Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 grudnia 2003 r.
I PK 78/03
Pracownikom kolegiów do spraw wykroczeń przy terenowych organach
administracji państwowej stopnia podstawowego, którzy stali się pracownikami
sądów rejonowych na mocy art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 8 czerwca 1990 r. o zmia-
nie ustaw: Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach
o wykroczenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i Kodeks pracy (Dz.U.
Nr 43, poz. 251) do okresu pracy w sądzie, od którego zależy wysokość od-
prawy emerytalnej, wlicza się okres zatrudnienia w tych kolegiach przed 1
sierpnia 1990 r. (art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów
i prokuratury, Dz.U. Nr 162, poz. 1125 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 grudnia 2003 r. sprawy
z powództwa Jadwigi S.-C. przeciwko Sądowi Rejonowemu w K. o wyrównanie od-
prawy emerytalnej, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 24 października 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy, pozo-
stawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
dnia 24 października 2002 r. [...] oddalił apelację Jadwigi S.-C. od wyroku Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy w Kłodzku z dnia 17 czerwca 2002 r. [...], oddalającego jej
powództwo o „wyrównanie” odprawy emerytalnej.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
ocena prawna: Jadwiga S.-C. była zatrudniona w Prezydium Powiatowej Rady Naro-
2
dowej w N.R. od 10 lipca 1961 r. do 30 września 1962 r. na stanowisku praktykanta
w Wydziale Organizacyjno-Prawnym. W okresie od 1 września 1965 r. do 31 lipca
1990 r. pracowała w Urzędzie Miejskim w N.R.; od 1 lutego 1983 r. jako urzędnik
mianowany na stanowisku radcy Kolegium d/s Wykroczeń przy Naczelniku Miasta
N.R. Od 1 sierpnia 1990 r. do 31 stycznia 2002 r. powódka była zatrudniona w Są-
dzie Rejonowym w K. na stanowisku radcy kolegium oraz radcy. Stosunek pracy z
Sądem Rejonowym uległ rozwiązaniu w związku z jej przejściem na emeryturę.
Jadwiga S.-C. podjęła pracę w Sądzie wskutek zmian w ustroju kolegiów d/s
wykroczeń. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 czerwca 1990 r. o zmianie
ustaw: Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach o wykro-
czenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i Kodeks pracy (Dz.U. Nr 43, poz.
251) kolegia rejonowe do spraw wykroczeń przy terenowych organach administracji
państwowej stopnia podstawowego stały się kolegiami d/s wykroczeń przy sądach
rejonowych (art. 5). Zgodnie z art. 8 ust. 2 tej ustawy, pracownicy urzędów tereno-
wych organów prowadzących kolegia d/s wykroczeń stali się pracownikami sądów
rejonowych. Pracownicy ci mogli w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia
ustawy, złożyć pisemne oświadczenie prezesowi sądu rejonowego o odmowie za-
trudnienia. Stosunek pracy uległby wówczas rozwiązaniu z upływem 3 miesięcy od
dnia złożenia oświadczenia, a rozwiązanie pociągałoby za sobą skutki, jakie przepisy
prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez zakład pracy za wypowiedzeniem
w związku z likwidacją zakładu pracy. Według art. 8 ust. 3 powołanej ustawy, pra-
cownicy, o których mowa w ust. 2, zachowują przez okres 6 miesięcy prawo do wy-
nagrodzenia odpowiadającego stanowisku, które dotychczas zajmowali. W sprawie
nie miał zastosowania art. 231
k.p. Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 18 grud-
nia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz.U. Nr 162, poz. 1125) prawa i
obowiązki tej grupy zatrudnionych regulowała ustawa z dnia 16 września 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953
ze zm.). Zgodnie z art. 18 ustawy z 18 grudnia 1998 r., w sprawach nieuregulowa-
nych tą ustawą stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o pracownikach urzędów
państwowych. Według art. 17 ustawy z 18 grudnia 1998 r., pracownikowi, z którym
stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę przysługuje jed-
norazowa odprawa. Jej wysokość zależy wyłącznie od okresu pracy w sądzie lub
prokuraturze.
3
Jadwiga S.-C. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawę kasa-
cji naruszenie prawa materialnego, a to art. 17 i art. 18 ustawy z dnia 18 grudnia
1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury oraz art. 8 ust. 2 ustawy z 8 czerwca
1990 r. o zmianie ustaw: Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i Kodeks pracy, a
także art. 28 ustawy z 16 września 1982 r. - „poprzez ich błędną wykładnię polegają-
cą na przyjęciu, że uprawnienia powódki do otrzymania odprawy emerytalnej okre-
ślone są wyłącznie w art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów
i prokuratury”, jej pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania kasacyjnego.
