Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 26 LISTOPADA 2003 R.
I KZP 32/03
Użyte w art. 300 § 2 k.k. określenie „orzeczenia sądu lub innego or-
ganu państwowego” nie jest ograniczone tylko do orzeczeń dotyczących
wierzytelności wynikających ze stosunku prawnego, którego jedną ze stron
jest podmiot obrotu gospodarczego.
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie SN: A. Deptuła, M. Sokołowski (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Henryka B., po rozpoznaniu przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K., postanowie-
niem z dnia 30 lipca 2003 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasad-
niczej wykładni ustawy:
„Czy orzeczeniem sądu lub innego organu państwowego - w rozumieniu
art. 300 § 2 k.k. - będzie każde rozstrzygnięcie (niezależnie od jego nazwy)
w sprawie indywidualnej w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, kar-
nym lub innym prowadzonym na podstawie przepisów ustawy, które nadaje
się do wykonania w drodze egzekucji, a którego stronami są wierzyciel
(wierzyciele) i dłużnik (dłużnicy) czy też będzie to wyłącznie rozstrzygnięcie
w sprawach związanych z obrotem gospodarczym, w szczególności takich,
w których wierzyciel i dłużnik mają przymiot profesjonalnego uczestnika
tego obrotu, tj. są podmiotami gospodarczymi lub osobami zatrudnionymi
przez ten podmiot?”
2
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j .
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione zagadnienie prawne powstało w następującej sytuacji
procesowej:
Henryk B. oskarżony był o to, że w lutym i marcu 2002 r., w celu uda-
remnienia wykonania orzeczenia Sądu Rejonowego w C., usunął i ukrył
betoniarkę zajętą i oddaną mu pod dozór przez Komornika Sądowego przy
Sądzie Rejonowym w W., to jest o przestępstwo określone w art. 300 § 2
k.k.
Sąd Rejonowy w W. ustalił, że oskarżony orzeczeniem Kolegium do
Spraw Wykroczeń został skazany na karę grzywny w kwocie 600 zł i obcią-
żony kosztami postępowania w kwocie 12 zł, a Sąd Rejonowy w C. nadał
temu orzeczeniu klauzulę wykonalności. Postępowanie egzekucyjne na
mocy tego tytułu wykonawczego prowadził komornik sądowy i w jego toku
zajął betoniarkę stanowiącą własność oskarżonego oddając mu ją pod do-
zór. Oskarżony wywiózł betoniarkę, odmówił podania gdzie ona się znajdu-
je, co w konsekwencji doprowadziło do umorzenia egzekucji jako bezsku-
tecznej.
Przy takich ustaleniach Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z dnia 15
stycznia 2003 r. uniewinnił oskarżonego uznając, że jego czyn nie wyczer-
puje znamion przestępstwa określonego w art. 300 § 2 k.k., bowiem prze-
pis ten penalizuje tylko udaremnienie wykonania orzeczeń dotyczących
wierzytelności związanych z obrotem gospodarczym.
Prokurator zaskarżył ten wyrok apelacją, zarzucając obrazę prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 300 § 2 k.k.
3
Sąd Okręgowy w K., rozpoznając apelację, uznał, że wyłoniło się za-
gadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, a to ustalenia
zakresu pojęcia „orzeczenie sądu lub innego organu państwowego” użyte-
go w art. 300 § 2 k.k., z uwagi na prezentowaną w literaturze (powoływanej
przez Sąd Okręgowy) różnicę poglądów w tej kwestii i brak utrwalonego
orzecznictwa Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 300 § 2 k.k. wskazuje, że ustawodawca ograniczył krąg
podmiotów przestępstwa stypizowanego w tym przepisie do dłużników
działających na szkodę „swojego wierzyciela”. Brzmienie interpretowanego
przepisu nie daje natomiast podstaw do przyjęcia, że zakres kryminalizacji
opisanych w nim zachowań ograniczony został do udaremniania, bądź
uszczuplania zaspokojenia wierzytelności tylko pewnego rodzaju – a to
powstałych w obrocie gospodarczym.
Powstaje więc pytanie czy uzasadnione jest, dla wyjaśnienia treści
tego przepisu, posłużenie się nie tylko wykładnią językową, lecz także in-
nymi regułami wykładni, co może doprowadzić do odmiennego rozstrzy-
gnięcia. Zdaniem Sądu Najwyższego,w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę, na to pytanie należy odpowiedzieć negatywnie z następujących
względów.
Przepis art. 300 k.k. zamieszczony został w Rozdziale XXXVI „Prze-
stępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu”, a nie w Rozdziale XXX
„Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości”. Stąd w literaturze
wyciągany jest wniosek, że zgodnie z tytułem Rozdziału XXXVI Kodeksu
karnego rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów art. 300 § 1 – 3 k.k.
jest bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, a zatem przepisy te nie udzie-
lają ochrony roszczeniom wierzycieli nie związanym z obrotem gospodar-
czym (por. J. Majewski – glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20
listopada 2000 r., I KZP 31/2000, OSP 2001, z. 5, s. 251).
4
Nie jest to jednak argument wystarczający do zawężenia stosowania
art. 300 § 2 k.k. W Rozdziale XXXVI Kodeksu karnego zamieszczone są
przepisy, których rodzajowym przedmiotem ochrony nie jest wyłącznie
bezpieczeństwo obrotu gospodarczego (np. art. 299 § 1 k.k.). W tej kwestii
podzielić należy stanowisko zaprezentowane w uchwale Sądu Najwyższe-
go z dnia 26 września 2002 r., I KZP 25/02 (OSNKW 2002 z. 11-12 poz.
