Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 listopada 2003 r.
I PK 1/03
Po rozwiązaniu stosunku pracy pracownik nie ma interesu prawnego w
ustaleniu, że przed ustaniem zatrudnienia nastąpiło przejście zakładu pracy na
innego pracodawcę.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Zbigniew Hajn, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 listopada 2003 r.
sprawy z powództwa Stefana K., Mariana K., Włodzimierza K., Cezarego O., Cze-
sława W., Ryszardy L., Grażyny P. przeciwko „M.” SA w R. o nakazanie nawiązania
umowy o pracę, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy i ustalenie, na
skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 29 sierpnia 2002 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Radomsku wyrokiem z dnia 7 listopada 2001 r.
oddalił powództwa Stefana K., Mariana K., Włodzimierza K., Cezarego O., Czesława
W., Ryszardy L. i Grażyny P. przeciwko „M.” SA w R. o nakazanie nawiązania
umowy o pracę, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy i ustalenie, że po-
wodowie zostali przejęci w trybie art. 231
k.p. z dniem 13 września 2001 r. oraz nie
obciążył powodów kosztami zastępstwa procesowego. Sąd ten ustalił, że wszyscy
powodowie z wyjątkiem Ryszardy L. byli zatrudnieni w pozwanej „M.” SA w R. w wy-
dziale narzędziowni. Powódka Ryszarda L. została zatrudniona od dnia 1 sierpnia
1997 r. przez spółkę „N.-M.” na stanowisku księgowej.
Przy utworzeniu „N.-M.” Sp. z o.o. pozwana „M.” SA wniosła aport w postaci
maszyn i narzędzi, zaś budynki i działka pozostały własnością pozwanej „M. SA” w
R. W styczniu 1999 r. została ogłoszona upadłość „N.-M.” Sp. z o.o. w R. Po bez-
2
skutecznej próbie sprzedaży przedsiębiorstwa w całości w czerwcu 2001 r., syndyk
Jan D. wypowiedział pracownikom w końcu lipca umowy o pracę wobec braku za-
mówień i zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
W sierpniu 2001 r. pracownicy wykorzystali urlopy wypoczynkowe, a niektórzy
zostali zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Syndyk masy upadłości „N.-M.” Sp.
z o.o. w R. prowadził z zarządem pozwanej „M.” SA w R. negocjacje w sprawie
sprzedaży maszyn, urządzeń, narzędzi oraz innych składników majątkowych. Do
zawarcia umowy doszło 13 września 2001 r. W sierpniu 2001 r. na zebraniu z pra-
cownikami „N.-M.” Sp. z o.o. w R. syndyk Jan D. złożył powodom oświadczenie o
skróceniu okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca. Wszyscy powodowie otrzy-
mali w dniu 31 sierpnia 2001 r. oraz w pierwszych dniach września 2001 r. świadec-
twa pracy oraz wypłacono im wynagrodzenie za skrócony okres wypowiedzenia, od-
prawy pieniężne oraz ekwiwalenty za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe. Nikt z
powodów nie złożył wniosków o sprostowanie świadectwa pracy ani nie wniósł w tej
sprawie powództwa do Sądu Pracy. Pozwana „M.” SA w R. zatrudniła 20 byłych pra-
cowników „N.-M.” Sp. z o.o. w R.
W ocenie Sądu pierwszej instancji w dacie sprzedaży majątku ruchomego
upadłej spółki „N.-M.” Sp. z o.o. w R. powodowie nie pozostawali w stosunku pracy,
gdyż otrzymali świadectwa pracy, zostały im wypłacone należności w związku z roz-
wiązaniem stosunku pracy oraz złożyli pisemne oświadczenia w celu uzyskania
prawa do odpraw. Powodowie nie kwestionowali treści świadectw pracy, a umowa
sprzedaży ruchomych składników majątkowych upadłej spółki „N.-M.” Sp. z o.o. zo-
stała zawarta po dacie rozwiązania z powodami stosunków pracy.
