II UK 112/03
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 22 października 2003 r.
II UK 112/03
Emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków z wojskowego zaopa-
trzenia emerytalnego nie wypłaca się jedynie za okres, za który żołnierz zawo-
dowy otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze zm.). Do
okresu tego nie dolicza się okresu, za który żołnierz zawodowy pobrał jednora-
zowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku
wojskowej służby zawodowej.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 października 2003 r.
sprawy z wniosku Marka K. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w O. o wy-
płatę emerytury wojskowej od 1 maja 2003 r., na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 stycznia 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 12 stycznia 2003 r. oddalił apelację ubezpieczonego Marka K. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 3
października 2002 r. oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Wojskowe-
go Biura Emerytalnego w O. z dnia 10 lipca 2002 r. przyznającej mu prawo do eme-
rytury wojskowej, ale równocześnie „zawieszającej” mu wypłatę tego świadczenia do
dnia 31 grudnia 2003 r. z powodu uzyskania wypłaty rocznego uposażenia oraz od-
szkodowania. W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony utrzymywał, iż zawieszenie
2
wypłaty emerytury było uzasadnione tylko w okresie od 1 maja 2002 r. do 31 kwietnia
2003 r., natomiast brak było takich podstaw do zawieszenia wypłaty należnej mu
emerytury za inny okres, za który uzyskał odszkodowanie z tytułu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku zawodowej służby wojskowej.
W sprawie tej ustalono, że Minister Obrony Narodowej decyzją z dnia 5 kwiet-
nia 2002 r. zwolnił ubezpieczonego z zawodowej służby wojskowej i przeniósł go do
rezerwy z dniem 30 kwietnia tego roku, z zastosowaniem skróconego okresu wypo-
wiedzenia na wniosek zwolnionego żołnierza. W decyzji tej wskazano, że datą zwol-
nienia ubezpieczonego ze służby wojskowej dla celów emerytalnych jest ostatni
dzień okresu, za który wypłacono mu odszkodowanie, tj. 31 grudnia 2002 r. W
związku ze zwolnieniem ze służby ubezpieczony otrzymał kwotę 37.680,48 zł tytułem
rocznego uposażenia przewidzianego w art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze
zm.), a także odszkodowanie za 8 miesięcy z tytułu skróconego okresu wypowiedze-
nia na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i mo-
dernizacji technicznej oraz finansowaniu sił zbrojnych RP w latach 2001-2006 (Dz.U.
Nr 76, poz. 804).
Oddalając odwołanie ubezpieczonego, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż -
stosownie do art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 11 poz.
108 ze zm., powoływanej dalej jako wojskowa ustawa emerytalna) - w razie zbiegu
uprawnienia do uposażenia i zaopatrzenia emerytalnego żołnierzowi przysługuje
tylko jedno świadczenie przez niego wybrane. Emerytury wojskowej nie wypłaca się
również za okres, za który żołnierz otrzymał uposażenie (art. 41 ust. 2 tej ustawy).
Sąd podzielił stanowisko wojskowego organu emerytalnego, że dniem zwolnienia
ubezpieczonego z zawodowej służby wojskowej był ostatni dzień okresu, za który
wypłacono mu odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia. Skoro
ubezpieczony otrzymał takie odszkodowanie za okres do dnia 31 grudnia 2002 r., to
w tej dacie został zwolniony ze służby w rozumieniu art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 25
maja 2001 r. i od niej należy liczyć okres, za który przysługuje roczne uposażenie po
zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej (art. 18 ust. 1 ustawy o uposażeniu). W
konsekwencji roczny okres pobierania tego uposażenia przypadał od 1 stycznia do
31 grudnia 2003 r.
3
Powyższe stanowisko w pełni podzielił Sąd Apelacyjny, który dodatkowo ar-
gumentował, że z art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. jednoznacznie wynika,
iż dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest
ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało jednorazowe odszkodowanie, z
czego wynika, iż okres 8 miesięcy, za który ubezpieczony uzyskał odszkodowanie
jest traktowany jako równorzędny ze służbą wojskową. Podlega on zatem zaliczeniu
do okresu pełnienia służby wojskowej i ma wpływ na uprawnienia emerytalne zwol-
nionego żołnierza. Oznacza to, że ubezpieczonemu należało wypłacać emeryturę od
1 stycznia 2004 r., gdyż do tej daty „wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z po-
wodu ustanowionego w tym przepisie dalszego trwania służby wojskowej, ale tylko
dla celów emerytalnych”. Natomiast wypłacanie ubezpieczonemu emerytury od 1
maja 2003 r. byłoby sprzeczne ze szczególnym zapisem art. 14 ust. 6 ustawy z 25
maja 2001 r., którego celem było zawieszenie przyznanych świadczeń emerytalnych
także za okres wypłacania jednorazowego odszkodowania z tytułu skróconego
okresu wypowiedzenia.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonego podniosła następujące zarzuty: 1)
„niezgodną z intencją ustawodawcy” wykładnię art. 14 ust. 1-6 ustawy z 25 maja
2001 r., "skutkującą określeniem prawa do nabycia uprawnień emerytalnych od
01.01.2004 r., a nie od 01.05.2003 r.”, 2) naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. - przez „nie-
właściwą ocenę zebranego materiału dowodowego, a zwłaszcza błędne ustalenie
daty nabycia uprawnień rentowych przez powoda”, który nabył je od 1 maja 2003 r.