94), zgodnie z którym przepis art. 306 k.k. (zamieszczony w tym samym
Rozdziale) dotyczy także działań w nim opisanych, nie związanych z obro-
tem gospodarczym. Podobnie należy przyjąć, że jakkolwiek obrót gospo-
darczy stanowi podstawowy przedmiot ochrony przepisu art. 300 § 2 k.k.
(co spowodowało zamieszczenie go w Rozdziale XXXVI Kodeksu karne-
go), to jednak nie ogranicza się tylko do niego.
Dalszym argumentem za ograniczeniem stosowania przepisów art.
300 § 1 – 3 k.k. do wierzytelności związanych z obrotem gospodarczym –
według zwolenników takiego poglądu – jest zasada subsydiarności prawa
karnego, nakazująca rezygnację z posługiwania się sankcją karną tam,
gdzie wystarczające są środki właściwe innym dziedzinom prawa. Rozcią-
gnięcie stosowania tego przepisu na działania dłużników nie związane z
obrotem gospodarczym rozszerzałoby granice kryminalizacji ponad ko-
nieczność (por. J. Majewski op. cit.). Przy wykładni art. 300 § 2 k.k. argu-
mentacja taka nie jest trafna. Nie da się racjonalnie uzasadniać, że możli-
wość wyegzekwowania wierzytelności podmiotów gospodarczych wymaga
ochrony prawa karnego, a ochrony takiej nie wymagają wierzytelności z
innych tytułów, np. alimentacyjne, czy odszkodowawcze z czynów niedo-
zwolonych (uszkodzenia ciała, kradzieży, oszustwa itp.).
Przepis art. 300 § 2 k.k. zastąpił trzy poprzednio obowiązujące prze-
pisy, a to: art. 258 k.k. z 1969 r. „Kto w celu udaremnienia wykonania orze-
czenia sądu lub innego organu państwowego usuwa, ukrywa, zbywa lub
obciąża albo uszkadza mienie zajęte lub zagrożone zajęciem”, zamiesz-
5
czony w Rozdziale XXXIII „Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedli-
wości” oraz zawarte w ustawie z dnia 12 października 1994 r. o ochronie
obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego (Dz.
U. Nr 126 poz. 615) art. 6 § 2: „Kto w celu udaremnienia wykonania, zwią-
zanego z działalnością gospodarczą, orzeczenia sądu lub innego organu
państwowego dopuszcza się czynu określonego w § 1 w stosunku do mie-
nia zajętego lub zagrożonego zajęciem” oraz art. 6 § 3: „Jeżeli czynem
określonym w § 1 lub 2 wyrządzona została szkoda wielu wierzycielom”.
Zauważyć należy, że omawiane rozbieżności w doktrynie powstały
przy wykładni art. 6 § 1 – 3 ustawy o ochronie obrotu gospodarczego. Po-
równanie brzmienia przepisu art. 6 § 2 tej ustawy i jego odpowiednika – art.
300 § 2 k.k. wskazuje na bardzo istotną różnicę. W art. 300 § 2 k.k. nie ma
ograniczenia do orzeczeń „związanych z działalnością” gospodarczą. Po-
minięcie tego zwrotu stanowi istotną wskazówkę, że przepis ten zastępuje
nie tylko art. 6 § 2 ustawy, ale także art. 258 k.k. z 1969 r., i w związku z
tym jego stosowanie nie jest ograniczone tylko do wierzytelności związa-
nych z obrotem gospodarczym. Daje to też podstawę do przyjęcia, iż po-
glądy ograniczające stosowanie art. 6 § 2 ustawy o obrocie gospodarczym
(oczywiste wobec jego wyraźnego brzmienia) nie są już aktualne w odnie-
sieniu do art. 300 § 2 k.k.
Za takim stanowiskiem przemawia też uważna lektura poglądów J.
Majewskiego zamieszczonych w Komentarzu do Kodeksu karnego pod re-
dakcją A. Zolla (Kraków 1999, t. III), które zdaniem Sądu Okręgowego
przemawiają za zawężającą wykładnią art. 300 § 2 k.k., a w istocie jest
odwrotnie. Autor ten stwierdza: „W istocie typ czynu zabronionego zawarty
w art. 300 § 2 łączy w jedno zachowania się karalne dotąd na podstawie aż
trzech różnych przepisów, a mianowicie art. 258 k.k. z 1969 r. oraz art. 6 §
2 i art. 6 § 3 w zw. z § 2 ustawy o ochronie obrotu gospodarczego”, dalej
„Oznacza to, że udaremnienie wykonania orzeczenia nie związanego z
6
działalnością gospodarczą zagrożone będzie surowiej niż dotąd” (str. 368 i
369 teza 3) oraz „Artykuł 300 § 2 chroni dwa różne dobra prawne prawi-
dłowość (pewność) obrotu gospodarczego oraz powagę orzeczeń orga-
nów państwowych”.
Sąd Najwyższy w pełni podziela taką wykładnię. Prowadzi ona także
do wniosku, że przedmiot ochrony przepisu art. 300 § 2 k.k. może być od-
mienny od przedmiotu ochrony przepisu art. 300 § 1 k.k., którego określe-
nie nadal budzi kontrowersje. Dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego Sądowi Najwyższemu w niniejszej sprawie nie ma zatem
decydującego znaczenia wykładnia art. 300 § 1 k.k. zawarta w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2000 r., I KZP 31/00 (OSNKW
2001, z. 1-2, poz. 5), jak i polemika co do jej trafności.