Sąd Rejonowy uznał, że rozwiązanie stosunków pracy z powodami nastąpi-
łoby najpóźniej 31 października 2001 r., a pozwana „M.” SA w R. na podstawie art.
231
k.p. przejęłaby jedynie prawa i obowiązki wynikające z faktu wypowiedzenia po-
wodom umów o pracę przez syndyka masy upadłości i wywiódł, że po dacie 31 paź-
dziernika 2001 r. powodowie nie mogą zasadnie żądać od pozwanej spółki docho-
dzonych roszczeń, nie będąc związani ze spółką żadnym stosunkiem prawnym.
Powodowie zaskarżyli ten wyrok, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim oddalił ich apelację. W toku postępowania
apelacyjnego, 25 czerwca 2002 r. pełnomocnik powodów sprecyzował roszczenie
wnosząc o ustalenie istnienia stosunku zatrudnienia pomiędzy powodami a pozwaną
oraz zobowiązanie pozwanej do dopuszczenia powodów do pracy. Z dodatkowych
3
ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że teren i hala produkcyjna były wydzierżawio-
ne „N.-M.” Sp. z o.o. przez „M.” SA w R. do dnia 31 sierpnia 2001 r. Postanowieniem
z dnia 8 maja 2002 r. stwierdzono ukończenie postępowania upadłościowego „N.-M.”
Sp. z o.o.
Od rozwiązania umowy dzierżawy terenu i hali, na których „N.-M.” Sp. z o.o. w
R. prowadziła działalność gospodarczą, nie można było tego podmiotu uznać za za-
kład pracy lub jego część w rozumieniu przepisu art. 231
k.p. Zdaniem Sądu drugiej
instancji, bez możliwości wykorzystania hali oraz terenu będącego własnością poz-
wanej, „N.-M.” Sp. z o.o. w R. nie mogła stanowić „samodzielnego przedmiotu przej-
ścia na innego pracodawcę”. Sąd Okręgowy podniósł w swoich wywodach, iż samo
zbycie składników majątkowych upadłej spółki przez syndyka na rzecz strony poz-
wanej w dniu 13 września 2001 r. nie mogło spowodować skutków z art. 231
k.p. po-
nieważ przedmiotem sprzedaży nie był ani zakład pracy, ani jego część w znaczeniu
przedmiotowym. Ponadto - jak zauważył - przejęcie zakładu pracy nastąpiłoby w sto-
sunku do powodów jedynie w sytuacji gdyby umowa zbycia składników majątkowych
„N.-M.” Sp. z o.o. w R. została zawarta najpóźniej w dniu rozwiązania umowy dzier-
żawy terenu i hali, a więc 31 sierpnia 2001 r., zaś odstęp pomiędzy rozwiązaniem
umowy a zbyciem składników wyklucza możliwość zastosowania art. 231
k.p.
W kwestii zatrudnienia przez spółkę 20 byłych pracowników Sąd ustalił, iż za-
trudnienie nastąpiło po uprzednim rozwiązaniu z nimi umów o pracę przez syndyka.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Rejonowego, iż gdyby nawet uznać, że
powodowie zostali przejęci przez stronę pozwaną na zasadach określonych w art.
231
§1 k.p. to „M.” SA w R. stałaby się pracodawcą powodów jedynie do czasu
upływu okresów wypowiedzeń umów o pracę dokonanych przez syndyka „N.-M.” Sp.
z o.o. w R.
W opinii Sądu Okręgowego, powodowie zgłosili wzajemnie wykluczające się
roszczenia, dochodząc od strony pozwanej nakazania nawiązania umów o pracę,
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz ustalenia, że zostali przejęci w
trybie art. 231
k.p. z dniem 13 września 2001 r., które to roszczenia w toku postępo-
wania apelacyjnego uległy dalszej modyfikacji poprzez żądanie ustalenia istnienia
stosunku pracy między stronami oraz zobowiązanie pozwanej „M.” SA w R. do do-
puszczenia powodów do pracy. Sąd Okręgowy uznał jednak, iż głównym motywem
powództw jest ustalenie, że powodowie stali się pracownikami pozwanej „M.” SA w
R. w trybie art. 231
k.p.