Na tych podstawach skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i zasądze-
nia kosztów zastępstwa procesowego według zestawienia, ewentualnie wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu z uwzględnieniem kosztów procesu. W ocenie skarżącego
wytyczne Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2001 r. wskazywały, iż
konieczność restrukturyzacji sił zbrojnych wymusiła zapewnienie zwalnianym żołnie-
rzom zawodowym określonych gratyfikacji pieniężnych wypłacanych ze środków bu-
dżetowych „zaplanowanych w wydatkach nie zaliczanych do wynagrodzeń”, a zatem
kwoty wypłacanych odszkodowań w żadnej mierze nie mogły obciążać wydatków
przeznaczonych na uposażenia. Jednakże z punktu 10. tych wytycznych, skierowa-
nych do wszystkich wojskowych biur emerytalnych, wynikało, że organy te są obo-
wiązane w wydawanych decyzjach zawieszać wypłatę świadczeń emerytalnych za
okres równy sumie skróconego okresu wypowiedzenia i liczby miesięcy, za który wy-
4
płacono uposażenie należne żołnierzowi przez okres roku po zwolnieniu z zawodo-
wej służby wojskowej. W rozumieniu skarżącego oznaczało to, że w jego przypadku
mogło dojść „do zawieszenia wypłaty świadczeń emerytalnych na okres 13 miesięcy,
począwszy od dnia 31.03.2002 r. Zwolnienie ze służby nastąpiło z dniem 30.04.2002
r., z zastosowaniem skróconego 1-miesięcznego okresu wypowiedzenia, natomiast
uposażenie należne zostało mu wypłacone za okres 12 miesięcy, licząc od
30.04.2002 r. Oznaczałoby to więc konieczność zawieszenia powodowi wypłaty
przysługujących mu świadczeń do 30.04.2003 r., a nie jak błędnie przyjęły Sądy obu
instancji do 31.12.2003 r.”. Za taką interpretacją ma przemawiać treść art. 14 ust. 4
ustawy z 25 maja 2001 r., stanowiącego, iż jednorazowe odszkodowanie przysługuje
niezależnie od należności pieniężnych przysługujących żołnierzom zwalnianym ze
służby wojskowej. Dlatego istnieje bezwzględna potrzeba dokonania wykładni bu-
dzących poważne wątpliwości prawne przepisów, tym bardziej że istnieje zasadnicza
rozbieżność orzecznictwa w podobnych sprawach, w których sądy apelacyjne orze-
kały na korzyść ubezpieczonych.
W odpowiedzi na kasację wojskowy organ emerytalny wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od ubezpieczonego kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych. W ocenie tego organu - szczególne regulacje zawarte w epizodycznej
ustawie o przebudowie sił zbrojnych należy interpretować „tylko w ramach całego
systemu prawa obowiązującego w wojsku”, co uzasadnia stanowisko, że zawiesze-
nie wypłaty ubezpieczonemu świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego
następowało na okres 12 miesięcy, poczynając od terminu określonego w art. 14 ust.
6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych. „Za słusznością” takiego rozwiązania przema-
wia zasada równego traktowania wszystkich żołnierzy zawodowych zwalnianych ze
służby wojskowej, bez względu na stosowanie do nich skróconego okresu wypowie-
dzenia, zważywszy ponadto, iż przeprowadzane reformy dotyczące zawodowej
służby wojskowej nie powinny „powodować dodatkowych konsekwencji dla budżetu
Państwa”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, albowiem wypłata słusznie nabytych praw emery-
talnych lub rentowych może być wstrzymana, zawieszona bądź częściowo ograni-
czona wyłącznie na podstawie i w granicach niesprzecznych z Konstytucją RP norm
5
prawa ustawowego. Do tego rodzaju szczególnych unormowań ustawowych zalicza
się art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej, który stanowi, iż emerytury lub renty
inwalidzkiej oraz dodatków nie wypłaca się za okres, za który żołnierz otrzymał upo-
sażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy, chyba że emerytura lub
renta byłaby korzystniejsza. Szczególna natura prawna powołanego unormowania
nakazuje jego ścisłą gramatyczną wykładnię, bez możliwości dokonywania interpre-
tacji rozszerzającej przewidzianej w nim wyjątkowej dopuszczalności wstrzymania
wypłaty świadczeń emerytalnych lub rentowych z wojskowego zaopatrzenia emery-
talnego, nawet gdyby względy słuszności lub celowości, czy ryzyko poniesienia „do-
datkowych konsekwencji dla budżetu Państwa” podważały lub sprzeciwiały się racjo-
nalności przyjętych i obowiązujących rozwiązań prawnych wielokrotnie gratyfikują-
cych żołnierza zawodowego z jednego tytułu zwolnienia go z zawodowej służby woj-
skowej. Z art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej wynika jednoznacznie, że na-
byte przez zwolnionego ze służby żołnierza zawodowego uprawnienia emerytalne
lub rentowe nie są wypłacane jedynie za okres, za który żołnierz otrzymał uposaże-
nie przewidziane wyłącznie w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Oznacza to, że nie
można łączyć wypłaty wojskowej emerytury lub renty z równoczesnym pobieraniem
uposażenia wojskowego przewidzianego w art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o uposażeniu
wojskowym, który stanowi, że żołnierzom zawodowym zwolnionym z zawodowej
służby wojskowej pełnionej jako służba stała, niezależnie od odprawy, przysługuje
między innymi co miesiąc przez okres roku po zwolnieniu ze służby uposażenie za-
sadnicze wraz z dodatkami o charakterze stałym, należne na ostatnio zajmowanym
stanowisku służbowym. W konsekwencji jedynie w razie zbiegu uprawnień do tego
uposażenia i zaopatrzenia emerytalnego, żołnierzowi przysługuje - według jego wy-
boru - wyłącznie jedno z tych świadczeń (art. 18 ust. 4 tej ustawy).
