który samodzielnie ustala istnienie podstawy faktycznej
tego świadczenia.
Ocena ta nie jest trafna, gdyż została oparta na błędnym powiązaniu zmiany
prawa w zakresie podmiotu zobowiązanego do świadczeń powypadkowych z trybem
ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Przepis art. 32 ust. 2 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej, uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r.,
P 5/01 za niezgodny z Konstytucją, wskazywał jedynie podmiot zobowiązany do wy-
płaty świadczeń, lecz nie dotyczył pracodawcy jako podmiotu zobowiązanego do
ustalenia wypadku przy pracy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie wkraczał zatem
w sferę obowiązku zakładu pracy (pracodawców) sporządzenia protokołu powypad-
kowego, w związku z tym usunięcie przepisu art. 32 ust. 1 powołanej ustawy z po-
4
rządku prawnego nie ma wpływu na legitymację bierną pracodawcy pozwanego o
ustalenie zaistnienia wypadku przy pracy w okolicznościach nie pozbawiających pra-
cownika prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
W sporze o ustalenie wypadku przy pracy biernie legitymowany jest praco-
dawca, którego obowiązkiem, przewidzianym w art. 234 § 1 k.p., jest przeprowadze-
nie zakończonego protokołem powypadkowym postępowania zmierzającego do
ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku. Przepisy wydane
z upoważnienia płynącego z art. 237 § 1 k.p., zarówno obowiązującego w dacie wy-
padku rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1992 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 37, poz. 160), jak obowiązu-
jącego obecnie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie
trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za
wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu
jej sporządzenia (Dz.U. Nr 236, poz. 1992), zobowiązują zakład pracy do sporządze-
nia protokołu powypadkowego w określonym terminie i doręczenia go poszkodowa-
nemu.
Skoro przepisy nakładają na pracodawcę określone obowiązki względem pra-
cownika, to po stronie pracownika istnieje uprawnienie do ich egzekwowania. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że pracownik i członko-
wie jego rodziny z reguły mają interes w ustaleniu treści protokołu powypadkowego
lub w uzyskaniu orzeczenia zastępującego protokół powypadkowy, jeżeli chcą ubie-
gać się o świadczenie w postępowaniu przed organem rentowym (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 2001 r., II UKN 425/00, OSNP 2003 nr 6, poz. 157,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1998 r., II UKN 471/97,
OSNAPiUS 1999 nr 2, poz. 75, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 r.,
II UK 7/03, dotychczas niepublikowany). Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwość do-
chodzenia świadczeń z tytułu wypadku przy pracy nie wyłącza istnienia po stronie
pracownika lub członków jego rodziny interesu prawnego w ustaleniu treści protokołu
powypadkowego, sporne jest bowiem w tych sprawach samo istnienie prawa, nato-
miast rodzaj i wysokość świadczeń wynika z przepisów ustawy wypadkowej. Wpraw-
dzie ustalenia prawomocnego wyroku są wiążące tylko między stronami postępowa-
nia, w którym zapadł wyrok (art. 366 k.p.c.), w związku z czym uznanie przez sąd
zdarzenia za wypadek przy pracy nie wiąże organu rentowego w sprawach dotyczą-
cych świadczeń wypłacanych przez ten organ, jednakże interes prawny pracownika
5
nie jest wyeliminowany w takiej sytuacji, jaka ma miejsce w przypadku powódki, gdy
do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy pracownika zobowiązany jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych.
Przepis art. 36 ustawy wypadkowej stanowi, że ustalenie okoliczności i przy-
czyn wypadku przy pracy oraz stwierdzenia choroby zawodowej następuje w trybie
określonym na podstawie art. 231 Kodeksu pracy (obecnie 237 § 1 k.p.). Jednym z
wymogów ustalenia prawa do świadczeń przewidzianych w tej ustawie jest sporzą-
dzenie protokołu powypadkowego, który jest składany przez zainteresowanego w
postępowaniu przed organem rentowym. Wynika to z przepisu § 2 ust. 3 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Spo-
łecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o
uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w
drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U. Nr 36, poz. 199),
stanowiącego, że do wniosku o świadczenia, których wypłacanie uzależnione jest od
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, należy dołączyć między innymi
protokół powypadkowy. Treść protokołu powypadkowego nie jest wiążąca przy usta-
laniu prawa do świadczeń, jednak brak takiego protokołu może być podstawą odmo-
wy wydania decyzji przyznającej świadczenie; pracownik ma zatem interes prawny w
uzyskaniu orzeczenia sądowego zastępującego protokół powypadkowy, jeżeli chce
uzyskać świadczenia w postępowaniu przed organem rentowym.
Oddalenie powództwa z powołaniem się na brak interesu prawnego tylko z
tego powodu, że do świadczeń zobowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
a nie zakład pracy, w trakcie toczącego się postępowania o ustalenie wypadku przy
pracy, było więc błędne.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, uznając kasację za uzasadnioną, na podsta-
wie art. 39313
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania.
========================================