4
Sąd Okręgowy uznał za błędny pogląd Sądu Rejonowego, iż stosunki pracy
powodów zostały rozwiązane z dniem 31 sierpnia 2001 r. Sąd drugiej instancji zwró-
cił uwagę, iż syndyk masy upadłości „N.-M.” Sp. z o.o. w R. jednocześnie ze złoże-
niem powodom oświadczeń woli o wypowiedzeniu umów o pracę nie skrócił okresów
wypowiedzenia i powodowie nie wyrazili zgody na skrócenie tych okresów.
Podnoszone przez powodów okoliczności utworzenia spółki „N.-M.” Sp. z o.o.
w R. nie mogą wpłynąć na ocenę, czy powodowie zostali przejęci przez „M.” SA w
R., gdyż są to okoliczności bez znaczenia dla sprawy, a „ewentualna odmowa przy-
jęcia odpraw należnych z tytułu rozwiązania umów z przyczyn leżących po stronie
pracodawcy także nie jest kryterium oceny, czy w konkretnej sprawie nastąpiło przej-
ście zakładu lub jego części na innego pracodawcę”. Sąd Okręgowy uznał, iż zarzut
naruszenia przez syndyka art. 7 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy winien być
przez powodów podnoszony i kierowany w stosunku do tego syndyka w ewentual-
nym sporze na tle prawidłowości i zgodności z prawem dokonanych powodom wy-
powiedzeń umów o pracę. Zdaniem Sądu Okręgowego brak wykonania przez poz-
waną obowiązku wynikającego z art. 12 ust.3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o za-
trudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz.
128 ze zm.) ma jedynie taki skutek, że pozwana nie poinformowała Powiatowego
Urzędu Pracy o wolnych miejscach zatrudnienia lub miejscach przygotowania zawo-
dowego, a nie dowodzi automatycznie spełnienia hipotezy i dyspozycji art. 231
k.p.
Powodowie wnieśli kasację od tego wyroku, podnosząc zarzuty naruszenia
art. 231
k.p. przez zastosowanie jego zawężającej interpretacji i pominięcie przez
Sąd Okręgowy faktu, że syndyk zbył majątek ruchomy w zbiegu z ustaniem umowy
dzierżawy hal i gruntu oraz zarzut niezastosowania art. 58 k.c. przez pominięcie celu
prowadzonych rokowań między powodami a syndykiem i pozwaną, których istotą
było „ugodowe przejęcie wszystkich pracowników co wyraziło się ustną zgodą na
skrócenie okresu wypowiedzenia”. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucali nadto naru-
szenie art. 8 k.p., art. 11 2
k.p. i art. 11 3
k.p. polegające na nierównym traktowaniu
pracowników, gdyż 20 pracowników zostało zatrudnionych i podnosili, że zostali oni
przejęci na zasadzie art. 23 1
k.p., czego dowodem jest niewypłacenie im odpraw z
racji zwolnień z przyczyn ekonomicznych oraz pominięcie procedury rejestracji i skie-
rowań z Powiatowego Urzędu Pracy. Podnoszono, iż Sądy obu instancji pominęły
istotę przejęcia pracowników, czego przejawem jest brak wypowiedzeń, brak wypłat
5
odpraw z tytułu rozwiązania umowy o pracę, brak świadectw pracy za okres pracy w
„N.-M.” Sp. z o.o., zaliczenie przejętym pracownikom zatrudnienia w „N.-M.” Sp. z
o.o. w R. do stażu pracy u pozwanej oraz brak uzgodnień z Powiatowym Urzędem
Pracy. Ponadto w kasacji podniesiono zarzut, iż nie do przyjęcia jest pogląd Sądu
Okręgowego, który stwierdza, że do zastosowania art. 23 1
k.p. jest niezbędne po-
siadanie nieruchomości i przekazanie jej jednocześnie firmie przejmującej przekaza-
nych pracowników.