Tymczasem jednorazowe odszkodowanie przysługujące żołnierzom zwalnia-
nym z zawodowej służby wojskowej z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia sto-
sunku zawodowej służby wojskowej jest świadczeniem przewidzianym w innej usta-
wie (art. 14 ust. 2 ustawy o przebudowie sił zbrojnych), a zatem nie jest uposażeniem
przewidzianym w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Przepis przewidujący jednorazowe
odszkodowanie, które przysługuje w wysokości jednomiesięcznego uposażenia za-
sadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi na ostatnio zajmowa-
nym stanowisku służbowym za każdy miesiąc skrócenia okresu wypowiedzenia, od-
syła do przepisów ustawy o uposażeniu żołnierzy zawodowych jedynie co do wyli-
6
czenia jego wysokości i jedynie w tym zakresie jednorazowe odszkodowanie jest
tożsame z uposażeniem wojskowym. Już z tej przyczyny okres, za który żołnierz za-
wodowy pobrał przysługujące mu jednorazowe odszkodowanie nie ogranicza należ-
nych mu uprawnień emerytalnych lub rentowych stosownie do treści art. 41 ust. 2
wojskowej ustawy emerytalnej, który wyłącza je jedynie w okresie, za który żołnierz
otrzymuje odrębne uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy za-
wodowych. Oznacza to, że niewypłacanie żołnierzowi zawodowemu należnej mu
wojskowej emerytury lub renty za okres, za który pobrał on przysługujące mu jedno-
razowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku woj-
skowej służby zawodowej byłoby dopuszczalne jedynie wtedy, gdyby ustawa o prze-
budowie sił zbrojnych zawierała analogiczne uregulowanie do wyjątku określonego w
art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej.
Możliwości lub dopuszczalności wstrzymania żołnierzowi wypłaty wojskowej
emerytury lub renty za okres pobranego jednorazowego odszkodowania z tytułu
skrócenia okresu wypowiedzenia stosunku tej służby nie można wyprowadzić z treści
art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych. Przepis ten stanowi, że dla celów
emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest ostatni dzień
okresu, za który wypłacone zostało odszkodowanie. Okres ten traktowany jest jako
równorzędny ze służbą wojskową. Regulacje te w żadnym racjonalnym rozumieniu
nie mają natury ograniczającej uprawnienia emerytalne lub rentowe żołnierza zawo-
dowego, przeciwnie, kreują ustawową fikcję prawną dla celów emerytalnych, naka-
zującą uznać za równorzędny ze służbą wojskową cały okres, za który wypłacono
żołnierzowi zawodowemu jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku zawodowej służby wojskowej. Wpływa to na możliwość nabycia
uprawnień emerytalnych lub rentowych przez tych zwalnianych z zawodowej służby
wojskowej żołnierzy zawodowych, którzy bez uwzględnienia pełnego okresu wypo-
wiedzenia nie legitymowaliby się ustawowo wymaganym stażem zawodowej służby
wojskowej koniecznym dla nabycia tych uprawnień. Ten okres równorzędny ze
służbą wojskową powiększa także rozmiar wojskowego stażu emerytalno-rentowego,
co przekłada się na wzrost wysokości należnych żołnierzowi zawodowemu świad-
czeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego.