Podniósł on, że gramatyczna jedynie wykładnia art. 17 ustawy o pracownikach są-
dów i prokuratury nie jest prawidłowa. Pomimo zmian organizacyjnych dotyczących
ustroju kolegiów do spraw wykroczeń wprowadzonych od 1 sierpnia 1990 r., powód-
ka nadal zajmowała to samo co przed tą datą stanowisko pracy i otrzymywała wyna-
grodzenie wedle tej samej grupy zaszeregowania. Z mocy prawa stała się pracowni-
kiem Sądu Rejonowego w K., będąc w dalszym ciągu mianowanym urzędnikiem
państwowym. Do dnia wejścia w życie ustawy z 18 grudnia 1998 r. przepracowała 37
lat, co na podstawie art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych dawało jej
prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Nie sposób
zakładać, by zamiarem ustawodawcy było świadome pozbawienie byłych pracowni-
ków kolegiów do spraw wykroczeń odpraw emerytalnych. W dniu wejścia w życie
ustawy o pracownikach sądów i prokuratury najdłuższy staż pracy takich pracowni-
ków w sądzie mógłby wynosić 8 lat, a więc w ogóle nie uprawniałby do otrzymania
odprawy na podstawie przepisów tej ustawy. Gramatyczna jedynie wykładnia art. 17
ustawy z 18 grudnia 1998 r. godzi wprost w przepisy art. 2 i art. 32 Konstytucji i dla-
tego jest niedopuszczalna. Celowościowa i historyczna wykładnia przepisów powoła-
nych w kasacji „prowadzić musi do wniosku, że okres pracy powódki jako mianowa-
nego urzędnika państwowego - radcy kolegium do spraw wykroczeń przed dniem 8
czerwca 1990 r. jest okresem równorzędnym z pracą w sądzie lub prokuraturze w
rozumieniu art. 17 ustawy o pracownikach sądów i prokuratur, względnie, że powód-
ka nabyła prawo do odprawy emerytalnej na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych w związku z art. 18 ustawy o pracownikach
sądów i prokuratury”.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut błędnej wykładni art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracowni-
kach sądów i prokuratury jest zasadny. Słusznie stwierdził Sąd, że do pracowników
kolegiów do spraw wykroczeń podejmujących pracę w sądach rejonowych nie miał
zastosowania art. 231
k.p. Zostali oni bowiem przejęci przez te sądy na podstawie
art. 8 ust. 2 ustawy z 8 czerwca 1990 r. Przepisy uzależniające nabycie przez pra-
cownika prawa do niektórych uprawnień lub świadczeń, ich rozmiar lub wysokość od
okresu pracy u pracodawcy wymieniają, oprócz art. 231
k.p. inne przypadki „gdy z
mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach
pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika”
(np. art. 36 § 11
k.p. , art. 93 § 3 k.p., art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników, Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Takim odrębnym prze-
pisem jest właśnie art. 8 ust. 2 ustawy z 8 czerwca 1990 r. Nie jest to odosobniony
przypadek następstwa prawnego na innej niż art. 231
k.p. podstawie. Tak było ono
ukształtowane np. w art. 33 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samo-
rządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593). Spółka utworzona w
wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego stawała się pracodawcą dla
pracowników tego przedsiębiorstwa (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 118, poz. 561
ze zm.).
Właściwie na tym można by zakończyć uzasadnienie tezy, że Sądy, pomijając
okoliczność, iż pracownicy terenowych kolegiów do spraw wykroczeń przy tereno-
wych organach administracji państwowej stopnia podstawowego „stali” się pracowni-
kami sądów i ograniczając interpretację art. 17 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o pra-
cownikach sądów i prokuratury do dosłownego jego brzmienia, błędnie wyłożyły ten
przepis. Istnieją jednak i inne racje przemawiające za taką oceną.
Analiza przepisów uzależniających nabycie prawa do świadczeń lub ich wyso-
kości od okresu pracy prowadzi do wniosku, że dopuszczają one możliwość zalicze-
nia do tego okresu innych także „zakończonych” okresów zatrudnienia. Stosunki
pracy pracowników kolegiów do spraw wykroczeń przy terenowych organach admini-
stracji państwowej nie uległy z chwilą przejęcia tychże kolegiów przez sądy „zakoń-
czeniu”. W przeciwnym razie nie byłoby potrzeby składania przez pracowników
5
oświadczeń o odmowie zatrudnienia, a w ich konsekwencji - rozwiązywania stosun-
ków pracy. Pracownicy kolegium do spraw wykroczeń, ze względu na podległość
organizacyjną tych jednostek, będący pracownikami urzędu państwowego, pozosta-
jąc nadal pracownikami tego kolegium, ze względu na zmianę podległości organiza-
cyjnej, stali się pracownikami sądu. W ustalaniu ich uprawnień uzależnionych od
okresu zatrudnienia winno być brane pod uwagę w pierwszej kolejności zatrudnienie
w kolegium, a dopiero potem ewentualnie do jednostki organizacyjnej, której kolegia
podlegały. Znaczy to, że należy ich, ze względów funkcjonalnych od podjęcia pracy
w kolegium, traktować jako pracowników sądów.