Pełnomocnik powodów wniósł o uchylenie „zaskarżonych wyroków” i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania, względnie dokonanie zmiany „zaskarżo-
nych wyroków” i uwzględnienie powództwa z jednoczesnym zasądzeniem na rzecz
powodów kosztów procesu za wszystkie instancje.
Strona pozwana w odpowiedzi na kasację wniosła o oddalenie kasacji jako
bezzasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Na wstępie należy podkreślić, że zmiana żądania była w postępowaniu apela-
cyjnym niedopuszczalna. Zgodnie z art. 383 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym nie
można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Nie na-
stąpiła żadna zmiana okoliczności, która w myśl zdania drugiego tego przepisu uza-
sadniałaby żądanie zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego
przedmiotu, zmienione żądanie nie może być zresztą potraktowane jako „inny
przedmiot”, którego powodowie domagają się w miejsce pierwotnego. Sąd Okręgowy
niesłusznie zbagatelizował niedopuszczalność zmiany, co utrudnia ocenę przyjętego
stanowiska w świetle zarzutów kasacji.
Ponieważ w kasacji nie został podniesiony zarzut naruszenia przepisów po-
stępowania, a Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 39311
k.p.c.), zasadność podniesionych zarzutów naruszenia prawa materialnego mogła
być badana tylko w odniesieniu do ustalonego stanu faktycznego sprawy. Istotnymi
elementami tego stanu były następujące okoliczności. Syndyk innego niż strona po-
zwana podmiotu dokonał wypowiedzenia powodom umów o pracę. Okres wypowie-
dzenia upłynął 31 października 2001 r., ponieważ nie doszło do skutecznego skróce-
nia tego okresu. Powodowie nie wyrazili zgody na skrócenie, a do oświadczenia o
skróceniu z pewnością nie doszło łącznie z wypowiedzeniem. W tym miejscu należy
6
dodać, że w kasacji nie został podniesiony zarzut naruszenia art. 361
k.p., stąd nie
ma potrzeby ani możliwości rozważania w tej sprawie kontrowersyjnej kwestii do-
puszczalności skrócenia okresu wypowiedzenia bez zgody pracownika później niż w
oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę ( por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 8 maja 1997 r. I PKN 123/ 97, OSNAPiUS 1998 nr 5, poz. 151) ani tego, czy
„ustne” skrócenie jest dopuszczalne, czy może odnieść skutek, czy jest wadliwe i in-
nych nasuwających się wątpliwości. W okresie wypowiedzenia najpierw została roz-
wiązana umowa dzierżawy łącząca upadłego ze stroną pozwaną (31 sierpnia 2001
r.) dotycząca nieruchomości (hali i działki gruntu), a następnie, 13 września 2001 r.,
syndyk sprzedał stronie pozwanej maszyny i narzędzia. Zdaniem Sądu Najwyższe-
go, doszło w ten sposób do przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę w rozu-
mieniu art. 231
k.p. Nie jest konieczne do wywołania skutku uregulowanego w tym
przepisie dokonanie jednorazowej (jednoczesnej) czynności prawnej. Nie ma pod-
staw do takiego rozumienia „przejścia”. W rozpoznawanej sprawie obie czynności
zdziałane były między tymi samymi podmiotami i w niedużym odstępie czasu. Były
wobec siebie komplementarne. Obie te czynności łącznie doprowadziły do zmiany
podmiotowej po stronie pracodawcy w stosunkach pracy osób zatrudnionych dotąd,
czyli w momencie dokonania drugiej czynności prawnej, przez „N.M.” spółkę z ogra-
niczoną odpowiedzialnością w upadłości. Ta zmiana z mocy art. 231
k.p. dotyczyła
też powodów, z tym, że nastąpiła ona w okresie biegnącego wypowiedzenia. Nowy
pracodawca wstąpił w stosunek pracy o takiej treści, w takim stanie, jaki wynikał z
czynności zdziałanych przed „przejściem”. W dacie orzekania powodowie nie byli
więc pracownikami strony pozwanej.