Trzeba też zwrócić uwagę, że jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócone-
go okresu wojskowej służby zawodowej przysługuje niezależnie, tj. obok innych „od-
rębnych” należności pieniężnych przysługujących żołnierzom zawodowym zwalnia-
7
nym z zawodowej służby wojskowej (art. 14 ust. 4 ustawy o przebudowie sił zbroj-
nych), a jednym i tym samym terminem wypłaty tych świadczeń jest ostatni dzień
skróconego okresu wypowiedzenia (art. 14 ust. 5 tej ustawy), będący ostatnim dniem
pozostawania w stosunku wojskowej służy zawodowej, z którego upływem następuje
jego wcześniejsze rozwiązanie. Również te spostrzeżenia wykluczają uznanie, że
jednorazowe odszkodowanie przysługujące z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia
ma charakter prawny uposażenia, czy wręcz że jest rodzajem uposażenia przewi-
dzianego w ustawie o uposażeniu żołnierzy, które wpływa na wstrzymanie wypłaty
świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego.
Dokonane rozważania sprawiły, iż Sąd Najwyższy uznał za chybioną i bez-
podstawną koncepcję Sądów obu instancji, jakoby możliwe i dopuszczalne było su-
mowanie równolegle biegnącego okresu, za który zwolniony ze służby wojskowej
żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia z równoczesnym okresem rocznym pobierania uposażenia przewi-
dzianego w ustawie o uposażeniu żołnierzy, co miałoby jakoby uzasadniać przesu-
nięcie „daty, od której świadczenie emerytalne ma być wypłacane”. Warto w tym
kontekście zaznaczyć, iż nabyte przez zwalnianych ze służby żołnierzy zawodowych
emerytury lub renty z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego i tak nie są wypłacane
w okresie skróconego wypowiedzenia, albowiem ich wypłatę wstrzymuje równolegle
biegnący roczny okres pobierania uposażenia przewidzianego w ustawie o zaopa-
trzeniu żołnierzy. Jest to zawsze okres dłuższy niż równolegle biegnący okres skró-
conego wypowiedzenia, za który zwolniony ze służby żołnierz zawodowy pobiera
jednorazowe odszkodowanie w wysokości uposażenia.
Powyższe oznacza, że art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych, na-
kazujący równorzędne traktowanie ze służbą wojskową okresu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku służby wojskowej, który uznaje za datę zwolnienia z zawodowej
służby wojskowej - ostatni dzień, za który żołnierzowi wypłacone zostało odszkodo-
wanie jedynie „dla celów emerytalnych”, nie może być interpretowany tak samo, jak
mające inne brzmienie i szczególny (wyjątkowy) charakter prawny normy art. 41 ust.
2 wojskowej ustawy emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o
uposażeniu żołnierzy, które przewidują, iż tylko w razie zbiegu uprawnień do wojsko-
wego zaopatrzenia emerytalnego z uposażeniem przewidzianym w ustawie o uposa-
żeniu żołnierzy, przysługuje jedno z tych świadczeń - według wyboru uprawnionego
żołnierza. W tym kontekście niedopuszczalne są próby podważania zasadniczego
8
założenia demokratycznego porządku prawnego, że wypłata słusznie nabytych
świadczeń emerytalnych lub rentowych może być wstrzymana, zawieszona bądź
częściowo ograniczona wyłącznie na podstawie i w granicach ściśle interpretowa-
nych norm prawa ustawowego. Jeżeli takiej jednoznacznej dyrektywy, analogicznej
do brzmienia art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1
pkt 1 i ust. 4 ustawy o uposażeniu żołnierzy, nie zawiera ustawa o przebudowie sił
zbrojnych. Sądy ubezpieczeń społecznych nie są uprawnione do „poprawiania” pra-
wodawcy w zakresie pożądanego kierunku i treści ustanawiania ustawowych regula-
cji normatywnych wyjątkowo kreujących dopuszczalność wstrzymywania wypłaty
słusznie nabytych świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego. W tym za-
kresie sądy podlegają ustawom i orzekają na podstawie obowiązujących przepisów
prawa ubezpieczeń społecznych niezależnie od konsekwencji finansowych jakie po-
ciąga za sobą prawidłowe stosowanie prawa. W szczególności sądy nie pełnią roli
strażników finansów publicznych i nie mogą być tak postrzegane.
Powyższe rozważania przekreślają wiążący walor prawny zastosowanej przez
Sądy meriti niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej tego rodzaju ustawowe wyjątki
także na okresy, za które żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie z
tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku wojskowej służby zawodowej.
Oznacza to wadliwość dokonanej w zaskarżonym wyroku wykładni art. 14 ust. 6
ustawy o przebudowie sił zbrojnych w związku z art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy
emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o uposażeniu żołnierzy. W
tej sytuacji Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że emerytury lub renty inwalidzkiej oraz
dodatków z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego nie wypłaca się za okres, za
który żołnierz zawodowy otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu
żołnierzy. Do okresu tego nie dodaje się okresu, za który żołnierz zawodowy pobrał
jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku
wojskowej służby zawodowej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39312
k.p.c.