Dalej, można też twierdzić, że art. 17 ustawy o pracownikach sądów i proku-
ratury nie reguluje w całości odpraw emerytalnej i rentowej, albowiem nie normuje
kwestii obliczania okresu pracy w sądzie, od którego zależy wymiar tych należności.
Skoro wszystkie inne ustawy szczególne przewidują możliwość zaliczania do okresu
pracy poprzednich okresów zatrudnienia, dlaczego właśnie tylko ta ustawa miałaby
wprowadzać od reguły tej wyjątek i to na niekorzyść pracowników? Przy założeniu,
że art. 17 ustawy o pracownikach sądów i prokuratury nie reguluje sposobu liczenia
okresu pracy w sądzie, od którego zależy wysokość odprawy emerytalnej, poprzez
jej art. 18, należałoby stosować w tym zakresie art. 28 ust. 2 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych. Przepis ten przewiduje zaliczalność do okresu pracy w urzę-
dach okres zatrudnienia w innych zakładach pracy „na zasadach określonych w
przepisach, o których mowa w art. 22 ust. 2”. W art. 22 ust. 2 mowa zaś o rozporzą-
dzeniu Rady Ministrów regulującym zasady przyznawania i wypłacania dodatku za
wieloletnią pracę. Do 30 grudnia 1998 r. rozporządzenia te miały zastosowanie także
do pracowników sądów. Od 1 stycznia 1999 r. w odniesieniu do pracowników sądów
i prokuratury obowiązywały przepisy rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z 17
marca 1999 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 237 ze zm.) i z 31 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 143, poz.
1399) w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i in-
nych pracowników sądów i prokuratury oraz szczegółowych zasad odbywania stażu
urzędniczego. Obydwa te rozporządzenia przewidywały zaliczalność do stażu pracy,
od którego zależała wysokość dodatku stażowego „wszystkich poprzednich zakoń-
czonych okresów zatrudnienia oraz innych okresów, jeżeli na podstawie odrębnych
przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia
pracownicze”. Co jednak istotniejsze, pracownikowi zatrudnionemu w sądzie w dniu
wejścia w życie rozporządzenia z dnia 17 marca 1999 r., tj. 1 stycznia 1999 r., przy
6
ustalaniu prawa do kolejnych nagród jubileuszowych, wlicza się okresy, które zostały
mu wliczone przy ustalaniu prawa do nagrody jubileuszowej, do której nabył prawo w
sądzie przed tym dniem (§ 25). Regulacja ta nie dotyczy bezpośrednio odprawy eme-
rytalnej. Dowodzi jednak woli objęcia ochroną praw nabytych wszystkich, którzy byli
pracownikami sądów 30 grudnia 1998 r. W rezultacie gramatycznej jedynie wykładni
art. 17 ustawy o pracownikach sądów i prokuratury powstałaby taka oto sytuacja, że
skarżącej zaliczono by do okresu pracy, od którego zależy wysokość nagrody jubile-
uszowej zatrudnienie od 10 lipca 1961 r., ale do odprawy emerytalnej - od 1 sierpnia
1990 r. Oba te świadczenia są, ze względu na tytuł nabycia do nich prawa (długolet-
nia praca) aksjologicznie zbliżone.
Za traktowaniem pracy w kolegium do spraw wykroczeń przed 1 sierpnia 1990
r. jako zatrudnienia w sądzie przemawiają i inne względy natury pozaprawnej. Do
dnia wejścia w życie ustawy z 18 grudnia 1998 r. (30 grudnia 1998 r.) do pracowni-
ków sądów miała zastosowanie ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzę-
dów państwowych. Interpretacja art. 17 przyjęta przez Sądy prowadziłaby do po-
wstania dwu kategorii „urzędników” - pracowników sądów, a mianowicie tych, którzy
byli urzędnikami tylko zatrudnionymi w sądzie i tych, którzy byli urzędnikami w urzę-
dzie państwowym i w sądzie. Byłoby to o tyle nietrafne, że uprawnienia identyczne co
do treści przed wejściem ustawy o pracownikach sądów w życie stałyby się z dniem
jej wejścia w życie dla każdej z tych grup różne, z pokrzywdzeniem jednej z nich.
Nadto, gdyby nie zmiana podległości kolegiów do spraw wykroczeń, ich pracownicy
pozostaliby pracownikami urzędów państwowych z równie korzystnie ukształtowa-
nym prawem do odprawy emerytalnej jak przewidziane dla pracowników sądów.
Zdaniem Sądu Najwyższego, pracownikom kolegiów rejonowych do spraw
wykroczeń przy terenowych organach administracji państwowej stopnia podstawo-
wego, którzy stali się pracownikami sądów rejonowych na mocy art. 8 ust. 2 ustawy z
dnia 8 czerwca 1990 r. o zmianie ustaw: Kodeks postępowania karnego, Kodeks po-
stępowania w sprawach o wykroczenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i Ko-
deks pracy, do okresu pracy w sądzie, od którego zależy wysokość odprawy emery-
talnej (art. 17) wlicza się okres zatrudnienia w tych kolegiach przed 1 sierpnia 1990 r.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================