Słuszność zarzutu naruszenia art. 231
k.p. nie powoduje jednak możliwości
uwzględnienia kasacji powodów. Nie może być bowiem uwzględnione ich żądanie
nakazania stronie pozwanej nawiązania z nimi umów o pracę ani zapłaty wynagro-
dzenia za czas pozostawania bez pracy. Takie roszczenia nie wynikają z art. 231
k.p.
ani z żadnej innej podstawy prawnej odpowiedniej do stanu faktycznego sprawy.
Powodom nie przysługuje też roszczenie o ustalenie, że zostali przejęci przez stronę
pozwaną z dniem 13 września 2001 r. Sąd Okręgowy powołując się na pogląd wyra-
żony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 1999 r., I PKN 133/99 (OSNAPiUS
2000 nr 18, poz. 687) uznał, że powodowie mają interes prawny w rozumieniu art.
189 k.p.c. w dochodzeniu ustalenia przejęcia w trybie art. 231
k.p., gdyż pracownik
ma interes prawny w tym, by wiedzieć, kto jest jego pracodawcą. Pogląd ten jest ge-
7
neralnie słuszny, lecz nie odnosi się do powodów, którzy, jak Sąd ustalił, nie byli w
dacie orzekania pracownikami ani strony pozwanej ani podmiotu poprzednio ich za-
trudniającego. Zdaniem Sądu Najwyższego pracownik nie ma interesu prawnego po
ustaniu stosunku pracy w ustaleniu, że przed ustaniem nastąpiło przejście zakładu
pracy na innego pracodawcę z określoną datą. Po rozwiązaniu umowy o pracę od-
padł bowiem stan niepewności tego rodzaju, który mógłby zostać usunięty przez
uwzględnienie żądania ustalenia tak sformułowanego, jak przez powodów w tej
sprawie. Sąd rozpoznający powództwo o ustalenie nie może ustalić stanu prawnego
(faktu prawotwórczego, jak w tej sprawie) innego niż objęty żądaniem. Nie byłoby to
orzekanie ponad żądanie w rozumieniu art. 4771
§ 1 k.p.c. lecz orzekanie wbrew żą-
daniu pracownika. Z kasacji dobitnie wynika, że powodowie nie są zainteresowani
ustaleniem, że nastąpiło przejście zakładu pracy na stronę pozwaną („zostali prze-
jęci”), a ich stosunki pracy zostały rozwiązane 31 października 2001 r. Z faktów sta-
nowiących podstawę zgłoszonych roszczeń wynika, że dążą oni do zapewnienia so-
bie kontynuacji zatrudnienia u strony pozwanej, a do tego celu nie może służyć po-
wództwo o ustalenie; nie ma też żadnych innych podstaw prawnych do zadośćuczy-
nienia temu oczekiwaniu w tym postępowaniu.
Pozostałe zarzuty kasacji są niezasadne. Zarzut naruszenia art. 58 k.c. trak-
tującego o nieważności czynności prawnych jest niezrozumiały. Nie zostało nawet
skonkretyzowane, jakiej czynności dotyczy.
Nie mogą też być uwzględnione zarzuty naruszenia art. 8, 112
i 113
k.p. Na
podstawie art. 8 k.p. nie może być skonstruowane żadne z roszczeń dochodzonych
przez powodów. Podobnie nakaz równego traktowania pracowników wynikający z
art. 112
k.p. i zakaz dyskryminacji z art. 113
k.p. nie mają takiego odniesienia do sy-
tuacji powodów, które mogłoby zmienić przedstawioną wyżej ocenę ich roszczeń.
Powodowie nie zakwestionowali wypowiedzeń umów o pracę. Z tego, że nie zostali
zatrudnieni przez stronę pozwaną tak, jak grupa innych pracowników, nie wynika, że
naruszyła ona zakaz dyskryminacji lub nierówno traktuje pracowników.
Z tych wszystkich względów kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych
podstaw podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).
========================================