========================================
II UK 112/03
Emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków z wojskowego zaopa-
trzenia emerytalnego nie wypłaca się jedynie za okres, za który żołnierz zawo-
dowy otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze zm.). Do
okresu tego nie dolicza się okresu, za który żołnierz zawodowy pobrał jednora-
zowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku
wojskowej służby zawodowej.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 października 2003 r.
sprawy z wniosku Marka K. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w O. o wy-
płatę emerytury wojskowej od 1 maja 2003 r., na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 stycznia 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 12 stycznia 2003 r. oddalił apelację ubezpieczonego Marka K. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 3
października 2002 r. oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Wojskowe-
go Biura Emerytalnego w O. z dnia 10 lipca 2002 r. przyznającej mu prawo do eme-
rytury wojskowej, ale równocześnie „zawieszającej” mu wypłatę tego świadczenia do
dnia 31 grudnia 2003 r. z powodu uzyskania wypłaty rocznego uposażenia oraz od-
szkodowania. W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony utrzymywał, iż zawieszenie
2
wypłaty emerytury było uzasadnione tylko w okresie od 1 maja 2002 r. do 31 kwietnia
2003 r., natomiast brak było takich podstaw do zawieszenia wypłaty należnej mu
emerytury za inny okres, za który uzyskał odszkodowanie z tytułu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku zawodowej służby wojskowej.
W sprawie tej ustalono, że Minister Obrony Narodowej decyzją z dnia 5 kwiet-
nia 2002 r. zwolnił ubezpieczonego z zawodowej służby wojskowej i przeniósł go do
rezerwy z dniem 30 kwietnia tego roku, z zastosowaniem skróconego okresu wypo-
wiedzenia na wniosek zwolnionego żołnierza. W decyzji tej wskazano, że datą zwol-
nienia ubezpieczonego ze służby wojskowej dla celów emerytalnych jest ostatni
dzień okresu, za który wypłacono mu odszkodowanie, tj. 31 grudnia 2002 r. W
związku ze zwolnieniem ze służby ubezpieczony otrzymał kwotę 37.680,48 zł tytułem
rocznego uposażenia przewidzianego w art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze
zm.), a także odszkodowanie za 8 miesięcy z tytułu skróconego okresu wypowiedze-
nia na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i mo-
dernizacji technicznej oraz finansowaniu sił zbrojnych RP w latach 2001-2006 (Dz.U.
Nr 76, poz. 804).
Oddalając odwołanie ubezpieczonego, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż -
stosownie do art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 11 poz.
108 ze zm., powoływanej dalej jako wojskowa ustawa emerytalna) - w razie zbiegu
uprawnienia do uposażenia i zaopatrzenia emerytalnego żołnierzowi przysługuje
tylko jedno świadczenie przez niego wybrane. Emerytury wojskowej nie wypłaca się
również za okres, za który żołnierz otrzymał uposażenie (art. 41 ust. 2 tej ustawy).
Sąd podzielił stanowisko wojskowego organu emerytalnego, że dniem zwolnienia
ubezpieczonego z zawodowej służby wojskowej był ostatni dzień okresu, za który
wypłacono mu odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia. Skoro
ubezpieczony otrzymał takie odszkodowanie za okres do dnia 31 grudnia 2002 r., to
w tej dacie został zwolniony ze służby w rozumieniu art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 25
maja 2001 r. i od niej należy liczyć okres, za który przysługuje roczne uposażenie po
zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej (art. 18 ust. 1 ustawy o uposażeniu). W
konsekwencji roczny okres pobierania tego uposażenia przypadał od 1 stycznia do
31 grudnia 2003 r.
3
Powyższe stanowisko w pełni podzielił Sąd Apelacyjny, który dodatkowo ar-
gumentował, że z art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. jednoznacznie wynika,
iż dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest
ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało jednorazowe odszkodowanie, z
czego wynika, iż okres 8 miesięcy, za który ubezpieczony uzyskał odszkodowanie
jest traktowany jako równorzędny ze służbą wojskową. Podlega on zatem zaliczeniu
do okresu pełnienia służby wojskowej i ma wpływ na uprawnienia emerytalne zwol-
nionego żołnierza. Oznacza to, że ubezpieczonemu należało wypłacać emeryturę od
1 stycznia 2004 r., gdyż do tej daty „wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z po-
wodu ustanowionego w tym przepisie dalszego trwania służby wojskowej, ale tylko
dla celów emerytalnych”. Natomiast wypłacanie ubezpieczonemu emerytury od 1
maja 2003 r. byłoby sprzeczne ze szczególnym zapisem art. 14 ust. 6 ustawy z 25
maja 2001 r., którego celem było zawieszenie przyznanych świadczeń emerytalnych
także za okres wypłacania jednorazowego odszkodowania z tytułu skróconego
okresu wypowiedzenia.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonego podniosła następujące zarzuty: 1)
„niezgodną z intencją ustawodawcy” wykładnię art. 14 ust. 1-6 ustawy z 25 maja
2001 r., "skutkującą określeniem prawa do nabycia uprawnień emerytalnych od
01.01.2004 r., a nie od 01.05.2003 r.”, 2) naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. - przez „nie-
właściwą ocenę zebranego materiału dowodowego, a zwłaszcza błędne ustalenie
daty nabycia uprawnień rentowych przez powoda”, który nabył je od 1 maja 2003 r.
Na tych podstawach skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i zasądze-
nia kosztów zastępstwa procesowego według zestawienia, ewentualnie wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu z uwzględnieniem kosztów procesu. W ocenie skarżącego
wytyczne Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2001 r. wskazywały, iż
konieczność restrukturyzacji sił zbrojnych wymusiła zapewnienie zwalnianym żołnie-
rzom zawodowym określonych gratyfikacji pieniężnych wypłacanych ze środków bu-
dżetowych „zaplanowanych w wydatkach nie zaliczanych do wynagrodzeń”, a zatem
kwoty wypłacanych odszkodowań w żadnej mierze nie mogły obciążać wydatków
przeznaczonych na uposażenia. Jednakże z punktu 10. tych wytycznych, skierowa-
nych do wszystkich wojskowych biur emerytalnych, wynikało, że organy te są obo-
wiązane w wydawanych decyzjach zawieszać wypłatę świadczeń emerytalnych za
okres równy sumie skróconego okresu wypowiedzenia i liczby miesięcy, za który wy-
4
płacono uposażenie należne żołnierzowi przez okres roku po zwolnieniu z zawodo-
wej służby wojskowej. W rozumieniu skarżącego oznaczało to, że w jego przypadku
mogło dojść „do zawieszenia wypłaty świadczeń emerytalnych na okres 13 miesięcy,
począwszy od dnia 31.03.2002 r. Zwolnienie ze służby nastąpiło z dniem 30.04.2002
r., z zastosowaniem skróconego 1-miesięcznego okresu wypowiedzenia, natomiast
uposażenie należne zostało mu wypłacone za okres 12 miesięcy, licząc od
30.04.2002 r. Oznaczałoby to więc konieczność zawieszenia powodowi wypłaty
przysługujących mu świadczeń do 30.04.2003 r., a nie jak błędnie przyjęły Sądy obu
instancji do 31.12.2003 r.”. Za taką interpretacją ma przemawiać treść art. 14 ust. 4
ustawy z 25 maja 2001 r., stanowiącego, iż jednorazowe odszkodowanie przysługuje
niezależnie od należności pieniężnych przysługujących żołnierzom zwalnianym ze
służby wojskowej. Dlatego istnieje bezwzględna potrzeba dokonania wykładni bu-
dzących poważne wątpliwości prawne przepisów, tym bardziej że istnieje zasadnicza
rozbieżność orzecznictwa w podobnych sprawach, w których sądy apelacyjne orze-
kały na korzyść ubezpieczonych.
W odpowiedzi na kasację wojskowy organ emerytalny wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od ubezpieczonego kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych. W ocenie tego organu - szczególne regulacje zawarte w epizodycznej
ustawie o przebudowie sił zbrojnych należy interpretować „tylko w ramach całego
systemu prawa obowiązującego w wojsku”, co uzasadnia stanowisko, że zawiesze-
nie wypłaty ubezpieczonemu świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego
następowało na okres 12 miesięcy, poczynając od terminu określonego w art. 14 ust.
6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych. „Za słusznością” takiego rozwiązania przema-
wia zasada równego traktowania wszystkich żołnierzy zawodowych zwalnianych ze
służby wojskowej, bez względu na stosowanie do nich skróconego okresu wypowie-
dzenia, zważywszy ponadto, iż przeprowadzane reformy dotyczące zawodowej
służby wojskowej nie powinny „powodować dodatkowych konsekwencji dla budżetu
Państwa”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, albowiem wypłata słusznie nabytych praw emery-
talnych lub rentowych może być wstrzymana, zawieszona bądź częściowo ograni-
czona wyłącznie na podstawie i w granicach niesprzecznych z Konstytucją RP norm
5
prawa ustawowego. Do tego rodzaju szczególnych unormowań ustawowych zalicza
się art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej, który stanowi, iż emerytury lub renty
inwalidzkiej oraz dodatków nie wypłaca się za okres, za który żołnierz otrzymał upo-
sażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy, chyba że emerytura lub
renta byłaby korzystniejsza. Szczególna natura prawna powołanego unormowania
nakazuje jego ścisłą gramatyczną wykładnię, bez możliwości dokonywania interpre-
tacji rozszerzającej przewidzianej w nim wyjątkowej dopuszczalności wstrzymania
wypłaty świadczeń emerytalnych lub rentowych z wojskowego zaopatrzenia emery-
talnego, nawet gdyby względy słuszności lub celowości, czy ryzyko poniesienia „do-
datkowych konsekwencji dla budżetu Państwa” podważały lub sprzeciwiały się racjo-
nalności przyjętych i obowiązujących rozwiązań prawnych wielokrotnie gratyfikują-
cych żołnierza zawodowego z jednego tytułu zwolnienia go z zawodowej służby woj-
skowej. Z art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej wynika jednoznacznie, że na-
byte przez zwolnionego ze służby żołnierza zawodowego uprawnienia emerytalne
lub rentowe nie są wypłacane jedynie za okres, za który żołnierz otrzymał uposaże-
nie przewidziane wyłącznie w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Oznacza to, że nie
można łączyć wypłaty wojskowej emerytury lub renty z równoczesnym pobieraniem
uposażenia wojskowego przewidzianego w art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o uposażeniu
wojskowym, który stanowi, że żołnierzom zawodowym zwolnionym z zawodowej
służby wojskowej pełnionej jako służba stała, niezależnie od odprawy, przysługuje
między innymi co miesiąc przez okres roku po zwolnieniu ze służby uposażenie za-
sadnicze wraz z dodatkami o charakterze stałym, należne na ostatnio zajmowanym
stanowisku służbowym. W konsekwencji jedynie w razie zbiegu uprawnień do tego
uposażenia i zaopatrzenia emerytalnego, żołnierzowi przysługuje - według jego wy-
boru - wyłącznie jedno z tych świadczeń (art. 18 ust. 4 tej ustawy).
Tymczasem jednorazowe odszkodowanie przysługujące żołnierzom zwalnia-
nym z zawodowej służby wojskowej z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia sto-
sunku zawodowej służby wojskowej jest świadczeniem przewidzianym w innej usta-
wie (art. 14 ust. 2 ustawy o przebudowie sił zbrojnych), a zatem nie jest uposażeniem
przewidzianym w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Przepis przewidujący jednorazowe
odszkodowanie, które przysługuje w wysokości jednomiesięcznego uposażenia za-
sadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi na ostatnio zajmowa-
nym stanowisku służbowym za każdy miesiąc skrócenia okresu wypowiedzenia, od-
syła do przepisów ustawy o uposażeniu żołnierzy zawodowych jedynie co do wyli-
6
czenia jego wysokości i jedynie w tym zakresie jednorazowe odszkodowanie jest
tożsame z uposażeniem wojskowym. Już z tej przyczyny okres, za który żołnierz za-
wodowy pobrał przysługujące mu jednorazowe odszkodowanie nie ogranicza należ-
nych mu uprawnień emerytalnych lub rentowych stosownie do treści art. 41 ust. 2
wojskowej ustawy emerytalnej, który wyłącza je jedynie w okresie, za który żołnierz
otrzymuje odrębne uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy za-
wodowych. Oznacza to, że niewypłacanie żołnierzowi zawodowemu należnej mu
wojskowej emerytury lub renty za okres, za który pobrał on przysługujące mu jedno-
razowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku woj-
skowej służby zawodowej byłoby dopuszczalne jedynie wtedy, gdyby ustawa o prze-
budowie sił zbrojnych zawierała analogiczne uregulowanie do wyjątku określonego w
art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej.
Możliwości lub dopuszczalności wstrzymania żołnierzowi wypłaty wojskowej
emerytury lub renty za okres pobranego jednorazowego odszkodowania z tytułu
skrócenia okresu wypowiedzenia stosunku tej służby nie można wyprowadzić z treści
art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych. Przepis ten stanowi, że dla celów
emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest ostatni dzień
okresu, za który wypłacone zostało odszkodowanie. Okres ten traktowany jest jako
równorzędny ze służbą wojskową. Regulacje te w żadnym racjonalnym rozumieniu
nie mają natury ograniczającej uprawnienia emerytalne lub rentowe żołnierza zawo-
dowego, przeciwnie, kreują ustawową fikcję prawną dla celów emerytalnych, naka-
zującą uznać za równorzędny ze służbą wojskową cały okres, za który wypłacono
żołnierzowi zawodowemu jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku zawodowej służby wojskowej. Wpływa to na możliwość nabycia
uprawnień emerytalnych lub rentowych przez tych zwalnianych z zawodowej służby
wojskowej żołnierzy zawodowych, którzy bez uwzględnienia pełnego okresu wypo-
wiedzenia nie legitymowaliby się ustawowo wymaganym stażem zawodowej służby
wojskowej koniecznym dla nabycia tych uprawnień. Ten okres równorzędny ze
służbą wojskową powiększa także rozmiar wojskowego stażu emerytalno-rentowego,
co przekłada się na wzrost wysokości należnych żołnierzowi zawodowemu świad-
czeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego.
Trzeba też zwrócić uwagę, że jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócone-
go okresu wojskowej służby zawodowej przysługuje niezależnie, tj. obok innych „od-
rębnych” należności pieniężnych przysługujących żołnierzom zawodowym zwalnia-
7
nym z zawodowej służby wojskowej (art. 14 ust. 4 ustawy o przebudowie sił zbroj-
nych), a jednym i tym samym terminem wypłaty tych świadczeń jest ostatni dzień
skróconego okresu wypowiedzenia (art. 14 ust. 5 tej ustawy), będący ostatnim dniem
pozostawania w stosunku wojskowej służy zawodowej, z którego upływem następuje
jego wcześniejsze rozwiązanie. Również te spostrzeżenia wykluczają uznanie, że
jednorazowe odszkodowanie przysługujące z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia
ma charakter prawny uposażenia, czy wręcz że jest rodzajem uposażenia przewi-
dzianego w ustawie o uposażeniu żołnierzy, które wpływa na wstrzymanie wypłaty
świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego.
Dokonane rozważania sprawiły, iż Sąd Najwyższy uznał za chybioną i bez-
podstawną koncepcję Sądów obu instancji, jakoby możliwe i dopuszczalne było su-
mowanie równolegle biegnącego okresu, za który zwolniony ze służby wojskowej
żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia z równoczesnym okresem rocznym pobierania uposażenia przewi-
dzianego w ustawie o uposażeniu żołnierzy, co miałoby jakoby uzasadniać przesu-
nięcie „daty, od której świadczenie emerytalne ma być wypłacane”. Warto w tym
kontekście zaznaczyć, iż nabyte przez zwalnianych ze służby żołnierzy zawodowych
emerytury lub renty z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego i tak nie są wypłacane
w okresie skróconego wypowiedzenia, albowiem ich wypłatę wstrzymuje równolegle
biegnący roczny okres pobierania uposażenia przewidzianego w ustawie o zaopa-
trzeniu żołnierzy. Jest to zawsze okres dłuższy niż równolegle biegnący okres skró-
conego wypowiedzenia, za który zwolniony ze służby żołnierz zawodowy pobiera
jednorazowe odszkodowanie w wysokości uposażenia.
Powyższe oznacza, że art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie sił zbrojnych, na-
kazujący równorzędne traktowanie ze służbą wojskową okresu skróconego wypo-
wiedzenia stosunku służby wojskowej, który uznaje za datę zwolnienia z zawodowej
służby wojskowej - ostatni dzień, za który żołnierzowi wypłacone zostało odszkodo-
wanie jedynie „dla celów emerytalnych”, nie może być interpretowany tak samo, jak
mające inne brzmienie i szczególny (wyjątkowy) charakter prawny normy art. 41 ust.
2 wojskowej ustawy emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o
uposażeniu żołnierzy, które przewidują, iż tylko w razie zbiegu uprawnień do wojsko-
wego zaopatrzenia emerytalnego z uposażeniem przewidzianym w ustawie o uposa-
żeniu żołnierzy, przysługuje jedno z tych świadczeń - według wyboru uprawnionego
żołnierza. W tym kontekście niedopuszczalne są próby podważania zasadniczego
8
założenia demokratycznego porządku prawnego, że wypłata słusznie nabytych
świadczeń emerytalnych lub rentowych może być wstrzymana, zawieszona bądź
częściowo ograniczona wyłącznie na podstawie i w granicach ściśle interpretowa-
nych norm prawa ustawowego. Jeżeli takiej jednoznacznej dyrektywy, analogicznej
do brzmienia art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1
pkt 1 i ust. 4 ustawy o uposażeniu żołnierzy, nie zawiera ustawa o przebudowie sił
zbrojnych. Sądy ubezpieczeń społecznych nie są uprawnione do „poprawiania” pra-
wodawcy w zakresie pożądanego kierunku i treści ustanawiania ustawowych regula-
cji normatywnych wyjątkowo kreujących dopuszczalność wstrzymywania wypłaty
słusznie nabytych świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego. W tym za-
kresie sądy podlegają ustawom i orzekają na podstawie obowiązujących przepisów
prawa ubezpieczeń społecznych niezależnie od konsekwencji finansowych jakie po-
ciąga za sobą prawidłowe stosowanie prawa. W szczególności sądy nie pełnią roli
strażników finansów publicznych i nie mogą być tak postrzegane.
Powyższe rozważania przekreślają wiążący walor prawny zastosowanej przez
Sądy meriti niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej tego rodzaju ustawowe wyjątki
także na okresy, za które żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie z
tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku wojskowej służby zawodowej.
Oznacza to wadliwość dokonanej w zaskarżonym wyroku wykładni art. 14 ust. 6
ustawy o przebudowie sił zbrojnych w związku z art. 41 ust. 2 wojskowej ustawy
emerytalnej w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o uposażeniu żołnierzy. W
tej sytuacji Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że emerytury lub renty inwalidzkiej oraz
dodatków z wojskowego zaopatrzenia emerytalnego nie wypłaca się za okres, za
który żołnierz zawodowy otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu
żołnierzy. Do okresu tego nie dodaje się okresu, za który żołnierz zawodowy pobrał
jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku
wojskowej służby zawodowej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39312
k.p.c.
========================================